Sprzedaż konsumencka a obowiązki sprzedawcy

Sprzedaż konsumencka, czyli tzw. handel detaliczny, jest dziedziną gospodarki wywierającą bardzo istotny wpływ na poziom i rozwój gospodarczy całego kraju. Konsumenci codziennie nawiązują w sklepach detalicznych miliony transakcji. Są oni odbiorcami końcowymi niemal wszystkich usług i towarów świadczonych lub produkowanych przez przedsiębiorców. Każda z nich, dzięki opodatkowaniu, zasila budżet państwa. Śmiało można stwierdzić, że bez aktywności konsumentów gospodarka nie miałaby szans na rozwój, stanęłaby w miejscu lub nawet zaczęła się cofać i kurczyć. Ustawodawca, świadomy takiego stanu rzeczy, zadbał o interesy konsumentów, wzmocnił ich sytuację prawną oraz nałożył na przedsiębiorców szereg dodatkowych zobowiązań w przypadkach dokonywania transakcji handlowych z osobami fizycznymi. Jednym z nich jest obowiązek informacyjny, który należy wypełnić jeszcze przed dokonaniem sprzedaży.

Czym jest sprzedaż konsumencka?

Sprzedaż konsumencka to sprzedaż dokonywana w zakresie działalności przedsiębiorstwa rzeczy ruchomej osobie fizycznej (konsumentowi), która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Rzecz nabywana przez konsumenta nazywana jest towarem konsumpcyjnym. Przepisy odnoszące się do sprzedaży konsumenckiej stosuje się również do umów zawartych na odległość, m.in. przez internet czy za pomocą katalogów wysyłkowych, a także do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, np. za pośrednictwem agenta. Warto pamiętać, że omawiany rodzaj sprzedaży nie będzie miał zastosowania w przypadku umowy, której przedmiotem jest nieruchomość, nawet jeżeli nabywcą jest konsument.

Sprzedaż konsumencka a obowiązek przedkontraktowy

Obowiązek informacyjny sprzedawcy w przypadku sprzedaży konsumenckiej wynika z przepisów art. 546 i 546[1] Kodeksu cywilnego (dalej jako kc). Zgodnie z nimi wprowadzony został tzw. obowiązek przedkontraktowy, którego celem jest zapewnienie kupującemu dokonania świadomego zakupu. Informacje udzielone kupującemu mają umożliwić mu stworzenia wyobrażenia o cechach przedmiotu umowy jeszcze przed jej zawarciem.

Co istotne, przekazanie informacji o produkcie, mimo że ma duży wpływ na decyzję konsumentów, nie jest wiążące. Sprzedający po dostarczeniu danych o produkcie nie może żądać zawarcia umowy sprzedaży. Powyższe ma również ten skutek, że wykonanie obowiązku przez sprzedającego nie nakłada na niego odpowiedzialności deliktowej opisanej w art. 72 § 2 kc – strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy. Nie oznacza to jednak, że sprzedawca może przekazywać kupującemu informacje nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd. Obowiązek wynikający z art. 456 kc zwiększa zakres okoliczności, za jakie sprzedawca może odpowiadać w przypadku, gdy dojdzie do zawarcia umowy sprzedaży.

Sformułowanie ustawowe „przed zawarciem umowy” oznacza, że informacje o produkcie muszą zostać przekazane najpóźniej przed chwilą złożenia zgodnych oświadczeń woli przez strony, powodujących powstanie stosunku prawnego z umowy sprzedaży. Nie ma tu zatem obowiązku sztywnego terminu na przekazanie informacji, np. na 3 czy 7 dni przed zawarciem umowy. Ważne jest, aby czas dany konsumentowi na namysł był adekwatny do charakteru i specyfikacji danego towaru lub usługi.

Treść i charakter informacji przekazywanych konsumentowi

Zgodnie z art. 546¹ § 1 kc sprzedawca jeszcze przed zawarciem umowy jest zobowiązany do udzielenia kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania z rzeczy sprzedanej. W szczególności powinien podać:

• rodzaj rzeczy;
• określenie producenta lub importera rzeczy;
• znak bezpieczeństwa i znak zgodności wymagane przez odrębne przepisy;
• informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej;
• stosownie do rodzaju rzeczy – określenie jego energochłonności;
• inne dane wskazane w odrębnych przepisach dotyczące określonego rodzaju rzeczy.

