Powszechne jest prowadzenie przez małżonków biznesu w formie różnego rodzaju spółek. Współmałżonek może także współpracować w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej zarejestrowanej na jednego z małżonków. Nie jest jednak regułą, że małżeństwo łączy wspólny biznes, dość częstym przypadkiem bywa także prowadzenie oddzielnych działalności, w ramach których może dochodzić między małżonkami do zawierania transakcji. W niniejszym artykule omówimy transakcje między małżonkami prowadzącymi odrębne działalności gospodarcze i ich rozliczanie– zapraszamy do lektury!
Wspólność majątkowa małżonków – co warto wiedzieć?
W momencie zawarcia związku małżeńskiego między małżonkami powstaje z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Oznacza ona wspólność łączną, czyli bezudziałową i obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, do tzw. majątku wspólnego.
„Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił”.
Do majątku wspólnego należą w szczególności pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków czy środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
„Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka”.
Przedmioty majątkowe, które nie zostały objęte wspólnością ustawową, należą do majątku osobistego – odrębnego każdego z małżonków.
Jeżeli małżonkowie przed zawarciem związku małżeńskiego podpiszą intercyzę, wówczas w wyniku małżeństwa nie powstanie wspólność majątkowa. Intercyza to umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową między nimi.
Transakcje między małżonkami prowadzącymi odrębne działalności gospodarcze na gruncie podatku VAT
Rozliczenie przekazania majątku między małżonkami prowadzącymi własne działalności gospodarcze w odniesieniu do podatku VAT uzależnione jest od posiadania wspólności majątkowej w małżeństwie. W przypadku, gdy między małżonkami istnieje wspólność majątkowa, mogą oni bez przeszkód wymieniać się składnikami majątkowymi w swoich firmach. Przekazanie majątku z jednoosobowej działalności jednego małżonka do jednoosobowej działalności drugiego z nich nie wywołuje skutków podatkowych na gruncie podatku VAT.
Takie stanowisko potwierdzone zostało w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 kwietnia 2018 r., sygn. akt I FSK 887/16. Uchylił on wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 23 października 2015 r., sygn. akt III SA/Gl 785/15, w sprawie ze skargi na interpretację indywidualną Ministra Finansów z 24 grudnia 2014 r.
Przedmiotem interpretacji indywidualnej były m.in. pytania wnioskodawczyni, czy przeniesienie składników majątkowych z działalności męża do działalności wnioskodawczyni jest neutralne na gruncie ustawy o VAT z uwagi na istniejącą wspólność majątkową małżeńską oraz czy brak fizycznej zapłaty za zakupione od męża składniki majątkowe zobowiązuje wnioskodawczynię do dokonania korekty odliczonej kwoty podatku, wynikającej z tej faktury dokumentującej nabycie składników majątkowych od męża, zgodnie z art. 89b ustawy o VAT.
Minister Finansów w odpowiedzi na wniosek złożony przez wnioskodawczynię w ramach interpretacji indywidualnej za nieprawidłowe uznał stanowisko wnioskodawczyni, że przeniesienie składników majątkowych z działalności męża do działalności wnioskodawczyni jest neutralne na gruncie ustawy o VAT z uwagi na istniejącą wspólność majątkową małżeńską. Minister Finansów nie zgodził się także z tym, że po stronie wnioskodawczyni w razie braku zapłaty za zakupione od małżonka składniki majątku nie istnieje obowiązek dokonania korekty podatku VAT. Takie samo stanowisko, rozpatrując skargę wnioskodawczyni, zajął Wojewódzki Sąd Administracyjny, dlatego zwróciła się ona ze skargą do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który potwierdził jej stanowisko i tym samym uchylił poprzedni wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
„W tym stanie rzeczy autonomia prawa podatkowego nie stoi na przeszkodzie, by uznać, że przesunięcie towarów z działalności gospodarczej męża do działalności gospodarczej małżonki, dokonywane w ramach tych działalności, gdy małżonków łączy wspólność majątkowa istniejąca na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie stanowi odpłatnej dostawy towarów i nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. W opisanym zdarzeniu przyszłym nie ma bowiem możliwości wypłaty wynagrodzenia, nie będzie miało miejsce żadne przysporzenie, nie dojdzie do wzrostu »zasobów« męża podatniczki, ponieważ małżonków łączy stosunek wspólności łącznej i fakt, że prowadzą jako małżonkowie oddzielną działalność gospodarczą niczego nie zmienia”.
