Zabezpieczenie roszczeń na nowych zasadach – na czym polega?

Zator płatniczy to sytuacja, w której kontrahent nie otrzymuje zapłaty za dostarczone towary lub świadczone usługi w terminie, co powoduje, że sam nie jest w stanie wywiązać się ze zobowiązań zaciągniętych względem swoich partnerów handlowych.Zatory płatnicze hamują więc rozwój firm, przyczyniając się do utraty płynności finansowej przedsiębiorstw, a w skrajnych przypadkach do ich upadłości. Dlatego też od 1 stycznia 2020 r. ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych, które mają zapobiegać zatorom płatniczym. Nowe regulacje zostały wprowadzone Ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (zwaną również ustawą o ograniczeniu zatorów płatniczych). Wśród przyjętych instrumentów prawnych na uwagę zasługuje m.in. uproszczone zabezpieczenie roszczeń w postępowaniu sądowym, z którego skorzystać może od 1 stycznia 2020 r. wierzyciel, o ile jego roszczenie o zapłatę wynika z transakcji handlowej.

Czym więc różni się zabezpieczenie roszczeń w transakcji handlowej obowiązujące od 1 stycznia 2020 r. od typowego zabezpieczenia roszczeń, o którym mowa w art. 730 i n. kpc, i jakie są przesłanki jego udzielenia?

Zabezpieczenie roszczeń – czym jest?

Zabezpieczenie roszczeń w postępowaniu sądowym zapobiega wyzbyciu się majątku przez dłużnika w trakcie toczącego się postępowania sądowego. Powszechnie wiadomo, że spory sądowe zwykle bywają czasochłonne. Nierzadko więc dzieje się tak, że wierzyciel czeka na prawomocny wyrok kilka lat. Z kolei w tym czasie dłużnik może zwyczajnie utracić zdolność do spłaty zaciągniętych zobowiązań i sprzedać swój majątek. Skutkuje to umorzeniem postępowań egzekucyjnych jako bezskutecznych, co naraża wierzycieli na stratę.

Antidotum na tak trudne położenie wierzycieli może stanowić uzyskanie zabezpieczenia roszczeń polegającego na ograniczeniu dłużnika w dysponowaniu jego majątkiem.

Zabezpieczenie roszczeń przed 1 stycznia 2020 r.

Z tego względu sądy dość ściśle interpretowały przesłanki udzielenia zabezpieczenia. Przy tym w świetle art. 730¹ § 1 kpc zabezpieczenia roszczeń udziela się osobie, która uprawdopodobni:

• swoje roszczenie oraz

• interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Uprawdopodobnienie roszczenia sprowadza się do powołania się na okoliczności faktyczne wskazujące, że wierzycielowi przysługuje określone roszczenie względem dłużnika (tj. np. fakt zawarcia umowy, dostarczenia towarów, wystawienia i doręczenia dłużnikowi faktury VAT oraz wezwania do zapłaty).

Zgodnie z art. 730¹ § 2 kpc interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje z kolei wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Zwykle sprowadza się to do wykazania grożącej dłużnikowi upadłości bądź nieracjonalnego obchodzenia się majątkiem.

O ile uprawdopodobnienie roszczenia nie stanowi zwykle kłopotu dla wierzyciela, o tyle w praktyce wierzyciel często nie zdoła uprawdopodobnić interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Z praktyki orzeczniczej można bowiem wysnuć wniosek, że sądy do kwestii zabezpieczenia roszczeń podchodzą z dużą dozą ostrożności. Oznacza to, że wierzyciele nierzadko napotykają znaczące trudności dowodowe w uprawdopodobnieniu, że brak udzielenia zabezpieczenia spowoduje brak możliwości przeprowadzenia skutecznej egzekucji na majątku dłużnika.

Zabezpieczenie roszczeń od 1 stycznia 2020 r.

Wychodząc naprzeciw problemom napotykanym przez wierzycieli w zakresie dochodzenia zapłaty w transakcjach handlowych, ustawodawca wprowadził znaczne ułatwienie w zabezpieczeniu roszczeń.

1 stycznia 2020 r. uległa mianowicie zmianie przesłanka interesu prawnego w postępowaniu zabezpieczającym roszczenia z transakcji handlowych.

Zgodnie z nowo wprowadzonym art. 730¹ ust. 2¹ kpc „interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony, gdy żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, w przypadku gdy wartość tej transakcji nie przekracza siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące”.

