Obecny charakter obrotu gospodarczego niejednokrotnie wymusza pracę w godzinach nocnych lub dniach ustawowo wolnych od pracy. Pracownikowi, któremu czas pracy przypada w nocy, niedziele i święte należy się rekompensata. W jakim charakterze i w jakiej formie? Wyjaśniamy w artykule!
Czas pracy pracownika
Zgodnie z przepisami prawa mianem czasu pracy określa się okres, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy. Nie chodzi tu wyłącznie o wykonywanie zadań służbowych w zakładzie pracy, ale także w innych miejscach wyznaczonych przez pracodawcę. Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.
Czas pracy przypadający w niedzielę i święta
Za taką pracę uważa się wykonywanie obowiązków służbowych między godziną 6.00 w niedzielę lub święto a godziną 6.00 w następnym dniu. Pracodawca ma oczywiście prawo do ustalenia innej godziny.
Warto również pamiętać, że przepisy prawa pracy nakładają na pracodawców zatrudniających pracowników w niedzielę i święta obowiązek udzielenia tym pracownikom przynajmniej jednej wolnej niedzieli w ciągu 4 następujących po sobie tygodni. Niestosowanie się do tej zasady stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym.
Nie należy również zapominać, że praca w placówkach handlowych jest niedozwolona w święta. Natomiast w niedzielę mogą być otwarte placówki, w których praca jest konieczna ze względu między innymi na użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Prace dozwolone w niedzielę i święta wymienione są w art. 151[10] kodeksu pracy. Jest to katalog zamknięty, co znaczy, że w przypadkach wykraczających poza ten zakres pracodawcy nie mogą zatrudniać pracowników w niedzielę i święta.
Czas pracy przypadający w nocy
Według kodeksu pracy pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21.00 a 7.00. Zgodnie z jego przepisami pracującym w nocy jest osoba, której:
- rozkład pracy w każdej dobie obejmuje co najmniej 3 godziny pracy w nocy,
- co najmniej ¼ czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną.
Ważne jest tu także to, że czas pracy pracownika wykonującego swoje obowiązki w nocy nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę, jeśli wykonuje on prace szczególnie niebezpiecznie lub związane z dużym wysiłkiem fizycznym bądź umysłowym.
Rekompensata w postaci czasu wolnego
Pracownikowi, który wykonał pracę w niedzielę, pracodawca powinien zapewnić w zamian inny dzień wolny od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Jeśli nie jest to możliwe, w zamian za pracę w niedzielę pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy, który powinien być przez niego odebrany do końca okresu rozliczeniowego.
Natomiast pracownikowi wykonującemu pracę w święto pracodawca jest obowiązany zapewnić w zamian inny dzień wolny od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego.
Przykład 1.
Pani Maria pracowała w niedzielę 6 sierpnia 2023 roku. Pracodawca powinien udzielić jej dnia wolnego od pracy maksymalnie do 13 sierpnia.
Przykład 2.
Pani Magdalena została poproszona o stawienie się w pracy 15 sierpnia. Ten dzień przypada święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W zakładzie pracy obowiązuje 3-miesięczny okres rozliczeniowy. Oznacza to, że pracodawca powinien oddać Pani Magdalenie dzień wolny maksymalnie do 30 września.
Za pracę w godzinach nocnych nie przysługuje co do zasady wolne. Wyjątkiem jest, gdy praca w godzinach nocnych wychodzi poza podstawowy wymiar pracy i stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Rekompensata w postaci dodatku
Tylko w przypadku, gdy w zamian za pracę w niedzielę czy święto nie ma możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w ustalonym przez kodeks pracy terminie, pracodawca zobowiązany jest do wypłacenia dodatku do wynagrodzenia. Wysokość dodatku wynosi 100% za każdą godzinę pracy w niedzielę i święto.
Natomiast pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 20% stawki godzinowej (wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę) do każdej godziny pracy w porze nocnej, stanowiącej podstawowy wymiar czasu pracy.
Pracownik, który wykonuje pracę w nocy lub w dniu wolnym zawsze powinien otrzymać rekompensatę. W tym przypadku będzie to oddanie dnia wolnego lub dodatkowe wynagrodzenie.
