Niedawno do polskiego systemu prawnego został wprowadzony nowy podmiot – fundacja rodzinna, na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej. Niniejsze opracowanie ma na celu przybliżenie tej regulacji zainteresowanym nią osobom – czym w ogóle jest taka fundacja, jak działa i co może w ramach swojej działalności robić. Czy możliwe jest prowadzenie przedsiębiorstwa przez fundację rodzinną i w jakim zakresie? – na te i inne pytania odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części artykułu.
Czym jest fundacja rodzinna?
Zgodnie z art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.
Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej. Spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów przez fundację rodzinną może polegać na przeniesieniu albo oddaniu mu do korzystania składników majątkowych, w tym środków pieniężnych, rzeczy lub praw, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów.
Beneficjentem może być osoba fizyczna i na jej rzecz można w szczególności:
- pokrywać koszty utrzymania,
- pokrywać koszty kształcenia.
Jeżeli beneficjentem jest organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ust. 2 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, można wspierać ją w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy, tj. w zakresie działalności społecznie użytecznej.
Co do zasady na stronach rządowych rozwiązanie to jest polecane firmom rodzinnym, pozwala zbudować struktury organizacyjne i zapewnić kontynuację biznesu oraz ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, bez osobistego zaangażowania następców prawnych. Pozwala oddzielić sprawy rodzinne i biznesowe, a majątek osobisty staje się majątkiem fundacji.
Czym jest prowadzenie przedsiębiorstwa?
Prowadzenie przedsiębiorstwa uregulowane jest w Ustawie z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców.
Zgodnie z art. 3 tej ustawy działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły.
Aby można mówić o prowadzeniu przedsiębiorstwa, muszą być możliwe do dopasowania następujące jego cechy:
- zorganizowanie – oznacza, że w przedsiębiorstwie została ustanowiona struktura organizacyjna działalności, która powinna być rozumiana raczej jako stały sposób jej prowadzenia niż jako struktura „rzeczowa” i łączy się je z przygotowaniem oraz zakładaniem działalności gospodarczej;
- zarobkowy charakter – należy go wiązać z towarzyszącym tej działalności zamiarem osiągnięcia zarobku. Działalność jest zarobkowa, jeżeli jest prowadzona w celu osiągnięcia dochodu (zarobku);
- wykonywanie tego we własnym imieniu – może dotyczyć zarówno osoby fizycznej, jak i prawnej, a skutki podejmowanych działań będą oddziaływać na tę osobę;
- ciągłość prowadzenia działalności – wiąże się zazwyczaj ze stałością, powtarzalnością i regularnością jej wykonywania, jednocześnie przeciwstawia się ją działalności jednorazowej, okazjonalnej i sporadycznej.
Czy możliwe jest prowadzenie przedsiębiorstwa przez fundację rodzinną?
Zgodnie z przepisami ustawy o fundacji rodzinnej, tj. art. 5, fundacja może wykonywać działalność gospodarczą w ograniczonym zakresie.
Do czynności w ramach prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną można wskazać:
- zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najem, dzierżawę lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowanie do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielanie pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcję przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarkę leśną.
Działalność, którą wskazano powyżej w punktach 7 i 8, fundacja rodzinna może jednak wykonywać wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.
Co do zasady więc fundacja rodzinna nie jest instrumentem do prowadzenia działalności gospodarczej w takim znaczeniu, jak robią do spółki prawa handlowego czy choćby osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.
Podsumowując, należy wskazać, że fundacja rodzinna nie jest co do zasady osobą prawną, która prowadzi działalność gospodarczą. Nie stanowi to jej głównego celu.
Może ona ją prowadzić wyjątkowo, a działalność ta będzie polegać na obrocie majątkiem, w tym udziałami w spółkach, najmie, udzielaniu pożyczek spółkom, w których posiada udziały, lub beneficjentom, obrocie obcą walutą w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej oraz określoną działalność w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.
