Pracodawca, który stwierdza powstanie uszczerbku w swoim mieniu polegającego na przykład na utracie określonego sprzętu komputerowego, może w pewnych okolicznościach kierować swoje roszczenia odszkodowawcze do pracowników – zgodnie z zasadami odpowiedzialności materialnej uregulowanymi w Kodeksie pracy (kp). W artykule wyjaśniamy jaka jest odpowiedzialność pracownika za skradziony sprzęt komputerowy.
Generalny obowiązek dbania o dobro i mienie zakładu pracy
Do podstawowych obowiązków pracownika zaliczono w art. 100 § 2 pkt 4 kp dbanie o dobro zakładu pracy i ochronę jego mienia.
Szerzej na temat zakresu tego obowiązku wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 16 marca 2022 roku (II PSK 275/21), stwierdzając: „[…] obowiązek pracownika, by »dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę« jest określany powszechnie – w skrócie – jako obowiązek dbałości o interesy pracodawcy. W judykaturze przyjęło się również, że ustawodawca nieprzypadkowo wyraźnie formułuje obowiązek pracownika dbałości o „dobro zakładu pracy” rozumianego przedmiotowo, jako jednostka organizacyjna będąca miejscem pracy, a tym samym wspólną wartością, »dobrem« nie tylko pracodawcy, ale również zatrudnionych pracowników. Działania pracownika godzące w tę wspólną wartość będą stanowiły naruszenie obowiązku przewidzianego art. 100 § 2 pkt 4 kp […]. […] przedmiotem obowiązku dbałości pracownika jest całokształt interesów majątkowych i niemajątkowych zakładu pracy […]”.
Zgodnie z art. 44 Kodeksu cywilnego (kc) mieniem jest własność i inne prawa majątkowe, czyli prawa, których wartość może być wyrażona w pieniądzu. Nie mieszczą się w pojęciu mienia prawa niemajątkowe, zarówno w stosunku do dóbr materialnych, jak i niematerialnych. Nie mieszczą się w tym pojęciu także pasywa, tzn. wszelkiego rodzaju zobowiązania związane z mieniem (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 22 czerwca 2017 roku, II SA/Kr 543/17).
Mieniem zakładu pracy, które zobowiązany jest chronić pracownik, są w szczególności udostępnione mu przez pracodawcę urządzenia potrzebne do wykonywania obowiązków pracowniczych. Do najczęściej stosowanych narzędzi pracy należy sprzęt komputerowy.
Odpowiedzialność materialna pracownika
W przypadku, gdy dochodzi do kradzieży sprzętu komputerowego będącego własnością pracodawcy, pracownik może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą. Jak bowiem stanowi art. 114 i 115 kp, pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, odpowiada materialnie w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.
Pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody, przy czym pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia (art. 116 i 117 § 1 kp).
W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych (art. 118 kp).
Przykład 1.
Pracodawca ustalił na podstawie nagrań z monitoringu wizyjnego, że pracownik, wychodząc z pracy, wyniósł z zakładu komputer i monitor ekranowy. W związku z tym wezwano pracownika do zwrotu wspomnianego sprzętu. Okazało się jednak, że pracownik już tego sprzętu nie ma i nie jest w stanie go oddać. W związku z tym, że utrata sprzętu przez pracodawcę wynikała z niewykonania obowiązków pracowniczych, tj. z zawinionego wykroczenia pracownika przeciwko obowiązkowi ochrony mienia pracodawcy, co wiązało się z wyrządzeniem pracodawcy szkody, której wysokość pracodawca ustalił na podstawie posiadanej wyceny tego sprzętu, pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za tę szkodę.
Odpowiedzialność pracownika za skradziony sprzęt
Bardziej rygorystyczne zasady odpowiedzialności materialnej obowiązują w przypadkach, w których pracownik otrzymuje pewien składnik mienia jako mienie powierzone. Jak stanowi art. 124 Kodeksu pracy, pracownik, któremu powierzono określone mienie z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się, w szczególności:
- pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności;
- narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.
Od odpowiedzialności pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.
W przypadku utraty przez pracownika mienia, które zostało mu wcześniej indywidualnie powierzone, pracodawca, aby móc domagać się od pracownika odszkodowania, nie musi badać, z jakich powodów i w jakich okolicznościach doszło do utraty tego mienia. Sam fakt braku zwrotu powierzonego mienia przez pracownika uprawnia pracodawcę do domagania się odszkodowania. To na pracowniku, któremu mienie powierzono, spoczywa ciężar przeprowadzenia ewentualnego dowodu dla wykazania, że za utratę mienia nie odpowiada, gdyż szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych.
Przykład 2.
