O pojęciu zachowku na pewno słyszał niemal każdy. Jeśli jednak poprosić, by wytłumaczyć, czym on jest, pojawiają się trudności. Wyjaśniamy definicję tego pojęcia, kto może się go domagać oraz kto musi go zapłacić. Jak określić wysokość zachowku oraz czy można go wskazać w zeznaniu podatkowym jako koszt? Kiedy zachowek jest kosztem w PIT, a kiedy nie?
Co to jest zachowek? Podstawa prawna
Instytucja zachowku jest uregulowana w Ustawie z dnia 24 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny – od art. 991 do 1011. Spadkodawca ma pełną swobodę dysponowania swoim majątkiem tak za życia, jak i na wypadek śmierci. Swoboda może jednak prowadzić do pokrzywdzenia najbliższych mu osób. Zachowek przewiduje ustawową ochronę interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy przed krzywdzącym je rozrządzeniem przez niego majątkiem na wypadek śmierci.
Kto może domagać się wypłaty zachowku?
Zachowku może domagać się:
-
zstępny spadkodawcy (dziecko, wnuk, prawnuk);
-
małżonek spadkodawcy;
-
rodzic spadkodawcy,
– jeśli byliby powołani do spadku z ustawy.
Z powyższego wynika, że prawo żądania zachowku przysługuje bardzo wąskiej grupie osób najbliższych spadkobiercy. Należy pamiętać, że nie przysługuje on na przykład rodzeństwu, które także należy do ścisłej rodziny.
Kto wypłaca zachowek?
Zachowku żąda się od spadkobiercy lub spadkobierców, którzy zostali powołani do spadku na podstawie testamentu. Nie są to członkowie najbliższej rodziny – małżonek, zstępni lub rodzice. Ci bowiem, stosownie do uprawionych do spadku, muszą być z niego wyłączeni. Spadek może być powierzony jednej z tych osób lub kilku, ale z pominięciem co najmniej jednej osoby uprawnionej do zachowku albo wyłącznie osobie lub osobom spoza uprawnionych do zachowku.
Wysokość zachowku
Podstawą do obliczenia zachowku jest, w pierwszej kolejności, określenie udziału, który przysługiwałby osobie uprawnionej w przypadku dziedziczenia z ustawy.
W pierwszej kolejności na podstawie ustawy dziedziczą dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Co do zasady dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Przykład 1.
Marian Karp zmarł, pozostawiając szóstkę dzieci oraz żonę. Jego żona dziedziczy 1/4 spadku, natomiast każde z dzieci równą część z 3/4 spadku. Obliczając to, wskazać należy, że żona dziedziczy 6/24 spadku, natomiast każde z dzieci po 3/24.
W przypadku gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, przypadający mu udział spadkowy przysługuje jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
-
2/3 wartości udziału w spadku, który by przypadał uprawnionemu, jeżeli ten jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli uprawnionym jest małoletni zstępny;
-
1/2 wartości udziału w spadku, w pozostałych przypadkach.
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Przykład 2.
Posiłkując się przykładem nr 1, wskazać należy, że w przypadku, gdyby Marian Karp cały swój majątek przekazał w drodze spadku swojemu bratu, Mariuszowi, wówczas osoby uprawnione mogą domagać się od spadkobiercy zachowku. Żona Mariana Karpia może domagać się połowy udziału ustalonego na 6/24 – zatem 3/24. Będzie to suma przypadającego jej zachowku. Jeżeli zaś któreś z jego dzieci będzie małoletnie (do 18. roku życia), przypada mu 2/3 udziału ustalonego na 3/24, zatem 1/12 wartości spadku.
Kiedy zachowek jest kosztem w PIT?
Na podstawie art. 22 ust. 6d ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za koszty uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej albo prawa użytkowania wieczystego gruntu nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, uważa się:
-
udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.
Do kosztów uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości i pozostałych wskazanych powyżej praw nabytych w drodze spadku, zalicza się również udokumentowane koszty nabycia lub wytworzenia poniesione przez spadkodawcę oraz przypadające na podatnika ciężary spadkowe, w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rzeczy lub zbywanego prawa odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych nabytych przez podatnika.
Kiedy zachowek nie jest kosztem w PIT?
Wydaje się, zgodnie z powyższym podrozdziałem, że kwestia zaliczenia zabezpieczonego roszczenia o zachowek jest kosztem przychodu spadkobiercy. Problem występuje jednak w sytuacji, gdy ustawowi spadkobiercy występują o zachowek w stosunku do mienia, które było wcześniej przedmiotem darowizny. Niekorzystną dla podatników interpretację w tym zakresie wydały organy skarbowe 22 maja br. (nr 0113-KDIPT2-2.4011.188.2020.2.SR).
Na obdarowanym ciążą obowiązki takie same jak na spadkobiercy nabywającym nieruchomość wraz z długami spadkowymi, dlatego można by przypuszczać, na podstawie art. 22 ust. 6d ustawy o PIT, że dochód ze sprzedaży można pomniejszyć o wartość zachowku.
W przywołanej powyżej interpretacji stwierdzono, że sprzedaż otrzymanej w drodze darowizny nieruchomości podlega opodatkowaniu PIT, jeżeli odpłatne zbycie nastąpiło przed upływem 5 lat od daty jej nabycia.
Z treści uzasadnienia interpretacji wynika, że zapłata zachowku w żaden jednak sposób nie mieści się w ustawowych kryteriach kosztu uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości, nabytej w drodze darowizny, zawartych w art. 22 ust. 6d ustawy o PIT, nie stanowi bowiem udokumentowanego nakładu zwiększającego wartość nabytej nieruchomości, nie jest też kwotą zapłaconego podatku od darowizny, a powołany przepis nie daje możliwości zaliczenia do kosztów innego rodzaju wydatków niż w nim wymienione. Zatem brak jest podstaw prawnych, aby wydatek na zapłatę zachowku zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości nabytej w drodze darowizny.
Zdaniem organów skarbowych przychód z odpłatnego zbycia nieruchomości nabytej w drodze darowizny podlega opodatkowaniu 19-procentowym podatkiem dochodowym, a podatnik nie może go pomniejszyć o kwotę wypłaconego zachowku. Kwota, jaką podatnik przekazał tytułem zachowku będącego jego osobistym zobowiązaniem względem spadkobierców ustawowych, nie ma wpływu na ustalenie podstawy opodatkowania PIT.
