Postępowanie restrukturyzacyjne, tak jak upadłościowe, ma przede wszystkim za zadanie przeprowadzenie zbiorowego postępowania egzekucyjnego i zaspokojenie wierzycieli. W odróżnieniu od upadłości, w której ramach następuje sprzedaż majątku dłużnika i rozdzielenie uzyskanych kwot między wierzycieli, restrukturyzację charakteryzuje to, że skupia się ona na podejmowaniu działań naprawczych i wprowadzaniu zmian mogących przywrócić płynności przedsiębiorstwa dłużnika. Aby jednak możliwe było skuteczne przeprowadzenie restrukturyzacji, konieczna jest jego właściwa współpraca z wierzycielami. Stąd też rada wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym gra bardzo ważną rolę. Mimo że większość czynności procesowych odbywa się za sprawą sądu oraz doradcy restrukturyzacyjnego, to ostatecznie od jej decyzji może zależeć powodzenie całej procedury. Sprawdźmy zatem, kto powołuje radę, kto wchodzi w jej skład i jakie są jej kompetencje? Na te pytania odpowiemy w niniejszym artykule.
Definicja rady wierzycieli
Rada wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym stanowi reprezentację wierzycieli, a jej zadaniem jest dbanie o interes wszystkich podmiotów posiadających niezaspokojone roszczenia wobec dłużnika. Na wstępie należy jednak zaznaczyć, że nie jest ona organem obligatoryjnym. Może bowiem mieć miejsce sytuacja, gdy pojedyncze wierzytelności są dla wierzycieli na tyle nieznaczące, że żaden z nich nie zdecyduje się na aktywne uczestnictwo w postępowaniu. Są to jednak przypadki rzadko spotykane w poważnych i skomplikowanych procedurach naprawczych. W nich rada wierzycieli sprawuję ważną funkcję, a jej głos ma duże znaczenie.
Powołanie rady wierzycieli
Rada wierzycieli to jeden z organów postępowania restrukturyzacyjnego. Jej zadaniem jest reprezentowanie interesu wierzycieli w tym postępowaniu. Jak zostało to wskazane na wstępie, jest ona organem fakultatywnym – nie ma obowiązku jej powoływania. Proces naprawczy może odbyć się bez jej udziału, wówczas jej kompetencje wykonuje sędzia-komisarz. Jeżeli jednak zostanie złożony wniosek odpowiedniej większości wierzycieli o jej ustanowienie, sędzia-komisarz ma obowiązek jej powołania.
Zgodnie z art. 121 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego radę ustanawia oraz powołuje i odwołuje jej członków sędzia-komisarz z urzędu, o ile uzna to za potrzebne, lub na wniosek uczestników postępowania. Mogą go złożyć dłużnik, trzech lub więcej wierzycieli niezależnie od sumy wierzytelności, wierzyciel albo wierzyciele mający łącznie co najmniej 20% ogólnej sumy wierzytelności ujawnionych w spisie wierzytelności. Jeżeli wniosek złoży co najmniej trzech wierzycieli, to jest on wiążący, nawet jeśli wnioskodawcy nie dysponują 20% ogólnej sumy wierzytelności. W przypadku jednego lub dwóch wierzycieli powyższy limit obowiązuje. W każdym z tych wypadków sędzia-komisarz zobowiązany jest do powołania rady wierzycieli w terminie jednego tygodnia.
Sędzia-komisarz może ustanowić radę wierzycieli także z urzędu, o ile uzna to za potrzebne. W takim wypadku powinien brać pod uwagę przede wszystkim to, czy są do podjęcia w postępowaniu decyzje problematyczne i niejednoznaczne, zwłaszcza takie, w których wyniku interes wierzycieli mógłby zostać zagrożony. Jest to o tyle istotne, że w orzecznictwie przyjęto stanowisko, zgodnie z którym „w postępowaniu restrukturyzacyjnym decyzje w sprawach majątkowych wierzycieli powinni podejmować – o ile jest to tylko możliwe – sami wierzyciele.”
Aby nie doszło do sytuacji, kiedy nieustalenie spisu wierzytelności stanowi przeszkodę w powołaniu rady wierzycieli w ustawowym terminie, do czasu zatwierdzenia spisu wierzytelności uprawnienia rady wierzycieli ustala się na podstawie:
spisu wierzycieli załączonego przez dłużnika do wniosku, jeśli postępowanie otwarto na wniosek dłużnika;
spisu wierzytelności bezspornych przedstawionych przez nadzorcę sądowego lub zarządcę, sporządzonego na podstawie ksiąg rachunkowych i inne dokumentów dłużnika, jeżeli postępowanie otwarto na wniosek wierzyciela;
tytułów egzekucyjnych przedstawionych przez wierzycieli;
spisu wierzytelności sporządzonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym, jeśli postępowanie sanacyjne otwarto na podstawie uproszczonego wniosku.
Skład rady wierzycieli
Na mocy art. 122 Prawa restrukturyzacyjnego liczba członków rady wierzycieli może się różnić w zależności od ogólnej liczby wierzycieli. Co do zasady powinna ona się składać z 5 członków i 2 zastępców. Jeżeli jednak liczba wierzycieli dłużnika jest mniejsza niż 7, rada może posiadać 3 członków (bez zastępców). Taka konstrukcja przepisu przesądza o tym, że w przypadku, gdy liczba wierzycieli jest mniejsza niż trzech, ustanowienie rady jest prawnie (i fizycznie) niemożliwe. Kompetencje do powoływania członków rady ma wyłącznie sędzia-komisarz. Może on również ich odwoływać i wyznaczać nowych.
