1 lipca 2023 roku nastąpiło zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego, który został wprowadzony w związku z COVID-19. Po ponad 3 latach wszelkie wywołane koronawirusem regulacje zostają uchylone. Jakie konkretnie zmiany czekają pracowników oraz pracodawców? Jakie skutki kadrowe i płacowe niesie zakończenie stanu epidemii? Zostaną one przedstawione w dalszej części artykułu.
Badania lekarskie
W czasie stanu zagrożenia epidemicznego wszystkie okresowe badania lekarskie, których termin ważności upływał w trakcie stanu zagrożenia, zachowywały ważność przez cały ten okres, do 180 dni po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego.
Oznacza to, że wszystkie badania lekarskie, również wstępne, kontrolne, stracą swoją ważność 29 grudnia 2023 roku – będą ważne do 28 grudnia 2023 roku.
Do tego dnia wszyscy pracodawcy będą musieli zatem skierować swoich pracowników na badania – kontrolne, wstępne, okresowe, a także inne, specjalistyczne, jeżeli takie są wymagane na danych stanowiskach.
Warto pamiętać, że takie badania są finansowane przez pracodawcę. Na czas badań pracownikowi przysługuje zwolnienie z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Pracodawcy powinni sukcesywnie kierować swoich pracowników na badania, gdyż nie ulega wątpliwości, że pod koniec tego terminu będą kolejki pracowników, których przełożeni w ostatniej chwili skierują na badania. To zaś wiązać się będzie z tym, że oczekując na wizytę lekarską, nie będą mogli świadczyć pracy, zatem warto zadbać o to odpowiednio wcześnie.
Pracownik bez aktualnych, ważnych badań lekarskich nie powinien zostać dopuszczony do świadczenia pracy.
Szkolenia z zakresu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Analogicznie jak w przypadku badań lekarskich, również szkolenia BHP były automatycznie ważne przez okres stanu zagrożenia epidemicznego. Jednak w porównaniu do badań lekarskich tracą one ważność 60 dni po odwołaniu stanu epidemii, zatem 29 sierpnia 2023 roku. Pracodawcy będą musieli skierować swoich pracowników również na te szkolenia.
Warto dodać, że niektóre zawody dopuszczają odbycie takich szkoleń w formie zdalnej i są to:
- pracodawcy;
- inne osoby kierujące pracownikami (zwłaszcza kierownicy, mistrzowie i brygadziści);
- pracownicy inżynieryjno-techniczni (w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji);
- pracownicy służb BHP i inne osoby wykonujące zadania tej służby;
- pracownicy na stanowiskach administracyjno-biurowych;
- pozostali, którzy pracują w narażeniu na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo ponoszą odpowiedzialność w zakresie BHP.
Pozostali pracownicy powinni odbywać szkolenia w formie stacjonarnej, klasycznej.
Pracownik, który nie zrealizuje szkolenia BHP, nie powinien zostać dopuszczony do pracy. Zaniechanie pracodawcy w zakresie skierowania pracownika na szkolenie stanowi wykroczenie.
Zaległe urlopy wypoczynkowe
W czasie stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca miał prawo wysłać pracownika na przymusowy urlop wypoczynkowy, w celu wykorzystania zaległych dni wolnych, w wymiarze do 30 dni, bez zgody pracownika i nie musiał ustalać z nim terminu tego urlopu wypoczynkowego.
Wiązało się to z tym, że w czasie stanu zagrożenia epidemicznego w niektórych branżach pracownicy, kolokwialnie mówiąc, nie mieli co robić.
Aby pracownik nie przychodził do pracy, również w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się wirusa, można było skierować go na urlop wypoczynkowy, aby wykorzystał swój zaległy urlop.
W związku z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca nie będzie już mógł arbitralnie kierować pracowników na urlopy wypoczynkowe.
Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
W czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego u pracodawców, u których wystąpił spadek obrotów gospodarczych lub istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, mogli oni odstąpić od stosowania wyższego niż określony w ustawie odpisu na ZFŚS, który wynikał z postanowień układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania ustalających wyższą wysokość odpisu.
