Czym jest czyn nieuczciwej konkurencji w świetle tajemnicy handlowej?

Każde przedsiębiorstwo, niezależnie od rozmiaru, charakteru czy formy prawnej posiada swoje pilnie strzeżone tajemnice. Najczęściej to właśnie sekrety przedsiębiorstwa stanowią o jego sukcesie. Czym jest więc czyn nieuczciwej konkurencji w świetle tajemnicy handlowej? O tym w poniższym artykule.

Czym jest tajemnica handlowa?

Terminem tajemnica przedsiębiorstwa posługuje się ustawodawca. Zarówno kwestie dotyczące tajemnic handlowych, jak i nieuczciwej konkurencji, zostały uregulowane w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Każdy przedsiębiorca powinien zapoznać się z jej treścią, aby wiedzieć, jak reagować w przypadku, gdy tajemnice jego firmy zostaną wykradzione i bezprawnie wykorzystane.

Tajemnice przedsiębiorstwa, zgodnie z przepisem art. 11 ust. 4 przywołanej ustawy, to informacje:

• techniczne (np. modele rozwiązań technicznych);

• technologiczne (np. sposób produkcji, formuły chemiczne, wzory albo system kontroli jakości);

• organizacyjne przedsiębiorstwa (np. procedury wewnętrzne przedsiębiorstwa, zasady zarządzania przedsiębiorstwem, a nawet zasady i wysokość wynagrodzeń wypłacanych pracownikom);

• jakiekolwiek inne informacje, o ile posiadają one wartość gospodarczą.

Aby informacja stała się tajemnicą, przedsiębiorca musi podjąć działania konieczne do zachowania tych informacji w stanie poufności. W zasadzie każda informacja może stać się tajemnicą przedsiębiorstwa. Ustawodawca nie ogranicza ich katalogu wyłącznie do danych technologicznych czy technicznych (jak np. instrukcje, receptury czy przepisy). Jakakolwiek informacja, jeśli ma wartość gospodarczą – a zatem jeśli stanowi wartość, która może zostać wyceniona w pieniądzu – może zostać tajemnicą przedsiębiorstwa. Może być nią zatem np. informacja handlowa, taka jak lista dostawców, lista klientów czy plany przedsiębiorstwa (np. plan wydania konkretnej książki czy plan rozpoczęcia produkcji konkretnego produktu), a także informacje zawarte w ofercie czy pracy konkursowej w toku procedury zamówień publicznych – tak wynika z orzeczenia Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2014 roku (sygn. akt III SO 8/14).

W jaki sposób przedsiębiorca powinien chronić swoje tajemnice?

Co istotne, ustawa nakłada na przedsiębiorcę określony obowiązek, którego spełnienie będzie warunkowało zamianę informacji w tajemnicę. Przedsiębiorca musi podjąć działania niezbędne do tego, aby te informacje były poufne, a nie znane powszechnie. Ustawodawca nie wymaga od przedsiębiorcy podjęcia konkretnych działań – ich rodzaj będzie zależny od rodzaju tajemnicy. Przedsiębiorca musi jednak wykazać, iż rzeczywiście dołożył należytej staranności w celu ochrony swoich tajemnic i to na przedsiębiorcy w toku ewentualnego postępowania sądowego będzie ciążył ciężar dowodowy. Oznacza to, iż to przedsiębiorca, jako strona dochodząca swoich praw, będzie musiał wykazać za pomocą środków dowodowych (zeznań świadków, dokumentów, itp.), że dołożył należytych starań w celu ochrony tajemnicy.

Zazwyczaj działaniami chroniącymi tajemnice przedsiębiorstwa mogą być np. klauzule poufności zawarte w umowach o pracę zawieranych z pracownikami, mającymi dostęp do tajemnic firmy, zabezpieczenia systemów komputerowych, a nawet zabezpieczenia fizyczne lokalu – w postaci choćby systemów alarmowych. Celem takich działań jest sprawienie, aby informacja stanowiąca tajemnicę przedsiębiorstwa nie była znana osobom trzecim.

Czy kradzież i wykorzystanie tajemnic to czyn nieuczciwej konkurencji?

Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, rozumianej w sposób opisany powyżej, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji. W myśl przepisu art. 11 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przejawem nieuczciwej konkurencji jest (o ile narusza interes przedsiębiorcy albo jemu zagraża):

• przekazanie,

• ujawnienie,

• wykorzystanie,

• nabycie od osoby nieuprawnionej informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

Przekazanie lub ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa będzie oznaczało jakiekolwiek zachowanie, którego dopuszcza się osoba mająca dostęp do tajemnic handlowych, nawet dostęp uprawniony (a zatem np. upoważniony pracownik przedsiębiorstwa). Wbrew przepisom jest także działanie osoby, która dostęp ten uzyskuje w sposób sprzeczny z prawem i z zamiarami przedsiębiorcy, które to zachowanie polega na wydaniu, przesłaniu, poinformowaniu innego podmiotu o treści tajemnicy. Wykorzystania informacji stanowiących tajemnice nie może także dopuścić się inny podmiot, który użyje ich w ramach prowadzonej przez samego siebie działalności. Co istotne, samo już nabycie tych informacji – niezależnie od tego, w jakiej formie i za jakim wynagrodzeniem, a nawet bez wynagrodzenia – stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, nawet, jeśli do faktycznego wykorzystania tych sekretów nigdy nie dojdzie.

