Otwarcie postępowania upadłościowego a ochrona dłużnika przed egzekucją

Postępowanie upadłościowe zostało uregulowane w Ustawie Prawo upadłościowe (dalej Pr. up). Natomiast postępowanie restrukturyzacyjne i postępowanie sanacyjne zostały uregulowane w Ustawie Prawo restrukturyzacyjne. Dłużnik, który chciałby zabezpieczyć majątek swojego przedsiębiorstwa przed wierzycielami, może rozważyć złożenie stosownego wniosku o otwarcie postępowania upadłościowego, restrukturyzacyjnego lub sanacyjnego.

W przypadku ogłoszenia upadłości przez sąd upadłościowy w postępowaniu restrukturyzacyjnym czy postępowaniu upadłościowym ustanowienie zabezpieczenia w majątku dłużnika pozwala ochronić ten majątek przed znacznym uszczupleniem. Wówczas majątek niewypłacalnego dłużnika będzie wchodził do masy upadłości. Może on również być wykorzystany na realizację postanowień zawartego układu z wierzycielami. Przepisy postępowania upadłościowego czy restrukturyzacyjnego dają możliwość wstrzymania toczących się egzekucji. Ponadto, jeśli warunki ekonomiczne pozwolą, to dłużnik będzie mógł prowadzić działalność przedsiębiorstwa w dalszym ciągu. Powyższe może przyczynić się do poprawy sytuacji finansowej zadłużonego przedsiębiorstwa.

Postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika

Warto zwrócić uwagę, że w konsekwencji złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości sąd na wniosek lub z urzędu dokonuje zabezpieczenia majątku dłużnika. Decyzja sądu powinna zostać wydana niezwłocznie. Zatem ograniczone zostaje pole do kontynuowania lub wszczynania przeciwko dłużnikowi postępowań egzekucyjnych. Zgodnie z art. 38 Pr. up. Sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2012 r. sygn. akt. II FSK 1182/10 „złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie blokuje możliwości egzekwowania długów zobowiązanego, natomiast pozwala sądowi upadłościowemu ingerować w tok postępowań egzekucyjnych przez ich czasowe wstrzymanie. Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie przesądza także o zasadności i skuteczności takiego wniosku. Przepis art. 146 § 2 Pr. up. należy rozumieć w ten sposób, że obowiązek przelania do masy upadłości dotyczy sum ściągniętych w postępowaniu egzekucyjnym, które następnie, po ogłoszeniu upadłości, uległo zawieszeniu z mocy prawa, a które nie zostały jeszcze wydane egzekwującemu wierzycielowi. Powołanie się na wydanie wyegzekwowanych sum nie może dotyczyć sytuacji, gdy do ich wyegzekwowania, a nie tylko przelania, doszło już po ogłoszeniu upadłości”.

Zgodnie z art. 144 Pr. up. po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Powyższego przepisu nie stosuje się do postępowań w sprawach o należne od upadłego alimenty oraz renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela, oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Ponadto syndyk prowadzi postępowanie w imieniu własnym, jednak na rzecz upadłego dłużnika. Zatem dłużnik traci uprawnienie do samodzielnego zarządzania majątkiem firmy na rzecz syndyka.

Wobec tego wierzyciele muszą pamiętać, że wierzytelności należne przed datą ogłoszenia upadłości nie mogą być dochodzone po tej dacie, natomiast mogą je odzyskać przez udział w postępowaniu upadłościowym. Wyegzekwowanie należnych sum od upadłego dłużnika w wyniku postępowania egzekucyjnego, ale po dacie ogłoszenia upadłości jest niemożliwe. Jeśli jednak sąd wyda postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego, zobowiązania i roszczenia będą mogły być dochodzone na zasadach ogólnych, w ramach postępowania egzekucyjnego.

Otwarcie postępowania upadłościowego a ochrona dłużnika przed egzekucją.

Zgodnie z art. 146 Pr. up. postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego, z wyjątkiem zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych oraz roszczeń o rentę z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz o zamianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.

