Ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa po latach – czy nadal można ponieść konsekwencje prawne?

Informacje takie jak know-how, listy klientów czy strategie handlowe stanowią najcenniejszy majątek firmy. Ich ochrona jest kluczowa, ponieważ ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa może narazić firmę na poważne straty. Tajemnicę przedsiębiorstwa może ujawnić pracownik, współpracownik, a nawet osoba trzecia. Niezależnie od tego, jakie są relację stron, to w każdym z tych wypadków przedsiębiorcę chroni prawo. Czy jednak taka ochrona jest limitowana czasowo? A jeśli pracownik upubliczni niejawne informacje po 10 czy 20 latach? Czy nadal może on ponieść jakieś konsekwencje prawne?

Ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa jako czyn nieuczciwej konkurencji

Ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa jest traktowane jako czyn nieuczciwej konkurencji. Jak czytamy w art. 11 ust. 1 Ustawy z 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej: ustawa): czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Czym jednak jest tajemnica przedsiębiorstwa? Jak opisuje to ust. 2 wspomnianego przepisu, przez tajemnicę przedsiębiorstwa należy rozumieć informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą:

1. które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób,
2. wobec których przedsiębiorca podjął niezbędne działania – przy zachowaniu należytej staranności – w celu zachowania ich poufności.

Zatem, aby informacja była objęta ustawową ochroną, muszą zostać spełnione dwa warunki łączne – ma mieć wartość gospodarczą i być chroniona przez przedsiębiorcę jako poufna.

Nie ma przy tym znaczenia, czy informacja została w jakiś sposób oznaczona jako „tajna” lub „ściśle tajna”. Liczy się rzeczywiste utrzymywanie jej w poufności, między innymi poprzez stosowanie haseł, ograniczanie dostępu, klauzul (umów) poufności czy zasad przekazywania danych.

Kiedy dochodzi do naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa?

Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa może przybrać różne formy – od ujawnienia informacji osobom trzecim przez wykorzystanie jej we własnej działalności aż po nabycie danych w sposób sprzeczny z prawem w celach przestępczych. Prawodawca na szczęście dosyć skrupulatnie podszedł do tematu i opisał formy możliwych naruszeń. Są to między innymi:

• pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, zwłaszcza gdy następuje bez zgody podmiotu uprawnionego i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści;
• wykorzystanie lub ujawnienie informacji, zwłaszcza gdy następuje bez zgody uprawnionego i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania, który wynika z ustawy, czynności prawnej lub z innego aktu, albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji;
• ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji, gdy w chwili ich ujawnienia, wykorzystania lub pozyskania osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od tego, kto wykorzystał lub ujawnił je, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji.
• wykorzystywanie informacji polegające na produkowaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu, a także przywozie, wywozie i przechowywaniu w tych celach towarów, jeżeli osoba dokonująca wskazanej czynności wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć o tym, że właściwości tych produktów, w tym estetyczne lub funkcjonalne, proces ich wytwarzania lub zbywania zostały w znacznym stopniu ukształtowane w następstwie naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa.

Z kolei nie stanowi naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa:

• pozyskanie informacji, jeżeli nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania;
• ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji, gdy nastąpiło w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem, w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego, lub gdy ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji.

Ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa nie jest zatem jedynym czynem, jakie jest zabronione na mocy art. 11 ustawy. Warto nadmienić, że do naruszenia może dojść nie tylko w momencie jednorazowego ujawnienia – każde późniejsze wykorzystanie informacji może stanowić odrębne naruszenie. Może mieć to kluczowe znaczenie w obliczaniu terminów przedawnienia i możliwości dochodzenia roszczeń po latach.

Co grozi za ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa?

Osoba, która ujawniła lub wykorzystała cudzą tajemnicę przedsiębiorstwa, może ponieść odpowiedzialność cywilną, karną, a także – gdy jest pracownikiem przedsiębiorcy – pracowniczą.

Odpowiedzialność cywilna

Odpowiedzialność cywilna jest najszersza. Przedsiębiorca może żądać od sprawcy między innymi:

• zaniechania naruszeń, np. zaprzestania publikowania informacji;
• usunięcia skutków, np. ujawnionego kodu źródłowego oprogramowania;
• złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie;
• naprawienia szkody na zasadach ogólnych;
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści;
• w przypadku zawinionego naruszenia – również zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny.

Najczęściej poszkodowani korzystają z możliwości dochodzenia odszkodowania oraz wydania uzyskanych korzyści przez sprawcę, np. zysku z nieuczciwej produkcji opartej na cudzym know-how oraz.