Członkiem rady wierzycieli może być każdy z wierzycieli osobistych dłużnika będący uczestnikiem postępowania. Uczestnikiem postępowania w rozumieniu Prawa restrukturyzacyjnego jest każdy wierzyciel uznany w spisie wierzytelności. Wierzyciel zostaje powołany do rady na podstawie postanowienia sędziego. Istotne jest to, że pełnienie funkcji członka rady jest dobrowolne, toteż może on nie przyjąć przydzielonych mu obowiązków. W takim wypadku powoływany na nowego członka rady zostaje kolejny z listy wierzycieli.
W sytuacji powołania 5 członków rady i ich 2 zastępców pamiętać należy, że uprawnienia decyzyjne mają jedynie członkowie. Zastępcy pełnią ich obowiązki i mają prawo głosu w głosowaniach wyłącznie w razie nieobecności członka. Tak więc zastępcy powinni być zawsze zapraszani na posiedzenia rady, jednakże aktywny udział mogą wziąć tylko, gdy na posiedzeniu nie stawi się właściwy członek rady. O kolejności „dowoływania” zastępców przy głosowaniu przez członków rady decyduje kolejność wymienienia zastępców w sentencji postanowienia sędziego-komisarza o powołaniu rady wierzycieli.
Kompetencje członków rady
Kompetencje rady wierzycieli zostały określone w art. 128 i 129 Prawa restrukturyzacyjnego. Ogólnie rzecz ujmując, rada jest organem reprezentującym wierzycieli, a jej główną kompetencją jest dbanie o dobra i interesy wierzycieli dłużnika. Rada wierzycieli jest zobowiązana do udzielania w ramach swoich możliwości pomocy nadzorcy sądowemu lub zarządcy (w zależności od rodzaju postępowania). Ustawodawca nie zdecydował się zdefiniować pojęcia „udzielania pomocy”, toteż ową pomoc należy rozumieć bardzo szeroko. Odnosi się ona do udzielania rad i wskazówek w zakresie przygotowania i zatwierdzenia planu restrukturyzacji, prowadzenia przedsiębiorstwa lub sprawowania nadzoru, doradztwa w sprawie uznania poszczególnych wierzytelności w spisie, przyjęcia określonej strategii przy zawieraniu umów najmu, dzierżawy, a także sprzedaży zbędnego majątku dłużnika. Rada powinna dokonywać również opiniowania planowanych przez dłużnika, nadzorcę lub zarządcę czynności prawnych na prośbę tych ostatnich.
Ponadto rada wierzycieli ma za zadanie kontrolować działalność nadzorcy sądowego lub zarządcy. W ramach tego ma prawo żądać od nich wszelkich wyjaśnień, może również badać księgi i dokumenty dotyczące masy układowej lub sanacyjnej. Rada może także badać stan wpływów i wydatków, racjonalności gospodarowania pozyskanymi kwotami, kontrolę ryzyka umorzenia postępowania z braku środków oraz inne aspekty finansów masy układowej lub sanacyjnej. Rada nie dysponuje w tej materii żadnymi środkami przymusu, jednakże odmowa złożenia wyjaśnień lub odmowa udostępnienia ksiąg może być przejawem nienależytego pełnienia obowiązków przez nadzorcę lub zarządcę, co następczo może prowadzić do zastosowania przez sędziego-komisarza wobec niego upomnienia, grzywny czy nawet dyscyplinarnego odwołania z pełnienia funkcji. Z kolei w przypadku dłużnika sprawującego zarząd własny, przy odmowie udzielenia radzie wierzycieli dostępu do ksiąg lub dokumentów, rada musi zwrócić się do sędziego-komisarza o wydanie dłużnikowi odpowiedniego zarządzenia. Wynika to z faktu, że dopiero niewykonywanie zarządzeń sędziego-komisarza jest powodem do odebrania dłużnikowi zarządu.
Ustawodawca ustanowił również szczegółowy katalog czynności, które nie mogą zostać przeprowadzone bez zgody rady wierzytelności. Zgodnie z art. 129 Prawa restrukturyzacyjnego pod rygorem nieważności zezwolenia rady wierzycieli wymagają czynności dłużnika albo zarządcy związane z:
obciążeniem składników masy układowej lub sanacyjnej hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem;
przeniesieniem własności rzeczy lub prawa na zabezpieczenie wierzytelności nieobjętej układem;
obciążeniem składników masy układowej lub sanacyjnej innymi prawami;
zaciąganiem kredytów lub pożyczek;
zawarciem umowy dzierżawy przedsiębiorstwa dłużnika lub jego zorganizowanej części lub innej podobnej umowy;
sprzedażą przez dłużnika nieruchomości lub innych składników majątku o wartości powyżej 500 000 złotych.
Rada wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym – podsumowanie
Rada wierzycieli jest fakultatywnym, lecz bardzo istotnym organem postępowania restrukturyzacyjnego. Mimo że nie posiada ona kompetencji do podejmowania ostatecznych i wiążących decyzji wobec osób trzecich, to bez jej przyzwolenia nie może odbyć się wiele działań mających duże znaczenie dla całego postępowania. Przykładem może być chociażby konieczność obligatoryjnego uzyskania zgody rady na zaciąganie przez dłużnika kolejnych kredytów i pożyczek, zawarcie umowy dzierżawy przedsiębiorstwa dłużnika czy też sprzedaży nieruchomości dłużnika lub innych składników majątku o wartości powyżej 500 000 złotych. Ponadto rada wierzycieli ma za zadanie udzielać pomocy nadzorcy sądowemu albo zarządcy oraz kontrolować ich poczynienia. Najistotniejszym zaś zadaniem, dla którego powołana zostaje rada, jest ogólnorozumiane dbanie o interesy wierzycieli.