Powyższe nie stanowi katalogu zamkniętego. Wskazane w przepisie dane muszą zostać określone przez sprzedawcę, jednakże w zależności od rodzaju produktu oraz jego cech szczególnych katalog ten może zostać znacznie rozszerzony.

Podkreśla się, że przede wszystkim wskazywane informacje nie mogą wprowadzać kupującego w błąd. Nie jest tu tak ważna forma i sposób redagowania i przekazywania informacji, ale jej zgodność z rzeczywistością. Specyfikacja produktu nie może chociażby sugerować cech, których nie ma kupowany egzemplarz, nawet jeżeli inny model tego samego produktu je posiada, ale np. jest w wyższej cenie. Udzielona przez sprzedawcę informacja ma odnosić się jednoznacznie do konkretnego towaru, nie zaś opisywać ogólne właściwości tego typu rzeczy.

Oprócz udzielenia informacji sprzedawca obowiązany jest również wydać kupującemu wraz z rzeczą sprzedaną:

• wszystkie elementy wyposażenia danego produktu;
• sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.

Zarówno udzielone informacje, jak i treść instrukcji towaru powinny być przekazane w języku polskim. Jeżeli producent czy importer nie dostarczyli sprzedawcy dokumentacji w tym języku, zachodzi konieczność dokonania tłumaczenia dołączonych do produktu dokumentów.

Odpowiedzialność za brak lub błędne wykonanie obowiązku informacyjnego

Brak wykonania lub błędne wykonanie obowiązków określonych w art. 546¹ § 1 kc skutkuje powstaniem odpowiedzialności odszkodowawczej kontraktowej sprzedawcy względem kupującego zgodnie z art. 471 i nast. kc. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W ramach wskazanej instytucji odszkodowawczej wierzycielowi (tut. kupującemu) przysługiwać mogą nie tylko roszczenia o naprawienie szkody, ale również innego rodzaju uprawnienia, np. roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia (tut. zwrot zapłaconej wcześniej ceny). Odpowiedzialność kontraktowa dodatkowo oznacza, że w jej ramach strony mogą ją umownie zaostrzyć lub złagodzić – wszystko zależy od treści zawartego kontraktu. Pamiętać jednak należy, że odpowiedzialność odszkodowawcza nie może zostać w umowie całkowicie wyłączona.

Sprzedający muszą także pamiętać, że odpowiedzialność wobec kupujących to nie jedyne konsekwencje bezprawnego działania w omawianej materii. Nieprzekazanie informacji kupującemu lub wprowadzenie go w błąd może skutkować również powstaniem odpowiedzialności publicznoprawnej m.in. z art. 25 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z tym przepisem sprzedawca, oznaczając lub wbrew obowiązkowi nie oznaczając towarów albo usług, wprowadza klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów lub usług albo nie informuje o ryzyku, jakie wiąże się z korzystaniem z nich i naraża w ten sposób klientów na szkodę, podlega karze aresztu albo grzywny.

Miejsce umieszczenia informacji a sprzedaż rzeczy w opakowaniu jednostkowym lub zestawie

Ustawodawca w § 2 art. 546¹ kc ustalił obowiązek sprzedawcy związany ze sprzedażą rzeczy w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. Zgodnie z tym przepisem informacje na temat produktu powinny znajdować się na rzeczy sprzedanej lub być z nią trwale połączone. W pozostałych przypadkach sprzedawca jest zatem zobowiązany jedynie umieszczać omawiane dane w miejscu sprzedaży (nie na towarze), tj. w miejscu, w którym oferuje do sprzedaży towar konsumpcyjny i w którym konsument może się z nim zapoznać fizycznie i dokonać jego oceny.