Pracownikowi powierzono do korzystania w celach służbowych laptop, co pracownik potwierdził protokolarnie. Po pewnym czasie pracownik poinformował pracodawcę, że wspomniany sprzęt został mu skradziony. Pracodawca wezwał w związku z tym pracownika do zapłaty odszkodowania w wysokości odpowiadającej wartości utraconego sprzętu. Pracownik stwierdził jednak, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia, gdyż mimo że pracownik pozostawił w ciągu dnia pracy wspomniany sprzęt na terenie zakładu pracy w przydzielonym mu pokoju, w którym wykonuje pracę, i pokój ten zamknął przy pomocy karty magnetycznej, to na skutek awarii elektronicznego systemu dostępu do pomieszczeń pokój ten przez dalszą część dnia był otwarty i właśnie wtedy, pod nieobecność pracownika, doszło do kradzieży, której dokonała niezidentyfikowana osoba. Pracodawca nie mógł zaprzeczyć, że do wspomnianej awarii doszło, a tym samym nie mógł obalić twierdzenia pracownika, iż w opisanych okolicznościach nie odpowiada on za powstałą szkodę.
Kradzież sprzętu dokonana przez osobę trzecią
Jak wynika z powyższego, w przypadku udowodnienia pracownikowi, że to on dokonał kradzieży sprzętu komputerowego, do poniesienia przez niego odpowiedzialności odszkodowawczej, i to w pełnej wysokości (w związku z ponoszeniem winy umyślnej), nie jest konieczne uprzednie dokonanie powierzenia pracownikowi tego sprzętu. Może on odpowiadać wtedy na zasadach ogólnych określonych w art. 114–122 Kodeksu pracy.
Przykład 3.
Pracownik ukradł dostępny dla ogółu pracowników sprzęt umieszczony na korytarzu zakładu pracy, służący do wydruku i kopiowania dokumentów. Odpowiada więc w pełnej wysokości za powstałą w ten sposób szkodę w majątku pracodawcy.
W przypadku mienia powierzonego pracownikowi dla pracodawcy nie ma istotnego znaczenia, czy pracownik to mienie ukradł (umyślnie objął w swoje posiadanie, z zamiarem przywłaszczenia go sobie), czy też utracił i z tego powodu nie jest w stanie zwrócić go pracodawcy. Jeżeli nie wykaże (nie udowodni), że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, odpowiada za jej powstanie w pełnej wysokości. Okolicznością wyłączającą odpowiedzialność pracownika może być wykazanie przez niego, że sprzęt został mu skradziony, mimo dochowania należytej staranności w zakresie zabezpieczenia tego sprzętu.
W wyroku z 24 czerwca 2009 roku (II PK 286/08) Sąd Najwyższy, przywołując swoje wcześniejsze orzeczenia, stwierdził: „W wyrokach Sądu Najwyższego […] wypowiedziany został pogląd, że »kradzież powierzonego mienia jest, co do zasady, okolicznością od pracownika niezależną, nie znaczy to jednak, że w takich razach nie ponosi on odpowiedzialności za szkodę w ogóle. Dla ustalenia obowiązku odszkodowawczego istotne jest bowiem czy i w jakim zakresie powstanie szkody – kradzież mienia – było przez niego zawinione«. […] »kradzież mienia powierzonego pracownikowi nie może być uznana za niezależną od niego przyczynę niedoboru wówczas, gdy pracownik, zwłaszcza zatrudniony na kierowniczym stanowisku, przez swe nieroztropne zachowanie ułatwia jej dokonanie«. […] jeżeli do kradzieży doszło w rezultacie przyczynienia się pracownika do powstania szkody, w szczególności gdy pracownik nie zachowuje elementarnej staranności w pieczy nad powierzonym mu mieniem, »nie można przyjąć, że kradzież dokonana przez osoby trzecie była główną przyczyną powstania szkody, skoro postępowanie pozwanego umożliwiło lub co najmniej ułatwiło kradzież«, ponieważ »pozwany działając roztropnie mógł nie dopuścić do powstania niedoboru«. Sąd Najwyższy przyjął również, że w przypadku ułatwienia kradzieży przez pracownika poprzez niefrasobliwe zachowanie, samą kradzież »trudno uznać za główną przyczynę niedoboru«, w dodatku niezależną od pracownika. […] sprawstwo pracownicze zachowania wyrządzającego szkodę polega na zaniechaniu działań (wskutek naruszenia obowiązków pracowniczych), które uniemożliwiłyby dokonanie kradzieży i których podejmowanie jest przewidziane w repertuarze środków zabezpieczających określonych w wewnętrznych regulacjach pracodawcy. Pracownik zatem ponosi odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym wskutek kradzieży przez nieznanych sprawców w takim zakresie, w jakim można mu zarzucić niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pieczy”.
Podsumowując, za szkodę wynikłą z kradzieży dokonanej przez samego pracownika odpowiada ona zawsze w pełnej wysokości. Natomiast w przypadku, gdy kradzieży powierzonego pracownikowi sprzętu dokonuje inna osoba, pracownik również może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą w zakresie, w jakim można mu zarzucić niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pieczy nad tym mieniem.
