Postępująca globalizacja powoduje, że coraz częściej wchodzimy w relacje z podmiotami z innych krajów. W takim wypadku może powstać problem, jakie prawo jest właściwe do oceny takiej relacji, a także, które są sądy właściwe w sporach transgranicznych. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat sądu właściwego i prawa właściwego w sprawach z elementem transgranicznym!
Łączniki wskazujące na prawo właściwe
Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.
Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega jako prawu ojczystemu prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany.
Jeżeli ustawa uzależnia do przyjęcia, że wymaganie to jest spełnione, właściwość prawa od tego, czy określone osoby są obywatelami tego samego państwa, wystarczy, iż prawo tego państwa osoby te uznaje za swoich obywateli.
Jeśli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a nie można ustalić obywatelstwa danej osoby, nie ma ona obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania. W razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.
Przepisy prawa przewidują również konkretne reguły dla poszczególnych przypadków, w szczególności takich jak:
- zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu;
- ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy;
- dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu;
- przedawnienie roszczenia podlega prawu właściwemu dla tego roszczenia;
- jeżeli prawo polskie przewiduje obowiązek ubezpieczenia, umowa takiego ubezpieczenia podlega prawu polskiemu;
- własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot;
- powstanie, treść i ustanie prawa własności intelektualnej podlegają prawu państwa, w którym ma miejsce korzystanie z tego prawa;
- o możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa;
- rozwiązanie małżeństwa podlega wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa.
Prawo właściwe dla zobowiązania umownego określa Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 roku w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I).
Z kolei prawo właściwe dla zobowiązania ze zdarzenia niebędącego czynnością prawną określa Rozporządzenie (WE) nr 864/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 roku dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II).
Możliwość wyboru prawa właściwego
W przypadkach przewidzianych w ustawie można dokonać wyboru prawa właściwego. Powinien on być wyraźny lub w sposób jednoznaczny wynikać z okoliczności sprawy, chyba że przepis dopuszczający wybór prawa stanowi inaczej. Wybór prawa dokonany po powstaniu stosunku prawnego nie narusza praw osób trzecich.
Jeżeli przy dokonaniu czynności prawnej, a przed wyborem prawa zostały dopełnione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo właściwe dla formy tej czynności, jej ważność nie może być podważana na podstawie prawa, któremu ta czynność podlega w wyniku wyboru.
Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu on podlega.
Sądy właściwe w sporach transgranicznych w sprawach cywilnych
Co do zasady osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego.
Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE, jurysdykcja sądów każdego państwa członkowskiego jest co do zasady określana przez prawo tego państwa członkowskiego. Przeciwko takiemu pozwanemu każda osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE, niezależnie od swojego obywatelstwa może powoływać się w tym państwie na obowiązujące w nim przepisy jurysdykcyjne.
Jurysdykcja szczególna
Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
- w sprawach dotyczących umowy – przed sądy miejsca wykonania danego zobowiązania;
- w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę;
- w sprawach dotyczących roszczeń cywilnoprawnych o odszkodowanie lub przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą – przed sąd, do którego wniesiono akt oskarżenia, o ile może on według swojego prawa rozpoznawać roszczenia cywilnoprawne;
- w sprawach dotyczących roszczeń cywilnoprawnych o odzyskanie, na podstawie prawa własności dobra kultury, wszczętych przez osobę roszczącą sobie prawo do odzyskania takiego dobra – przed sądy miejsca, w którym znajduje się dane dobro kultury w momencie wytoczenia powództwa;
- w sprawach dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub innego oddziału – przed sądy miejsca, w którym znajdują się filia, agencja lub inny oddział;
- w sprawach dotyczących sporów przeciwko założycielowi, „trustee” lub uposażonemu z tytułu „trustu” utworzonego na podstawie ustawy lub czynności prawnej dokonanej w formie pisemnej albo w poświadczonej na piśmie formie ustnej – przed sądy państwa członkowskiego, w którym ten „trust” ma swoją siedzibę.
Jurysdykcja przemienna
Osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE może zostać pozwana również:
- jeżeli pozywa się łącznie kilka osób – przed sąd miejsca, w którym ma miejsce zamieszkania jeden z pozwanych, o ile między sprawami istnieje tak ścisła więź, że pożądane jest ich łączne rozpoznanie i rozstrzygnięcie w celu uniknięcia wydania w oddzielnych postępowaniach sprzecznych ze sobą orzeczeń;
- jako strona trzecia w sprawach dotyczących powództwa gwarancyjnego lub interwencyjnego wobec osoby trzeciej – przed sąd, przed którym toczy się główne postępowanie, chyba że zostało ono wszczęte jedynie w celu wyłączenia tej osoby spod jurysdykcji sądu właściwego w jej sprawie;
- w sprawach dotyczących powództwa wzajemnego opierającego się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne – przed sąd, w którym zawisło powództwo główne;
- jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy i powództwo może zostać połączone z powództwem przeciwko temu samemu pozwanemu o prawa rzeczowe na nieruchomościach – przed sąd państwa członkowskiego, w którym położona jest nieruchomość.
Jurysdykcja wyłączna
Niezależnie od miejsca zamieszkania stron jurysdykcję wyłączną mają następujące sądy państwa członkowskiego:
- w sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości – sądy państwa członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona;
- w sprawach, których przedmiotem jest ważność, nieważność lub rozwiązanie spółki lub osoby prawnej albo ważność decyzji ich organów – sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium spółka lub osoba prawna ma swoją siedzibę;
- w sprawach, których przedmiotem jest ważność wpisów do rejestrów publicznych – sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium rejestry są prowadzone;
- w sprawach, których przedmiotem jest rejestracja lub ważność patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli, jak również podobnych praw wymagających zgłoszenia lub zarejestrowania niezależnie od tego, czy dana kwestia została podniesiona w pozwie, czy też w drodze zarzutu procesowego – sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja, albo na podstawie aktu prawa unijnego lub umowy międzynarodowej uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły.
Przykład 1.
Strony umowy handlowej z różnych krajów UE chcą wspólnie w tej umowie uzgodnić, jaka jurysdykcja będzie ich obowiązywać w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań. Czy taka klauzula skutecznie zmieni jurysdykcję?
Jeżeli strony niezależnie od ich miejsca zamieszkania uzgodniły, że sąd lub sądy państwa członkowskiego powinny rozstrzygać spór już wynikły albo spór przyszły mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa co do zasady mają w tym wypadku jurysdykcję, chyba że umowa ta jest nieważna pod względem materialnym, na mocy prawa danego państwa członkowskiego UE. Tak określona jurysdykcja jest jurysdykcją wyłączną, o ile strony nie uzgodniły inaczej.
Sądy właściwe w sporach transgranicznych a odrębne zasady w szczególnych obszarach
Niniejsze rozporządzenie nie wpływa na stosowanie dwustronnych konwencji i umów zawartych między państwem trzecim a państwem członkowskim przed dniem wejścia w życie rozporządzenia (WE) nr 44/2001 i dotyczących spraw uregulowanych niniejszym
Odrębne zasady w stosunku do powyższych w odniesieniu do jurysdykcji znajdą natomiast zastosowanie do następujących przypadków:
- stanu cywilnego, zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa lub związku uznawanego – w myśl przepisów mających zastosowanie do takiego związku – za mający skutki porównywalne do skutków małżeństwa;
- upadłości, układów i innych podobnych postępowań;
- ubezpieczeń społecznych;
- sądownictwa polubownego;
- obowiązków alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa;
- testamentów i dziedziczenia, w tym obowiązków alimentacyjnych powstających w związku ze śmiercią.
