Kontrakt B2B bardzo często stanowi zastępstwo zwykłej umowy o pracę. Wykorzystuje się go do nawiązania stałej współpracy. Tak naprawdę można mówić o „etatowcach” prowadzących działalność gospodarczą. B2B zamiast stosunku pracy daje wiele korzyści obu stronom umowy. Głównie chodzi tu o pieniądze – pracodawca mniej wydaje na pracownika, a temu drugiemu więcej zostaje w kieszeni po opłaceniu składek ZUS i podatku dochodowego. Problem jest jednak taki, że kontrakt ten nie uprawnia do korzystania z instytucji prawa pracy. Jak w takim wypadku wygląda wypowiedzenie umowy B2B? Czy jej rozwiązanie musi być uzasadnione?
Umowa B2B – czyli jaka?
Umowa business to business, czyli B2B, nie musi być już raczej nikomu przedstawiana. Towarzyszy nam od kilkunastu lat. Polskie przedsiębiorstwa bardzo chętnie z niej korzystają, często chcąc ominąć przepisy związane ze standardowym stosunkiem pracy. Jak jednak traktować ten rodzaj kontraktu od strony prawnej? Nad tym zapewne nie zastanawiały się nawet osoby, które same są na B2B.
B2B jest to umowa cywilnoprawna zawierana między przedsiębiorcami. Nie ma tu żadnego powiązania z Kodeksem pracy. Jej obligatoryjnym elementem jest to, że obie strony muszą prowadzić działalność gospodarczą. Może to być JDG, spółka osobowa czy spółka kapitałowa. Tutaj ograniczeń nie ma.
Jej przedmiotem – zasadniczo – jest świadczenie usług. Ich przedmiot może być dowolny. Docelowo miała być to umowa o charakterze wspomagającym, czyli tzw. outsourcing, np. doradztwo, szkolenie, prowadzenie ksiąg rachunkowych, pomoc prawna czy też wsparcie IT. Jak wiemy, w rzeczywistości najczęściej stanowi substytut stosunku pracy.
Czy kontrakt B2B może zastąpić umowę o pracę?
Kontrakt B2B nie jest jednorazowym zleceniem, lecz ma charakter stały. Aby jednak zatrudnienie na jego podstawie było w pełni zgodne z prawem, stosunek zobowiązaniowy między stronami nie może posiadać tych wszystkich elementów, które są zarezerwowane dla umów o pracę.
Umowę o pracę cechuje:
- dobrowolność i wzajemność zobowiązania;
- osobisty charakter świadczenia pracy;
- odpłatność;
- podporządkowanie pracownika pracodawcy w procesie pracy;
- ciągłość świadczenia pracy;
- ponoszenie ryzyka gospodarczego, produkcyjnego i osobowego przez pracodawcę.
Jeżeli zatem kontrakt B2B posiada łącznie wszystkie powyższe cechy, strony nie powinny korzystać z węzła cywilnoprawnego, a po prostu zawrzeć umowę o pracę. W przeciwnym razie umowa B2B może zostać w łatwy sposób podważona przez ZUS, organy skarbowe czy też jedną ze stron. W takim wypadku (głównie) pracodawcę mogą czekać niemiłe konsekwencje. Należy zadbać, aby kontrakt B2B odróżniał się od umowy o pracę przynajmniej jednym elementem, np. dowolnością co do miejsca lub czasu wykonywania swoich zadań, nastawieniem na cel, nie na staranne działanie itp.
Wypowiedzenie umowy B2B – gdzie szukać podstawy?
Z racji tego, że mamy do czynienia z zobowiązaniem cywilnoprawnym, przepisów regulujących kwestię wypowiedzenia musimy szukać w Kodeksie cywilnym. Umowy o świadczenie usług opisuje jeden przepis – art. 750 kc. Mówi on, że do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. A zatem do B2B będziemy stosować te same zasady co przy zwykłych zleceniach.
Umowy o świadczenie usług mogą być jednorazowe, ale nie ma przeszkód, aby przyjmowały charakter stały. Jest tak przy świadczeniach, które ze swej natury wymagają powtarzalności, np. rozliczanie księgowości i prowadzenie kadr, utrzymanie serwerów i systemów IT czy chociażby utrzymanie czystości w biurze. Cykliczność zobowiązania wymaga ustanowienia możliwości rozwiązania tego stosunku prawnego. Można to ustanowić w treści samej umowy, można jednak również polegać na przepisach Kodeksu cywilnego. My skupimy się na tym drugim wypadku.
Wypowiedzenie umowy B2B – kiedy możliwe?
Wypowiedzenie umowy B2B jako zobowiązania cywilnego reguluje nam art. 746 kc. Zgodnie z jego treścią kontrakt może zostać rozwiązany przez każdą ze stron, w każdym czasie. Co bardzo istotne, dotyczy to również tych zleceń, które zostały zawarte na czas oznaczony.
Przepis nie wskazuje terminów wypowiedzenia. Oznacza to, że rozwiązanie umowy następuje wraz z chwilą otrzymania przez adresata oświadczenia wypowiadającego umowę, w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Można zatem uznać, że zakończenie współpracy następuje w trybie natychmiastowym.