Warto zwrócić uwagę, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie pozwala na dokonywanie dalszych czynności postępowania egzekucyjnego, natomiast te, które zostały doprowadzone do realizacji, pozostają w mocy. W momencie umorzenia postępowania egzekucyjnego następuje uchylenie przeprowadzonych czynności egzekucyjnych.

Wobec powyższego, w wyniku uchylenia wszelkich przeprowadzonych czynności egzekucyjnych, wierzycielowi nie mogą być przekazane żadne ściągnięte w wyniku egzekucji kwoty pieniężne. Zatem środki pieniężne uzyskane w postępowaniu egzekucyjnym, które nie zostały wydane wierzycielowi, włącza się do masy upadłości po prawomocnej decyzji o ogłoszeniu upadłości. Warto podkreślić, że komornik nie może podjąć żadnych czynności, w tym przekazać wierzycielowi wyegzekwowanych wcześniej sum pieniężnych, do momentu wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

W przypadku naruszenia przez organ egzekucyjny powyższej zasady i przekazania kwot uzyskanych w wyniku zawieszonego postępowania egzekucyjnego powodowi przysługuje roszczenie o zwrot tych kwot na podstawie art. 405 kc (tj. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości).

Zgodnie z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 kwietnia 2010 r. sygn. Akt I ACa 39/10 „z roszczeniem o zwrot wyegzekwowanych kwot i rozdysponowanych przez organ egzekucyjny na rzecz wierzycieli, po zawieszeniu z mocy prawa na podstawie art. 146 ust. 1 Pr. up. postępowania egzekucyjnego, przysługuje powodowi roszczenie, ale przeciwko wierzycielom, którzy kwoty te otrzymali, a należności których winny być zaspokajane w postępowaniu upadłościowym (art. 146 ust. 2 Pr. up)”.

Wobec powyższego komornicy powinni w szczególności badać sytuację dłużnika, wobec którego toczy się postępowanie upadłościowe i kontrolować każdy jego etap. Warto przypomnieć, że od 1 grudnia 2020 r. zaczną obowiązywać przepisy Ustawy z dnia 6 grudnia 2019 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych, którego funkcją będzie kontrolowanie sytuacji zadłużonych. W rejestrze znajdować się będą informacje związane z postępowaniami upadłościowymi i restrukturyzacyjnymi, prawomocne orzeczenia dotyczące zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, dane identyfikujące dłużników, wspólników spółek handlowych, wobec których oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości, złożeniu przez dłużnika wniosku restrukturyzacyjnego, wniosku o ogłoszenie upadłości oraz o prawomocnym oddaleniu lub umorzeniu postępowania w przedmiocie rozpoznaniu wniosku.

Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego o zatwierdzenie układu a możliwość prowadzenia postępowania egzekucyjnego

Wyjątkiem od zasady wstrzymania wszelkich postępowań egzekucyjnych w związku z otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego jest postępowanie układowe. Wówczas wierzyciele mają prawo prowadzić egzekucję z majątku dłużnika przez cały czas trwania postępowania o zatwierdzeniu układu. Postępowanie o zatwierdzenie układu jest prowadzone przez dłużnika wraz z nadzorcą układu, natomiast o zatwierdzeniu układu postanawia sąd.

Podsumowując, należy podkreślić, że otwarcie postępowania upadłościowego wpływa na zabezpieczenie majątku niewypłacalnego dłużnika. Wydanie przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości umarza wszelkie postępowania egzekucyjne wszczęte w trakcie postępowania upadłościowego. Jeśli wierzyciele chcą odzyskać wymagalne należności, mogą to uczynić poprzez udział w postępowaniu upadłościowym. W dniu uprawomocnienia orzeczenia o upadłości dłużnika, umorzone zostają wszystkie postępowania egzekucyjne. Możliwość zawieszenia postępowania egzekucyjnego pozwala uchronić majątek przed uszczupleniem, natomiast wyegzekwowane w trakcie postępowania upadłościowego wierzytelności włączyć do masy upadłościowej.