Naczelny Sądu Administracyjny uznał zatem, że w sytuacji, gdy pomiędzy małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa, wszelkie transakcje, jakie zawierane są pomiędzy małżonkami prowadzącymi odrębnie działalność gospodarczą, nie mogą mieć charakteru odpłatnego. Nie jest wtedy możliwe uregulowanie należności pomiędzy nimi, gdyż jeden z nich nie może dokonać wypłaty wynagrodzenia drugiemu z małżonków środkami pieniężnymi objętymi wspólnością ustawową za składniki majątku wchodzące w jej skład.
Wskazany wyrok był przełomowy, ponieważ do tej pory organy podatkowe prezentowały odmienne orzecznictwo. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 kwietnia 2018 r. przychylnie odnosi się do transakcji zawieranych między małżonkami na gruncie podatku od towarów i usług, co zapoczątkowało zmianę orzecznictwa w kontekście transakcji zawieranych pomiędzy małżonkami prowadzącymi własne działalności gospodarcze.
Sprzedaż i przekazanie majątku między małżonkami we wspólności a Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Spór między podatnikami a organami podatkowymi w sprawie opodatkowania podatkiem VAT przesunięcia składników majątkowych w ramach prowadzonych odrębnie działalności gospodarczych przez małżonków pozostających we wspólności majątkowej trwa już od dawna. Podkreślamy, że zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie ma możliwości wyodrębnienia spośród składników wchodzących w skład majątku wspólnego takich, które przypadają odrębnie każdemu z małżonków, przez co nie ma możliwości, aby jeden z małżonków sprzedał lub podarował drugiemu wskazany składnik majątku objęty wspólnością majątkową bez wyłączania go z majątku wspólnego.
Niezależnie od przytoczonego prawa, na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego od lat dominowało orzecznictwo wskazujące, że transakcje między małżonkami pozostającymi we wspólności majątkowej są opodatkowane podatkiem od towarów i usług. Przychylny wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 kwietnia 2018 r. opisany w poprzednim paragrafie daje nadzieję, że orzecznictwo w tej sprawie pozostanie przychylne podatnikom.
Transakcje między małżonkami prowadzącymi odrębne działalności - konsekwencje podatkowe w przypadku wspólności majątkowej
Małżonkowie, którzy nie zawarli tak zwanej intercyzy, mogą swobodnie przekazywać składniki majątku z jednej działalności do drugiej. Przekazanie składników majątkowych pomiędzy firmami małżonków pozostających we wspólności majątkowej nie stanowi odpłatnego zbycia, a więc nie powoduje powstania przychodu z działalności gospodarczej. Przesunięcie środka trwałego między firmami małżonków można udokumentować protokołem przekazania zawierającym w szczególności wartość początkową, metodę amortyzacji i sumę dokonanych dotychczas odpisów amortyzacyjnych.
Przy przekazaniu składnika majątku z firmy jednego z małżonków do działalności drugiego nie trzeba korygować odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych.
Takie stanowisko zostało zaprezentowane w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 15 lutego 2017 r., nr 1061-IPTPB1.4511.1050.2016.1.MM:
„W przypadku darowizny środków trwałych – darowizna jako jedna z form zbycia wyznacza datę zakończenia dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Nie powoduje jednak konieczności jakichkolwiek ich korekt w podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Odpisy naliczone w okresie używania składnika majątku na potrzeby działalności pozostają kosztem uzyskania przychodu u darczyńcy. Ostatniego odpisu amortyzacyjnego dokonywanego od wartości początkowej amortyzowanego środka trwałego, który następnie zostaje darowany, można dokonać za miesiąc w którym darowizna została dokonana”.