Dla skorzystania z omawianej instytucji niezbędne jest jedynie wskazanie, że roszczenie pieniężne wynika z transakcji handlowej, a zatem – zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o ograniczeniu zatorów płatniczych – z „umowy, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony (…) zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością”.

Nie każde roszczenie wynikające z transakcji handlowej uprawnia jednak do skorzystania z uproszczonego zabezpieczenia roszczeń:

• uproszczenie w udzieleniu zabezpieczenia dotyczy jedynie transakcji handlowych, których wartość nie przekracza 75 tys. zł, co jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy o ograniczeniu zatorów płatniczych, wynika z wyważenia interesu wierzyciela i dłużnika;

• aby skorzystać z uproszczonego zabezpieczenia, od dnia upływu terminu płatności muszą upłynąć co najmniej trzy miesiące.

Jaki sąd jest właściwy do wydania postanowienia zabezpieczającego?

Zgodnie z art. 734 kpc zabezpieczenia udziela sąd cywilny, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji. Zwykle będzie to zatem sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania sądowego rozpoznaje z kolei sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie, z wyjątkiem przypadku, gdy sądem tym jest Sąd Najwyższy.

W jakim terminie sąd rozpoznaje wniosek o zabezpieczenie roszczenia?

Ustawa nakłada na sąd bardzo krótki termin rozpoznania wniosku o zabezpieczenie roszczeń. Zgodnie z art. 737 kpc wniosek o udzielenie zabezpieczenia co do zasady podlega rozpoznaniu nie później niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu (z wyjątkiem spraw, w których niezbędne jest wyznaczenie rozprawy).

Przewidziany w art. 737 kpc termin rozstrzygania spraw o zabezpieczenie ma jedynie charakter instrukcyjny, co oznacza, że nie wiąże sądu.

W jaki sposób zabezpieczyć roszczenie?

Wniosek o zabezpieczenie powinien wskazywać sposób zabezpieczenia roszczeń. Katalog dostępnych sposobów zabezpieczenia został przewidziany w art. 747 kpc, który wskazuje, że zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:

1. zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;

2. obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;

3. ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;

4. obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;

5. ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;

6. ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.

Niezależnie od wybranego sposobu zabezpieczenia roszczeń wierzyciel musi wskazać sumę zabezpieczenia, a zatem precyzyjnie określić, do jakiej kwoty ma nastąpić zabezpieczenie. Suma zabezpieczenia nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wraz z kosztami wykonania zabezpieczenia (art. 736 § 3 kpc).

Przykład 1.

Powyższe możemy zobrazować na przykładzie następującej sytuacji. Wierzycielowi przysługuje wierzytelność z tytułu dostarczonych towarów na kwotę 55 000 zł. Upłynęły już 3 miesiące od umówionego terminu płatności. Odsetki od ww. kwoty do dnia złożenia wniosku o zabezpieczenie wynoszą 5000 zł, stąd też łączna wysokość dochodzonego roszczenia to 60 000 zł. Żądanie wniosku o zabezpieczenie mogłoby w takiej sytuacji brzmieć następująco: „Wnoszę o zabezpieczenie roszczenia Uprawnionego poprzez obciążenie nieruchomości Obowiązanego położonej w Pile przy ul. Kwiatowej 4/6 , oznaczonej jako działka nr 000000, dla której Sąd Rejonowy w Pile, VI Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą KW nr PO1I/00011111/8, hipoteką przymusową, do łącznej sumy 60 000,00 zł”.

Co ze sprawą wszczętą przed 1 stycznia 2020 r.?

Na koniec należy zwrócić uwagę na przepisy przejściowe dotyczące uproszczonego zabezpieczenia roszczeń. Zgodnie z nimi nowych przepisów nie stosuje się do postępowań zabezpieczających wszczętych przed 1 stycznia 2020 r.

Wskazać w tym miejscu należy, że złożenie wniosku o zabezpieczenie nie stoi na przeszkodzie ponownemu złożeniu takiego wniosku w czasie późniejszym. Nawet jeśli pierwszy wniosek został oddalony na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 2020 r., warto rozważyć ponowne wniesienie o udzielenie zabezpieczenia, tym razem bazującego na rozwiązaniach nowej instytucji uproszczonego zabezpieczenia roszczeń.