ZUS i podatek od wypłaty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji

Przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, dalej: kp, przewidują możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Należy w niej ustalić okres obowiązywania tego zakazu oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy w czasie trwania zakazu konkurencji. Kiedy wspomniana umowa może być zawarta, ile wynosi odszkodowanie? Jakie są  zobowiązania o charakterze składkowym i podatkowym z tytułu odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

1. Ustanowienie zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia – informacje ogólne
2. Okoliczności, w których może być ustanowiony zakaz konkurencji po ustaniu zatrudnienia, zostały wskazane w art. 101¹ § 1 kp.

Kolejnym warunkiem niezbędnym dla ustanowienia zakazu konkurencji jest ustalenie wysokości odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji należnego pracownikowi od pracodawcy. Powinno ono stanowić rekompensatę zarobków utraconych przez pracownika wskutek zakazu podejmowania działalności o charakterze konkurencyjnym. Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest zatem umową odpłatną. 

Wysokość odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia

Przepisy Kodeksu pracy określają – w art. 101² § 3 – minimalną wysokość odszkodowania, jakie pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi w związku z zawarciem umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.

W przypadku gdy umowa o zakazie konkurencji zostanie zawarta na 3 lata, odszkodowanie nie może być niższe od 25% wynagrodzenia (brutto) uzyskanego przez pracownika w ostatnich 3 latach.

W ocenie Sądu Najwyższego (SN) wyrażonej w wyroku z 8 stycznia 2008 roku (I PK 161/07), jeżeli okres zatrudnienia pracownika jest krótszy niż okres obowiązywania zakazu, wysokość odszkodowania minimalnego powinna być odniesiona do wynagrodzenia, jakie pracownik hipotetycznie by otrzymał, gdyby był zatrudniony przez taki sam czas jak okres obowiązywania zakazu.

Jeśli natomiast pracownik był zatrudniony przez okres dłuższy niż czas trwania zakazu konkurencji, okres zatrudnienia, z którego należy obliczyć otrzymane wynagrodzenie stanowiące podstawę odszkodowania, należy ograniczyć do wielkości równej okresowi trwania zakazu konkurencji.

Unormowania Kodeksu pracy nie określają sposobu ustalania podstawy wymiaru odszkodowania należnego pracownikowi. Uwzględniając jednak stanowisko SN w tej kwestii, należy przyjąć, że przy obliczaniu wynagrodzenia lub innego świadczenia nabywanego po ustaniu zatrudnienia znajdują zastosowanie zasady odnoszące się do ustalenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop – uchwała SN z 9 maja 2000 roku (III ZP 12/00, OSNAPiUS 2000/22/806). 

Stosownie do § 14 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (MPiPS) z 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego.

Jeżeli strony nie uzgodniły w umowie wysokości odszkodowania bądź ustalono tę należność w niższej kwocie, niż to wynika z art. 101² § 3 kp – mimo że wówczas umowa jest sprzeczna z prawem – dochodzi do ustanowienia zakazu konkurencji. Takie założenie jest skutkiem klauzuli prawa cywilnego określonej w art. 58 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, dalej: kc, w której myśl czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu jej obejście jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

Oznacza to, że strony nie mają prawa zawrzeć postanowień, w których myśl pracownik rezygnuje z odszkodowania albo zgadza się na nieodpłatny zakaz konkurencji, ponieważ byłoby to sprzeczne z art. 101² § 1 kp.

3 grudnia 2003 roku SN podjął uchwałę, zgodnie z którą w razie nieuzgodnienia przez strony w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy odszkodowania za powstrzymanie się od prowadzenia działalności konkurencyjnej (art. 101² § 1 kp) pracownikowi – zgodnie z art. 56 kc w związku z art. 300 kp – przysługuje odszkodowanie w minimalnej wysokości określonej w art. 101² § 3 kp.

Sędziowie SN potwierdzili także, że wystąpienie okoliczności uzasadniających wygaśnięcie zakazu konkurencji nie wyłącza obowiązku zapłaty pracownikowi odszkodowania (wyrok z 5 lutego 2002 roku, I PKN 873/00, OSNAPiUS 2004/4/59).

Termin wypłaty odszkodowania przez pracodawcę

Termin wypłaty odszkodowania przez pracodawcę powinien być określony w umowie. Strony mogą dowolnie określić częstotliwość wypłacania przez pracodawcę świadczenia, mogą ponadto postanowić o wypłaceniu świadczenia zarówno na początku, jak i na końcu okresu obowiązywania zakazu konkurencji.

W tej materii ciekawe stanowisko zajął SN, wydając wyrok 26 stycznia 2005 roku (II PK 186/04, MP 2005/4/180). Skład orzekający uznał w nim mianowicie, że pracodawca powinien wypłacać odszkodowanie przysługujące pracownikowi za powstrzymywanie się od pracy konkurencyjnej sukcesywnie, w miarę wykonywania tego obowiązku, a nie z góry za cały przewidziany umową okres.

Opodatkowanie odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji

Kwestie w zakresie opodatkowania odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia uregulowano w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. d Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z przepisu tego jednoznacznie wynika, że odszkodowanie, o którym mowa, nie stanowi przychodu wolnego od podatku, a w konsekwencji podlega podatkowi PIT na ogólnych zasadach.

Składki ZUS od odszkodowania

Odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji po ustaniu zatrudnienia nie stanowią natomiast podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Odpowiedni zapis w tym zakresie zawarto w § 2 ust. 1 pkt 4 Rozporządzenia MPiPS z dnia 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zgodnie z tym przepisem podstawy wymiaru składek nie stanowią odszkodowania wypłacone byłym pracownikom po rozwiązaniu stosunku pracy, na podstawie umowy o zakazie konkurencji, o której mowa w art. 101² Kodeksu pracy.

ZUS i podatek od wypłaty odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji – podsumowanie

W określonych przepisami Kodeksu pracy przypadkach strony mogą zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu zatrudnienia, przewidującą wypłatę odszkodowania w ustalonej wysokości przez czas trwania zakazu konkurencji. Wysokość odszkodowania nie może być niższa od ustawowych kwot stanowiących minimalny poziom rekompensaty za powstrzymanie się pracownika od działalności konkurencyjnej wobec byłego pracodawcy. Odszkodowanie, o którym mowa, stanowi przychód dla podatnika, w związku z czym należy  ustalić obowiązki w zakresie odprowadzania PIT. Trzeba również dokonać analizy stanu prawnego w kontekście obowiązku odprowadzania składek ZUS od wypłaconego odszkodowania. Tematyka dotycząca powyższych zagadnień została przedstawiona w tym artykule.