Odpowiedzialność karna

Odpowiedzialność karna sprawcy naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa została określona w art. 23 ustawy. Zgodnie z nią osoba, która wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, ujawnia innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli wyrządza to poważną szkodę przedsiębiorcy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tej samej karze podlega osoba, która, uzyskawszy bezprawnie informację stanowiącą tajemnicę przedsiębiorstwa, ujawnia ją innej osobie lub wykorzystuje we własnej działalności gospodarczej.

Powyższe oznacza, że przestępstwo to może popełnić wyłącznie osoba fizyczna, na której ciążył w stosunku do przedsiębiorcy obowiązek dochowania tajemnicy przedsiębiorstwa. Ustawa nie wymaga tutaj jakiejś szczególnej formy czy treści zobowiązania do zachowania tajemnicy. Istotne jest, aby jego istnienie było jednoznaczne i możliwe do udowodnienia. Z obowiązania tego muszą jasno wynikać:

• zakres informacji objętych tajemnicą przedsiębiorstwa;
• ich poufny charakter oraz zakaz ujawniania;
• osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy;
• oraz wola przyjęcia tego zobowiązania.

W praktyce obowiązek ten najczęściej przybiera formę pisemnej umowy lub klauzuli poufności (Non-Disclosure Agreement – NDA). W konsekwencji to sam przedsiębiorca decyduje o zakresie ochrony karnej swoich tajemnic oraz o kręgu osób, które mogą ponosić odpowiedzialność za ich ujawnienie.

Jeżeli jednak przedsiębiorca nie dopełni należytej staranności w ustanowieniu i udokumentowaniu tego obowiązku – np. nie określi jasno, jakie informacje są poufne i kto jest zobowiązany do ich ochrony – w praktyce traci ochronę prawną.

Odpowiedzialność pracownicza

Jeżeli ujawnienia dokonał pracownik lub były pracownik, jego odpowiedzialność może opierać się także na przepisach Ustawy z 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy. Zasadniczo naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa może być traktowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, co grozi zwolnieniem dyscyplinarnym, tj. rozwiązaniem umowy o pracę z winy pracownika bez zachowania okresu wypowiedzenia. Dodatkowo, jeśli w wyniku naruszenia doszło do powstania szkody w majątku pracodawcy, ten może dochodzić odszkodowania.

W praktyce wielu pracodawców do umów o pracę wprowadza klauzule poufności obowiązujące także po ustaniu zatrudnienia, niekiedy nawet bezterminowo. Zatem również byli pracownicy mogą ponieść odpowiedzialność, tę jednak traktuje się nie jako pracowniczą, a cywilną (omówioną wcześniej).

Przedawnienie roszczeń z tytułu ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa

Roszczenia wynikające z naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa są ograniczone czasowo. Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy roszczenia te przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o naruszeniu i osobie obowiązanej do naprawienia szkody.

W praktyce oznacza to, że jeśli przedsiębiorca dowie się o ujawnieniu tajemnicy dopiero po kilku latach – np. gdy konkurent wprowadzi na rynek podobny produkt – trzyletni termin liczy się od momentu uzyskania tej wiedzy, a nie od chwili nielegalnego pozyskania informacji.

Warto zaznaczyć, że mimo upływu trzyletniego terminu roszczenie nie wygasa automatycznie. Aby tak się stało, sprawca musi skutecznie podnieść zarzut upływu terminu przedawnienia. Dopiero wówczas powództwo zostanie oddalone.

Powyższe dotyczy odpowiedzialności cywilnej. W przypadku tej karnej wygląda to inaczej. Zgodnie z art. 101 § 1 pkt 4 Ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny: karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło 5 lat - gdy chodzi o pozostałe występki. Ponieważ art. 23 ustawy przewiduje maksymalny wymiar sankcji na 2 lata pozbawienia wolności, to zastosowanie będzie tu miał okres 5 lat przedawnienia.

Czy można ponieść konsekwencje prawne po latach?

Co znaczy „po latach”? Chodzi tu o rok, dwa czy dziesięć lat? W istocie nie ma to znaczenia, ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa nie jest bowiem ograniczona w czasie, o ile informacja zachowuje charakter poufny. Jeżeli więc przedsiębiorca cały czas podejmuje działania w celu ochrony informacji, a ta nie stała się powszechnie upubliczniona, ochrona trwa nadal – nawet po wielu latach od jej wytworzenia, np. po 20 latach.

Jak przyjmuje się w doktrynie, poufność informacji ma charakter dynamiczny – dopóki przedsiębiorca utrzymuje ją w tajemnicy, dopóty korzysta ona z ochrony prawnej. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że sam upływ czasu nie powoduje wygaśnięcia ochrony, chyba że informacja utraci wartość gospodarczą lub zostanie ujawniona w sposób legalny.