Koniec stanu zagrożenia epidemicznego oznacza konieczność powrotu do wysokości odpisu zagwarantowanej postanowieniami układów zbiorowych pracy lub regulaminów wynagradzania. Pracodawca w tym zakresie będzie musiał powrócić do wszystkich obowiązków w zakresie działalności socjalnej.
Odszkodowania, odprawy
Dzięki przepisom tzw. covidowym pracodawca, który doświadczył spadku obrotów lub obciążenia funduszu wynagrodzeń, mógł ograniczyć kwotę wypłacanych odpraw czy odszkodowań. Maksymalna wysokość odprawy ekonomicznej odpowiadała 10-krotności wynagrodzenia minimalnego.
Po odwołaniu stanu epidemicznego nastąpi powrót do standardowych kwot wypłat wymienionych świadczeń, zgodnie z przepisami prawa pracy.
Powrót fikcji doręczenia, rozwiązanie stosunków pracy
Zmianą, której oczekiwali pracodawcy, jest koniec ograniczenia możliwości uznania za doręczone pism nieodebranych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.
Przepisy covidowe stanowiły, że nieodebrane pisma podlegające doręczeniu za potwierdzeniem odbioru przez operatora pocztowego, których termin odbioru określony w druku awizo przypadał w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, można było uznać za doręczone dopiero po upływie 14 dni od zakończenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.
Regulacje covidowe doprowadziły do sytuacji, w której pracodawcy mieli duże liczby niedających się zwolnić pracowników, którzy nie odbierali wysyłanych do nich oświadczeń o rozwiązaniu umowy o pracę. W wielu zakładach pracy na listach osób zatrudnionych mogą figurować osoby, które porzuciły pracę nawet 2-3 lata temu, ale nie odebrały z poczty pisma z wypowiedzeniem umowy o pracę lub rozwiązaniem umowy bez wypowiedzenia.
1 lipca rozpocznie zatem bieg 14-dniowy termin, po którego upływie rozwiążą się umowy wszystkich pracowników, którzy nie odebrali pism przez okres stanu zagrożenia epidemicznego, czyli ponad 3 lata.
Tacy pracodawcy będą musieli w tej sytuacji:
przygotować świadectwa pracy;
przygotować dokumenty do ZUS-u, ze wskazaniem zwolnienia pracownika i wyrejestrowania go z ubezpieczeń;
wypłacić pracownikom ewentualny ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.
Praca i pobyt cudzoziemców
Ustawa covidowa przedłużała legalność pobytu i zatrudnienia obcokrajowców na terenie Polski.
Zgodnie z przepisami dotyczącymi zniesienia stanu epidemicznego legalność pobytu i pracy zostaje wydłużona na 30 dni od ustania stanu zagrożenia epidemicznego.
Pracownicy będą mieli tylko 30 dni na przedłużenie swojego legalnego pobytu, a pracodawcy będą mieli 30 dni na przedłużenie ich pozwoleń na pracę.
Warto jednak wskazać, że nie dotyczy to obywateli Ukrainy, którzy wjechali do Polski po 24 lutego 2022 roku i ich pobyt został uregulowany na podstawie specustawy wojennej.
Pracownicy infrastruktury krytycznej
Pracodawcy infrastruktury krytycznej utracą przyznane im w czasie stanu zagrożenia epidemicznego uprawnienia, które mogły polegać na:
- zmianie systemu lub rozkładu czasu pracy lub polecaniu pracy w nadgodzinach;
- polecaniu pracownikowi nadgodzin w zakresie niezbędnym do zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji albo pozostawania w gotowości do pracy poza godzinami roboczymi bądź odbywania odpoczynku w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę;
- odmowie udzielenia w razie potrzeby urlopu wypoczynkowego, w tym na żądanie, urlopu bezpłatnego lub innego (z wyjątkiem urlopu macierzyńskiego, na warunkach macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego);
- przesunięciu terminu urlopu wypoczynkowego, bezpłatnego lub innego (jak wyżej) lub odwołania pracownika z takiego urlopu.
Podsumowanie - zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego
Podsumowując, zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego spowoduje szereg zmian w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Większość z nich będzie korzystna dla pracowników, którzy odzyskają pełną ochronę prawną. Pracodawcy natomiast będą musieli się dostosować do nowych przepisów i zapewnić pracownikom równe traktowanie.