Cały czas trzeba pamiętać, że strony działają w granicach zasady swobody umów, a co za tym idzie, regulacja omawianego przepisu nie ma charakteru obligatoryjnego. Strony mogą ustalić inne reguły wypowiedzenia, np. ustanowić okresy wypowiedzenia analogicznie do tych znajdujących się w Kodeksie pracy. Bezwzględnie obowiązujący jest wyłącznie art. 746 § 3 kc, jednak o tym opowiemy w dalszej części tekstu.
Rozwiązanie B2B przez dającego zlecenie
Jak to wspominaliśmy, jeżeli strony nie ustaliły inaczej w umowie B2B, wypowiedzenie następuje w trybie natychmiastowym. Nie jest jednak tak, że dochodzi do rozwiązania umowy i strony tak po prostu się żegnają. Zakończenie współpracy wymaga od dającego zlecenie, aby ten:
- dokonał zwrotu przyjmującemu zlecenie wydatków poczynionych do dnia wypowiedzenia;
- przy zleceniu odpłatnym – zapłaty części wynagrodzenia odpowiadającej wykonanej przez przyjmującego zlecenie części zobowiązania;
- jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu – naprawienia szkody.
Za szkodę przyjmuje się utracone przez przyjmującego zlecenie wynagrodzenia za niewykonaną część zlecenia. Przy czym zakres obowiązku odszkodowawczego podlega pomniejszeniu o korzyści, które przyjmujący zlecenie uzyskał, wykonując inne czynności w czasie, w którym wykonywałby wypowiedziane zlecenie.
Rozwiązanie B2B przez przyjmującego zlecenie
Przyjmujący zlecenie również ma prawo do wypowiedzenia umowy B2B w każdym czasie. Jeżeli rozwiązanie umowy nastąpiło bez ważnych powodów, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za wynikającą stąd szkodę. Szkodą mogą być między innymi wydatki poniesione przez dającego zlecenie na realizację zleconej czynności w inny sposób (tj. przez konieczność zatrudnienia innej osoby) oraz innego rodzaju uszczerbek majątkowy powstały wskutek niedokonania zleconej czynności.
Czy wypowiedzenie umowy B2B wymaga uzasadnienia?
Posiłkując się orzeczeniem Sądu Najwyższego, stwierdzić należy, że „skuteczność oświadczenia o wypowiedzeniu nie zależy od wskazania przyczyny wypowiedzenia w jego treści, ani nawet od tego, czy taka przyczyna obiektywnie istniała” (por. wyrok SN z 9 lutego 2001 roku, sygn. akt: III CKN 304/00).
Powyższe oznacza, że umowa B2B może być wypowiedziana przez każdą ze stron, w każdym czasie, bez jakiegokolwiek powodu, nawet jeśli w treści kontraktu zawarto zapis o okresach wypowiedzenia. Będzie to jednak wiązało się z obowiązkiem odszkodowawczym.
Ważne powody wypowiedzenia umowy B2B
Dosyć częstą praktyką, mającą na celu ochronę stron kontraktu, jest zawieranie umowy na czas określony, przy jednoczesnym wyeliminowaniu możliwości wypowiedzenia. Taki zapis nie daje faktycznego braku możliwości zerwania współpracy. Umożliwia jednak dochodzenie odszkodowania za niezgodne z umową rozwiązanie kontraktu.
Wracając do § 3 art. 746 kc, trzeba wskazać, że nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. A zatem, jeżeli takie „ważne powody” zaistnieją, każda ze stron może wypowiedzieć umowę bez konieczności naprawiania potencjalnej szkody doznanej przez kontrahenta.
W piśmiennictwie wskazuje się, że ważnymi powodami mogą być zarówno zjawiska o charakterze powszechnym – jak zmiany stosunków społecznych i gospodarczych czy zmiany regulacji prawnych – jak i czynniki odnoszące się indywidualnie do stron. Jako przykłady wskazać można nieudzielenie dającemu zlecenie przez przyjmującego zlecenie istotnej informacji o przebiegu sprawy, utrata zaufania co do uczciwości lub innych niezbędnych kwalifikacji przyjmującego zlecenie, nieudzielenie przez dającego zlecenie zaliczki na wydatki związane z realizacją zlecenia czy też nieudzielenie przyjmującemu zlecenie przez zleceniodawcę wskazówek dotyczących sposobu wykonania świadczenia, bez których ten nie jest w stanie ich wykonać (por. red. serii Osajda/red. tomu Borysiak 2024, wyd. 32/R. Morek, art. 746 kc).
Wypowiedzenie umowy B2B – czy zatem wymagane jest uzasadnienie?
Reasumując cały wywód, dochodzimy do konstatacji, że wypowiedzenie umowy B2B nie wymaga żadnego wskazania przyczyn rozwiązania kontraktu. Może tego dokonać każda ze stron, w każdym czasie, w trybie natychmiastowym. Jeżeli jednak zerwanie współpracy nastąpi beż ważnych przyczyn (oraz niezgodnie z postanowieniami umowy), strona wypowiadająca ma obowiązek do naprawienia szkody, jaka powstała u kontrahenta z tego powodu. Z kolei zaistnienie ważnych przyczyn niweluje obowiązek wypłacenia odszkodowania.
