Zobowiązanie do zapłaty podatku VAT obciąża podatnika dokonującego sprzedaży. Natomiast w naszym dzisiejszym artykule sięgniemy odrobinę dalej i zastanowimy się, czy w sytuacji, w której organ podatkowy nie może ściągnąć należności od sprzedawcy, występuje odpowiedzialność konsumenta za nierozliczony VAT przez sprzedawcę?
Odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe – reguły ogólne
Na początku odnieśmy się do kwestii podstawowych związanych z definicją samego podatnika i odpowiedzialności za podatek. Jak stanowi art. 26 Ordynacji podatkowej, podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Natomiast w myśl art. 7 Ordynacji podatkowej podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
W tym zakresie należy zatem odnieść się do treści ustawy o VAT, a konkretnie do postanowień art. 15 ustawy, gdzie czytamy, że podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.
Podatnikiem podatku VAT jest zatem sprzedawca prowadzący działalność gospodarczą i to ten podmiot ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za nierozliczony od dokonanej sprzedaży podatek VAT.
Warto też podkreślić, że status podatnika wynika wprost z treści ustawy, zatem wszelkie postanowienia umowne pomiędzy stronami nie mogą zmieniać podmiotu zobowiązanego do rozliczenia podatku. W rezultacie wszelkie zapisy o przeniesieniu odpowiedzialności za zapłatę podatku do US na nabywcę towarów czy usług są nieważne jako niezgodne z przepisami prawa.
Odpowiedzialność konsumenta za nierozliczony VAT przez sprzedawcę
Należy jednak zaznaczyć, że Ordynacja podatkowa przewiduje katalog przypadków, w których do posiłkowej i akcesoryjnej odpowiedzialność za zaległości podatnika może być pociągnięta osoba trzecia.
Zakres odpowiedzialności ustalany jest w drodze decyzji podatkowej i może dotyczyć wyłącznie zaległości podatkowych, jednak fiskus ma możliwość zwrócenia się z egzekucją do podmiotu innego niż podatnik.
W zakresie interesującego nas zagadnienia zwróćmy uwagę na treść art. 117b Ordynacji podatkowej, gdzie czytamy, że podatnik, o którym mowa w art. 105a ustawy o VAT, odpowiada solidarnie całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe podmiotu dokonującego na jego rzecz dostawy towarów w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o podatku od towarów i usług.
Powyższy przepis stanowi zatem o solidarnej odpowiedzialności za podatek VAT nabywcy towarów i usług. Przy czym konieczne jest odniesienie się do treści art. 105a ustawy o VAT.
Jak stanowi ten przepis, podatnik, o którym mowa w art. 15, na którego rzecz dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.
Powyższa solidarna odpowiedzialność po stronie nabywcy występuje wyłącznie w sytuacji gdy:
- przedmiotem sprzedaży są towary określone w załączniku nr 15 do ustawy o VAT;
- kupujący wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że podatek nie zostanie zapłacony;
- kupujący jest podatnikiem podatku VAT, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT.
Zatem co najważniejsze z perspektywy naszych rozważań, powyższa norma dotyczy kupującego będącego podatnikiem podatku VAT. W konsekwencji zarówno art. 117b Ordynacji podatkowej, jak i art. 105a ustawy o VAT nie obejmuje zakresem podmiotowym konsumentów, czyli osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.
Kolejnym przepisem, na który warto zwrócić uwagę, jest art. 117ba Ordynacji podatkowej. Przepis ten stanowi, że podatnik, o którym mowa w art. 15 ustawy o VAT, na którego rzecz dokonano dostawy towarów lub świadczenia usług, odpowiada solidarnie całym swoim majątkiem wraz z dostawcą towarów lub usługodawcą zarejestrowanym na potrzeby podatku od towarów i usług jako podatnik VAT czynny za jego zaległości podatkowe w części podatku od towarów i usług proporcjonalnie przypadającej na tę dostawę towarów lub to świadczenie usług, jeżeli zapłata należności za dostawę towarów lub świadczenie usług, potwierdzona fakturą, została dokonana przelewem na rachunek inny niż zawarty na białej liście VAT.
Jest to kolejny przykład przypadku, w którym nabywca może ponosić solidarną odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe sprzedawcy za nierozliczony podatek VAT. Dotyczy to sytuacji, gdy kontrahent dokonał płatności z pominięciem rachunku bankowego wyszczególnionego na białej liście VAT.
Przy czym po raz kolejny należy zaznaczyć, że taka solidarna odpowiedzialność może dotyczyć wyłącznie podmiotu określonego w art. 15 ustawy o VAT, czyli podatnika prowadzącego działalność gospodarczą.
Natomiast odnośnie do płatności za dokonaną dostawę i zrealizowaną usługę należy wskazać na obowiązek wynikający z art. 19 ustawy Prawo przedsiębiorców.
Przepis ten podaje, że dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku, gdy:
- stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca, oraz
- jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty, przy czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.
Jak widać, konieczność dokonywania zapłaty za pośrednictwem rachunku bankowego obejmuje tylko transakcje pomiędzy przedsiębiorcami.
Jeżeli zatem kupującym jest konsument, to dopuszczalną formą zapłaty należności jest gotówka.
Przykład 1.
Czy konsument może ponosić odpowiedzialność za nierozliczony podatek VAT sprzedawcy?
Przedsiębiorca sprzedał osobie fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej towar za kwotę 15 000 zł. Płatność została dokonana gotówką. Sprzedawca nie zapłacił należnego VAT od tej transakcji do urzędu skarbowego. Jednak obowiązujące przepisy nie dają organom podatkowym możliwości rozszerzenia odpowiedzialności za zaległości podatkowe na kupującego będącego konsumentem.
Reasumując, należy podkreślić, że katalog podmiotów, które mogą ponosić odpowiedzialność za zaległości podatnika jako osoby trzecie, ma charakter wyłączny i zamknięty. Oznacza to, że organ podatkowy nie może rozszerzyć zakresu odpowiedzialności na konsumentów nieprowadzących działalności gospodarczej.