Powyższy przepis może tworzyć problemy interpretacyjne odnośnie kwestii miejsca umieszczenia informacji o produkcie, bowiem wskazuje on na „miejsce na rzeczy sprzedanej”, nie zaś na opakowaniu. W praktyce umieszczenie informacji na samym towarze może być niemożliwe ze względu na rodzaj sprzedawanej rzeczy, np. w stosunku do towarów płynnych czy sypkich, takich jak woda czy cukier. Wobec tego dopuszczalne jest, aby – o ile jest to konieczne – informacje zostały umieszczone na opakowaniu. Zgodnie ze stanowiskiem literatury „decydować będzie istnienie technicznej możliwości umieszczenia wymaganych przez omawiane uregulowanie na towarze, np. w postaci nadruku, albo przez trwałe powiązanie nośnika informacji z towarem konsumpcyjnym, etykiety, metki, naklejki” (por. J. Szczotka, Sprzedaż konsumencka, s. 41).

Obowiązek informacyjny a umożliwienie zbadania sprzedawanej rzeczy

Kolejnym obowiązkiem stawianym przed sprzedającym jest ten wynikający z § 3 art. 546¹ kc, związany z zapewnieniem w miejscu sprzedaży kupującym odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych umożliwiających dokonanie wyboru rzeczy sprzedanej oraz sprawdzenie jej jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.

Wobec powyższego sprzedający powinien tak zorganizować sprzedaż oraz miejsce, w którym się ona odbywa, aby kupujący mógł swobodnie wybrać i sprawdzić towar. Sprzedawca musi zatem udostępnić kupującemu odpowiednie miejsce, w którym bez obawy i zbędnego pośpiechu dokona oceny towaru, mogąc przy tym liczyć na wyjaśnienie wszelkich wątpliwości ze strony sprzedawcy (odpowiednio przeszkolonych do tego pracowników). Warunki stworzone przez sprzedającego nie mogą wywierać presji na kupującym, związanej np. z obawą przed rozpakowaniem towaru czy użyciem go (włączeniem, przetestowaniem jego funkcji itd.).

Obowiązek wyjaśnień znaczenia postanowień umowy

Paragraf 4. omawianego przepisu statuuje kolejny obowiązek sprzedającego, zgodnie z którym na żądanie kupującego sprzedawca jest zobligowany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy. Regulacja ta ma na celu wykluczenie możliwości wykorzystania przez sprzedającego braku doświadczenia i wiedzy konsumenta poprzez niejasne lub skomplikowane postanowienia umowne. Warto pamiętać, że sprzedawca jest obowiązany do wyjaśnienia skutków poszczególnych postanowień umownych, jak również do odniesienia się do zapisów ustawowych, które regulują dany stosunek prawny, a który nie znalazł się w umowie.

Wyrażenie żądania dokonania wyjaśnień postanowień umowy nie zostało obarczone żadną szczególną formą – wystarczające jest ogólne stwierdzenie wątpliwości dotyczących konkretnych zapisów umowy. Żądanie to może zostać złożone jeszcze przed zawarciem umowy, jak również już po dokonaniu zakupu. Warto wskazać, że złożenie wyjaśnień przez sprzedawcę nie wyłącza możliwości powoływania się na wystąpienie w umowie tzw. klauzul niedozwolonych. Owe wyjaśnienia należy traktować wyłącznie jako oświadczenie wiedzy sprzedawcy.

Sprzedaż konsumencka – podsumowanie

W przypadku kontaktów handlowych na linii przedsiębiorca – konsument prawo stoi po stronie tego drugiego. Nie powinno to dziwić, bowiem przedsiębiorca jest podmiotem „silniejszym”, jest profesjonalistą w dziedzinie, którą się zajmuje i z reguły ma również większe możliwości dotyczące kwestii prawnej. Konsument z kolei, jako osoba fizyczna, przy dokonywaniu zakupów często kieruje się reklamą, promocją czy zachętą sprzedawcy. Aby zatem zadbać o interes konsumenta, ustawodawca wyposażył go w szereg narzędzi prawnych. Jednym z nich jest obowiązek sprzedającego do udzielenia wyczerpujących informacji kupującemu o produkcie, który ten zamierza nabyć. Obowiązek ten powstaje jeszcze przed zawarciem samej umowy. Warto o tym pamiętać, bowiem uchylanie się od powyższego może rodzić po stronie sprzedawcy nie tylko odpowiedzialność kontraktową, ale również karę grzywny lub nawet aresztu.