Nierzadko jeszcze w trakcie trwania postępowania sądowego dłużnik zbywa majątek w celu ukrycia swojego majątku przed egzekucją. Najczęściej dokonują wtedy sprzedaży po zaniżonej cenie lub darowizny na rzecz rodziny i osób bliskich, sami stając się niewypłacalni. Wierzyciele posiadają jednak instytucję chroniącą ich przed takimi zabiegami, a jest nią skarga pauliańska.
W polskim prawie cywilnym skarga pauliańska funkcjonuje w oparciu o art. 527-534 k.c. Zgodnie z przepisem art. 527 § 1 kodeksu cywilnego, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Kiedy możliwe jest skorzystanie ze skargi pauliańskiej?
Do przesłanek skargi pauliańskiej należą więc:
1) dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, w ramach której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową z jednoczesnym pokrzywdzeniem wierzycieli,
2) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
3) wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.
Przesłanki te muszą zostać spełnione w sposób kumulatywny. Z czynnością prawną dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli mamy do czynienia wtedy, gdy wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Do przyjęcia, iż osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, należy wykazać, że na podstawie czynności prawnej dłużnika nabyła ona rzecz lub prawo albo została zwolniona z obowiązku, co spowodowało zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli (wyrok SN z dnia 7 grudnia 1999 r., sygn. akt I CKN 287/98). Pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać w terminie zaskarżenia, a nie dokonania czynności prawnej (wyrok SN z dnia 22 marca 2001 r., sygn. akt V CKN 280/00).
Jak sformułować pozew w sprawie skargi pauliańskiej?
W petitum skargi pauliańskiej należy żądać uznania czynności za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela. Nie można domagać się uznania umowy za nieważną czy też ustalenia bezskuteczności czynności prawnej, ponadto obligatoryjnie należy wskazać, w stosunku do kogo bezskuteczność ma zostać uznana.
Oczywiście wsakazać należy, której czynności dotyczy żądanie. Może zdarzyć się, że osoba trzecia rozporządzi uzyskaną korzyścią na rzecz kolejnej osoby itd. W takim przypadku powództwo należy skierować bezpośrednio przeciwko tej osobie, jednak tylko wtedy gdy rozporządzenie było nieodpłatne lub osoba czwarta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności prawnej za bezskuteczną (art. 531 § 2 k.c.). W pozwie warto również wnioskować o udzielenie zabezpieczenia np. w postaci zakazu zbycia lub obciążania rzeczy. Jeżeli dotyczy to nieruchomości, należy złożyć wniosek o wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej o zakazie zbywania i obciążania nieruchomości.
Uzyskałem wyrok. Co dalej?
Orzeczenie uwzględniające powództwo ma charakter konstytutywny, w związku z czym nie może mu zostać nadana klauzula wykonalności. Wierzyciel powinien złożyć dwa wnioski: wniosek o stwierdzenie prawomocności wyroku w zakresie uznającym czynność prawną dłużnika za bezskuteczną, a także wniosek o nadanie klauzuli wykonalności w zakresie zasądzonych na jego rzecz kosztów postępowania. Po uzyskaniu tytułu wykonawczego możliwe jest już prowadzenie postępowania egzekucyjnego.