Otrzymany składnik majątku małżonek po wprowadzeniu go do ewidencji środków trwałych w swojej działalności może amortyzować na zasadzie kontynuacji, czyli z uwzględnieniem metody i dokonanych dotychczas odpisów amortyzacyjnych.
Przykład 1.
Pani Jolanta i pan Maciej są małżeństwem. Każde z nich prowadzi własną jednoosobową działalność gospodarczą. Pani Jolanta w ewidencji środków trwałych w swojej firmie posiada zestaw komputerowy o wartości 15 000 zł (całkowicie zamortyzowany), który postanowiła przekazać współmałżonkowi. Pan Maciej chce wprowadzić zestaw komputerowy do środków trwałych w swojej firmie. Czy powstanie przychód z tytułu otrzymania składnika majątku? Czy pan Maciej może amortyzować zestaw komputerowy w swojej działalności?
Pani Jolanta, przekazując środek trwały do działalności współmałżonka, powinna wykreślić składnik majątku z ewidencji środków trwałych. Pan Maciej może wówczas wprowadzić zestaw komputerowy do ewidencji środków trwałych w swojej działalności. Nie przysługuje mu natomiast prawo dokonywania odpisów amortyzacyjnych od składnika majątku otrzymanego od małżonki, ponieważ został on całkowicie zamortyzowany w jej firmie.
Jeżeli zatem małżonków łączy wspólność majątkowa, przeniesienie składników majątku pomiędzy ich jednoosobowymi działalnościami gospodarczymi nie rodzi skutków podatkowych na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Transakcje między małżonkami prowadzącymi odrębne działalności - konsekwencje podatkowe w przypadku rozdzielności majątkowej
Podpisanie intercyzy ustanawiającej rozdzielność majątkową między małżonkami wiąże się z brakiem przywilejów podatkowych przy transakcjach zawieranych między małżonkami posiadającymi odrębne działalności gospodarcze, jak to ma miejsce w przypadku posiadania wspólności majątkowej.
Nieodpłatne przekazanie składnika majątku użytkowanego dotychczas w ramach działalności gospodarczej jednego małżonka do działalności drugiego z nich rodzi konsekwencje podatkowe na gruncie PIT. Po stronie współmałżonka otrzymującego nieodpłatnie składniki majątku powstaje wówczas przychód. Ten przychód korzysta jednak ze zwolnienia z opodatkowania.
„Wolne od podatku dochodowego są: wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn, z zastrzeżeniem ust. 20”.
Z podatku dochodowego od osób fizycznych zwolniona jest zatem wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej. Taka czynność nie podlega także opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, o ile zostanie w terminie 6 miesięcy od nabycia darowizny zgłoszona naczelnikowi urzędu skarbowego.
Na gruncie podatku VAT przeniesienie składników majątku z działalności jednego małżonka do działalności drugiego jest opodatkowane.
Podsumowując, możemy stwierdzić, że opodatkowanie transakcji zarówno przy przekazaniu majątku, jak i sprzedaży dokonywanej między małżonkami prowadzącymi odrębne działalności gospodarcze zależy od posiadania wspólności majątkowej. Ustrój ustawowej wspólności majątkowej chroni małżonków przed opodatkowaniem przesunięcia składników majątku z jednej firmy do drugiej. W razie, gdy dane składniki majątku nie są objęte wspólnością majątkową, na gruncie podatku VAT konieczne jest opodatkowanie czynności. Zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych w dalszym ciągu mimo rozdzielności majątkowej można uniknąć, korzystając ze zwolnienia odnoszącego się do wartości świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej.