Co może zrobić przedsiębiorca, jeśli tajemnice jego przedsiębiorstwa zostały wykradzione?

Kiedy stwierdzi się działanie stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji katalog możliwych działań jest bardzo szeroki, a przedsiębiorcy przysługuje cały wachlarz roszczeń, możliwych do wykorzystania w zależności od sytuacji, okoliczności sprawy i wartości informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.

W pierwszej kolejności przedsiębiorca może domagać się zaniechania działań stanowiących czyn nieuczciwej konkurencji. Zaniechanie będzie w tym przypadku oznaczało zaprzestanie zachowań naruszających tajemnicę. Pechowy przedsiębiorca może również dochodzić usunięcia skutków dokonanych naruszeń, a także złożenia oświadczenia zawierającego m.in. przeprosiny (w formie np. ogłoszenia prasowego w prasie branżowej – katalog możliwych rozwiązań jest w tym przypadku niezwykle szeroki). Oczywistym jest, iż przedsiębiorca może domagać się zasądzenia odszkodowania, obejmującego poniesione przez niego straty oraz utracone korzyści, a także korzyści uzyskane przez podmiot naruszający tajemnicę (np. zysk ze sprzedaży towarów wyprodukowanych w oparciu o wykradzione informacje albo wynagrodzenie uzyskane w zamian za przekazanie tajemnic). Podmiot dopuszczający się czynu nieuczciwej konkurencji może być również obciążony obowiązkiem zapłaty kwoty na cel społeczny, związany ze wspieraniem polskiej kultury lub dziedzictwa narodowego, jeśli ponosi on winę za popełniony czyn.

Co grozi pracownikowi winnemu kradzieży tajemnic przedsiębiorstwa?

Jeśli kradzieży tajemnic przedsiębiorstwa dopuszcza się pracownik, nie ulega wątpliwości, iż może on zostać zwolniony. Obowiązek przestrzegania tajemnicy wynika z przepisów Kodeksu pracy (przepis art. 100 § 2 pkt. 5), a staranny przedsiębiorca wprowadzi stosowne zapisy w umowie o pracę zawieranej z pracownikami. Konsekwencją złamania tego obowiązku powinno być rozwiązanie umowy. Pracownik naraża się na zwolnienie nie tylko w przypadku, gdy np. świadomie przekazuje innemu przedsiębiorcy sekrety swojego pracodawcy, lecz również wówczas, gdy uzyskuje informacje, co do których nie jest w żaden sposób uprawniony (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2000 roku [sygn. I PKN 697/99]). Należy zauważyć, iż pracownik może dopuścić się czynu nieuczciwej konkurencji nawet wówczas, gdy już w danej firmie nie pracuje – przez okres trzech lat od ustania zatrudnienia, chyba że umowa pomiędzy pracownikiem a pracodawcą stanowi inaczej albo stan tajemnicy już nie obowiązuje (bo np. tajemnica została ujawniona powszechnemu kręgowi osób).

Czyn nieuczciwej konkurencji – czy jest przestępstwem?

Warto wiedzieć, iż czyn nieuczciwej konkurencji w postaci naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa stanowi również przestępstwo. Przestępstwem jest zarówno ujawnienie takich informacji, jak ich wykorzystanie we własnej działalności. Czyn nieuczciwej konkurencji zagrożony jest karą grzywny, karą ograniczenia wolności, a nawet karą pozbawienia wolności w wymiarze do dwóch lat. Co istotne, jeśli sprawca czynu działa w imieniu spółki, również ten podmiot może zostać pociągnięty do odpowiedzialności.

Należy również zaznaczyć, iż przedsiębiorca, który podejrzewa, że tajemnice jego przedsiębiorstwa zostały wykradzione, musi podejść do sprawy z należytą ostrożnością i przed rozpoczęciem działań upewnić się, iż do kradzieży rzeczywiście doszło. Jeśli sąd nie uwzględni roszczeń przedsiębiorcy, naraża się on nie tylko na konieczność zapłaty kosztów procesu związanych z przegranym postępowaniem, lecz również na odpowiedzialność odszkodowawczą względem niesłusznie pomówionego podmiotu.