Prawo pierwokupu i prawo pierwszeństwa w praktyce często bywają mylone. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, czym jest prawo pierwokupu a prawo pierwszeństwa a dodatkowo jak czym charakteryzuje się prawo pierwszeństwa w spółce z o.o.!
Prawo pierwokupu – co warto wiedzieć?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym prawo pierwokupu to uprawnienie wynikające z ustawy lub czynności prawnej, którego treścią jest zastrzeżenie dla 1 ze stron pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej.
Prawo pierwokupu wykonywa się przez oświadczenie złożone zobowiązanemu. Jeżeli zawarcie umowy sprzedaży rzeczy, której dotyczy prawo pierwokupu, wymaga zachowania szczególnej formy, oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu powinno być złożone w tej samej formie.
Jeżeli zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu sprzedał rzecz osobie trzeciej bezwarunkowo albo jeżeli nie zawiadomił uprawnionego o sprzedaży lub podał mu do wiadomości istotne postanowienia umowy sprzedaży niezgodnie z rzeczywistością, ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę.
W przypadku gdy umowa sprzedaży zawarta z osobą trzecią przewiduje świadczenia dodatkowe, których uprawniony do pierwokupu nie mógłby spełnić, może on swe prawo wykonać, uiszczając wartość tych świadczeń.
Warto mieć na uwadze, że gdy według umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią cena ma być zapłacona w terminie późniejszym, uprawniony do pierwokupu może z tego terminu skorzystać tylko wtedy, gdy zabezpieczy zapłatę ceny.
Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z orzecznictwem: „W przypadku gdy umowa (statut) spółki przyznaje wspólnikom (akcjonariuszom) pierwszeństwo nabycia udziałów (akcji) i nie zawiera żadnych postanowień precyzujących zasady realizacji tego uprawnienia, przyjąć trzeba, iż obrót udziałami (akcjami) powinien się odbywać w sposób przewidziany przepisami art. 598 i następne KC, a określoną w umowie (statucie) instytucję kwalifikować należy jako prawo pierwokupu” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z 5 grudnia 2014 roku, I ACa 399/14).
Ograniczenia zbywalności udziałów i prawo pierwszeństwa
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo ograniczyć w inny sposób.
Jeżeli zbycie udziału w spółce z o.o. uzależnione jest od zgody spółki, zgody tej udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody.
Spółka może natomiast w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Prawo pierwszeństwa zostało wprost zastrzeżone w przepisach ksh w przypadku obejmowania nowych udziałów. W razie gdy umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu kapitału nie stanowi inaczej, dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów. Prawo pierwszeństwa należy wykonać w terminie miesiąca od dnia wezwania do jego wykonania. Wezwania te zarząd przesyła wspólnikom jednocześnie. Oświadczenie dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału lub udziałów bądź o objęciu podwyższenia wartości istniejącego udziału albo udziałów wymaga formy aktu notarialnego.
Czym różni się prawo pierwokupu a prawo pierwszeństwa?
Należy zwrócić uwagę, że prawo pierwokupu uregulowane w kc i prawo pierwszeństwa nie są tym samym i znacznie się od siebie różnią. Warto przytoczyć w tej sprawie stanowisko orzecznictwa, które szeroko komentuje tę kwestię i wskazuje na zasadnicze różnice tych 2 instytucji.
Zgodnie z orzecznictwem:
- „Prawo pierwszeństwa nabycia udziałów co do zasady sprowadza się do tego, że wspólnik zamierzający zbyć udziały zobligowany jest do zaoferowania udziałów najpierw wszystkim pozostałym wspólnikom lub przynajmniej niektórym spośród nich. Jeżeli pozostali wspólnicy nie skorzystają z przyznanego im uprawnienia, wspólnik może dokonać rozporządzenia udziałami na rzecz wybranego przez siebie podmiotu, na takich samych warunkach, jakie zaoferował pozostałym w spółce wspólnikom. Natomiast przy pierwokupie dotychczasowy wspólnik zawiera z potencjalnym nabywcą udziałów warunkową umowę sprzedaży, a uprawnieni z prawa pierwokupu wspólnicy mogą złożyć oświadczenie, że korzystają z przysługującego im prawa pierwokupu. W przypadku prawa pierwszeństwa, jeżeli uprawniony wspólnik oświadczy, że zamierza nabyć udziały oferowane przez wspólnika, konieczne jest zawarcie między nimi stosownej umowy. Przy pierwokupie, jeżeli uprawnieni z prawa pierwokupu wspólnicy złożą oświadczenie, że korzystają z przysługującego im prawa pierwokupu, dochodzi do skutku między zobowiązanym (dotychczasowym wspólnikiem) a uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią. Wreszcie pierwszeństwo nabycia udziałów przez pozostałych wspólników jest zastrzegane na wypadek zbycia udziałów bez względu na tytuł prawny zbycia, a wykonanie prawa pierwokupu zakłada zawarcie umowy sprzedaż” (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Gliwicach z 18 kwietnia 2018 roku, I SA/Gl 139/18);
- „Podstawowym celem instytucji prawa pierwszeństwa jest eliminacja z kręgu nabywców innych podmiotów zainteresowanych nabyciem tej samej rzeczy. Tymczasem prawo pierwokupu polega na przyznaniu w drodze umowy lub na podstawie ustawy określonemu podmiotowi uprawnienia do pierwszeństwa nabycia rzeczy, gdy jej właściciel rzecz tę sprzedaje. Istotą pierwokupu jest ograniczenie właściciela rzeczy co do swobody rozporządzenia przedmiotem sprzedaży w zakresie decyzji o podmiocie, który stanie się nabywcą rzeczy” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Wydział Cywilny z 7 lutego 2020 roku, I ACa 441/19);
- „Prawo pierwszeństwa różni się od prawa pierwokupu. W ramach prawa pierwszeństwa wspólnik zamierzający zbyć udziały zobligowany jest do zaoferowania tych udziałów pozostałym wspólnikom (poinformowania o swoim zamiarze zbycia), a jeżeli nie skorzystają – może dokonać planowanego rozporządzenia. Prawo to wyłącza zatem możliwość oferowania udziałów do sprzedaży osobie trzeciej przed uprzednim powiadomieniem pozostałych wspólników o zamiarze zbycia celem umożliwienia im skorzystania z prawa pierwszeństwa. Pierwszeństwo, które nie ma jednorodnego charakteru prawnego, stanowi określoną preferencję kandydatów do nabycia udziałów. Pierwszeństwo realizuje się przed zawarciem umowy sprzedaży przedmiotu, objętego tym prawem, co odróżnia je od prawa pierwokupu, które dla swej realizacji wymaga zawarcia umowy sprzedaży, a nie jedynie istnienia zamiaru dokonania sprzedaży. Przy prawie pierwokupu zawierana jest warunkowa umowa sprzedaży, a uprawniony z prawa pierwokupu może złożyć oświadczenie, że z tego prawa korzysta” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z 16 kwietnia 2021 roku, I AGa 236/19).
