0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Zapisy w umowach cywilnoprawnych - których należy unikać?

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Stosowanie umów cywilnoprawnych jest bardzo popularną formą zamawiania określonych usług oraz zlecania konkretnych działań. Najczęściej firmy korzystają z umowy zlecenia i umowy o dzieło. Są to stosunki prawne uregulowane w Kodeksie cywilnym, który pozostawia stronom relatywnie sporo swobody w kształtowaniu wzajemnych praw i obowiązków. Czy w związku z tym faktem istnieje powszechna świadomość, jakie zapisy w umowach cywilnoprawnych są szczególnie niekorzystne? – o tym w poniższym artykule. 

Umowy cywilnoprawne – podstawa prawna

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że zarówno umowa zlecenia, jak i umowa o dzieło są stosunkami o charakterze cywilnoprawnym. W konsekwencji podlegają one w całości normom Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (kc). Stosowanie innych przepisów jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy przewidują to regulacje Kodeksu cywilnego.

W odniesieniu do umów o dzieło właściwymi przepisami są art. 627–646 kc, natomiast w przypadku umów zlecenia zastosowanie mają art. 734–751 kc.[alert-info]

Warto jeszcze wspomnieć o tym, że do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio unormowania dotyczące zlecenia (art. 750 kc).

Umowy cywilnoprawne a umowa o pracę

Częstym problemem jest stosowanie umów cywilnoprawnych zamiast umowy o pracę (przy spełnieniu warunków charakterystycznych dla stosunku pracy). Trzeba jednak zauważyć, że prawo pracy zabrania tego typu praktyk. W tym przypadku należy uwzględnić przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).

Art. 22 § 1 kp stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

[alert-info]Zatrudnienie w warunkach określonych w art. 22 § 1 kp jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Ponadto nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w 22 § 1 kp (art. 22 § 1(1) i § 1(2) kp).

Są to zatem kluczowe zapisy w umowach cywilnoprawnych przesądzające o tym, że mamy do czynienia z umową o pracę, jeżeli są spełnione warunki określone w art. 22 § 1 kp, niezależnie od tego, jak strony nazwą umowę. Potwierdził to także Sąd Najwyższy (SN) w wyroku z 7 kwietnia 1999 roku, skład orzekający uznał bowiem, że nazwa umowy nie ma znaczenia, jeżeli nawiązany stosunek prawny ma cechy wskazane w art. 22 § 1 kp (I PKN 642/98, OSNAP 2000/11/417).

Jest jednak możliwe zawarcie umowy cywilnej zamiast umowy o pracę z tą samą osobą przy zaistnieniu określonych okoliczności. Na taką sytuację zwrócił uwagę SN w wyroku z 4 sierpnia 2005 roku, stwierdzając, że pracodawca w ramach restrukturyzacji ma prawo dokonać reorganizacji polegającej na zmianie sposobu świadczenia pracy przez dotychczasowego pracownika (zastąpienie umowy o pracę umową cywilną), jeśli umowa cywilna jest uzasadniona charakterem pracy (II PK 357/04, OSNP 2006, Nr 11-12, poz. 178). Oczywiście przy takiej zmianie niezbędne jest wykluczenie cech konstytutywnych dla stosunku pracy, czyli w szczególności wykonywania pracy w warunkach podporządkowania poleceniom pracodawcy.

Zawieranie umów cywilnych z własnym pracownikiem nie jest co do zasady zakazane, jednakże trzeba mieć na względzie ograniczenia w zakresie rodzaju zlecanych czynności – nie mogą one być tymi samymi pracami, które określono w umowie o pracę.

Zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju, co objęte stosunkiem pracy, stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych oraz przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne (wyrok SN z 30 czerwca 2000 roku, II UKN 523/99, OSNAPiUS 2002/1/22).

Umowy cywilnoprawne – jakich zapisów nie zawierać?

Jak już wspomnieliśmy, umowy cywilnoprawne (zlecenie, dzieło) są zawierane na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Należy zatem używać terminologii określonej w prawie cywilnym, bezwzględnie natomiast trzeba unikać wszelkich odniesień do unormowań Kodeksu pracy.

W postanowieniach umów cywilnoprawnych nie powinno się zawierać żadnych odniesień do przepisów Kodeksu pracy. Takie odwołanie mogłoby zostać uznane za czynnik przemawiający za tym, że strony nawiązały stosunek pracy. 

Niezależnie od tego, czy jest to umowa zlecenia, czy umowa o dzieło, nie wolno określać stron mianem „pracodawca” oraz „pracownik” (pojęcia te należą do terminologii zarezerwowanej dla stosunku pracy). Zamiast tego wpisuje się:

  • w umowie zlecenia – „zleceniodawca” i „zleceniobiorca”;
  • w umowie o dzieło – „zamawiający” i „wykonawca”.

Kolejnym zapisem, jakiego nie należy stosować w umowach cywilnych, jest postanowienie wskazujące stosunek podporządkowania zleceniobiorcy lub wykonawcy (chodzi tutaj więc o realizację zobowiązań samodzielnie, z wyłączeniem bezpośredniego nadzoru sprawowanego odpowiednio przez zleceniodawcę lub zamawiającego).

Oprócz powyższych zastrzeżeń przy zawieraniu umów cywilnoprawnych należy unikać takich postanowień, które charakteryzują treść umowy o pracę – zgodnie z art. 29 § 1 kp.

Przepis ten stanowi m.in., że umowa o pracę określa rodzaj umowy oraz warunki pracy i płacy, w szczególności:

  • rodzaj pracy;
  • miejsce wykonywania pracy;
  • wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
  • wymiar czasu pracy;
  • termin rozpoczęcia pracy.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę, że niektóre zapisy, zwłaszcza umowy zlecenia, nawiązują do katalogu powyższych ustaleń, jednak nie są tożsame.

Rodzaj pracy odpowiada świadczeniu określonych usług i czynności na rzecz zamawiającego, z kolei miejsce wykonywania pracy będzie odpowiadać miejscu realizacji zlecenia, jeśli zgodnie z wolą stron zlecenie ma być realizowane w siedzibie zleceniodawcy. Kwestie odpłatności z tytułu zlecenia są także inaczej ukształtowane niż w odniesieniu do uprawnień pracownika, łącznie z tym, że umowa zlecenia może być nieodpłatna, natomiast umowa o pracę ma zawsze odpłatny charakter.

Konkludując, aby nie narazić się na podważenie np. przez inspektora pracy zasadności zawarcia umowy cywilnoprawnej, w postanowieniach umownych należy bezwzględnie zrezygnować z zapisów:

  1. wskazujących wymiar czasu pracy (w tym ustalenie godzin pracy oraz zobowiązania do pracy w godzinach nadliczbowych) obowiązujący zleceniobiorcę lub wykonawcę;
  2. określających wprost lub pośrednio, np. poprzez wskazanie ścisłych zasad sposobu realizacji konkretnych czynności, relację prawną opartą na zasadzie podporządkowania poleceniom zleceniodawcy lub zamawiającego. Warto w tym miejscu dodać, że zleceniodawca może udzielać wskazówek co do sposobu wykonywania zlecenia, jeżeli strony tak uzgodniły w umowie;
  3. charakterystycznych dla stosunku pracy jako formy nawiązania współpracy między stronami, takich jak dla przykładu zobowiązanie się wykonawcy lub zleceniobiorcy do pozostawania do dyspozycji zamawiającego bądź zleceniodawcy w określonym miejscu i w ustalonym przedziale czasu, wyrażenie zgody na pełnienie dyżuru, zobowiązanie się do wypełniania karty czasu pracy lub osobistego wykonywania umowy (pamiętajmy, że przyjmujący zlecenie może powierzyć realizację umowy osobie trzeciej, jeżeli strony umówiły się na to).

Sporządzając umowę cywilnoprawną, należy także zwrócić szczególną uwagę na zapisy końcowe, które przewidują odesłanie do przepisów w kwestiach nieuregulowanych w umowie. W tej części powinno się umieścić odwołanie do ustawy – Kodeks cywilny. W żadnym przypadku nie można zawrzeć postanowień odnoszących się do Kodeksu pracy lub do innych aktów normatywnych z zakresu prawa pracy.

Jakich zapisów nie zawierać w umowach cywilnoprawnych? – podsumowanie

Umowy cywilnoprawne, wśród których do najpopularniejszych należą umowa zlecenia oraz umowa o dzieło, są objęte regulacjami Kodeksu cywilnego. W praktyce często dochodzi do sytuacji, w której przedsiębiorcy powierzają wykonywanie tych samych lub bardzo podobnych czynności, stosując umowę pracowniczą i umowę cywilną (w tym przypadku chodzi zwłaszcza o zlecenie, gdyż podobnie jak umowa o pracę zakłada ono zobowiązanie do starannego działania na rzecz podmiotu zatrudniającego). Ze względu na zakaz zastępowania umów o pracę cywilnoprawnymi stosunkami, przy zachowaniu warunków charakterystycznych dla pracy świadczonej w warunkach ścisłego podporządkowania poleceniom pracodawcy, niezwykle ważną kwestią jest odpowiednie skonstruowanie umowy bazującej na przepisach prawa cywilnego. W takiej umowie należy przede wszystkim unikać wszelkich odniesień do unormowań Kodeksu pracy, które wprost lub pośrednio wskazywałyby, że w istocie doszło do nawiązania stosunku pracy.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów