Droga wewnętrzna – jak zmienić jej status na drogę gminną?

W wielkim uproszczeniu o drogi wewnętrzne nikt nie dba, nie są remontowane ani odśnieżane, a dziury, jakie w nich występują, irytują wielu kierowców. Problematyczne jest również utylizowanie odpadów – śmieciarki nie odwiedzają posesji leżących przy drogach wewnętrznych. Nie inaczej jest z przedsiębiorstwami energetycznymi – te niechętnie inwestują w rozbudowę sieci wzdłuż dróg niemających statusu publicznych. Stąd też wiele osób może być zainteresowanych uzyskaniem statusu drogi gminnej. Kiedy droga wewnętrzna będzie mogła go zdobyć?

Droga wewnętrzna a droga publiczna

Droga wewnętrzna zdefiniowana została w ustawie o drogach publicznych poprzez użycie wyłączenia. Otóż są to drogi, parkingi i place przeznaczone do ruchu pojazdów, które nie zostały zaliczone przez ustawodawcę do żadnej kategorii dróg publicznych oraz nie znajdują się w pasie drogowym takich dróg. Z kolei do dróg publicznych zaliczamy:

• drogi krajowe (drogi ekspresowe, autostrady i trasy międzynarodowe);
• drogi wojewódzkie;
• drogi powiatowe;
• drogi gminne.

Zatem drogą wewnętrzną są wszystkie te miejsca, po których mogą poruszać się pojazdy, a które nie uzyskały statusu drogi publicznej. Jest to bardzo pojemna definicja i ciężko byłoby wymienić wszystkie obiekty, które wchodziłyby w zakres omawianego pojęcia. Można jednak wskazać na te najczęściej występujące przykłady, tj.:

• drogi osiedlowe (dojazdowe do posesji, domów, bloków);
• drogi dojazdowe do zakładów produkcyjnych, magazynów czy centrów handlowych;
• drogi rowerowe;
• dojazdy do pól;
• parkingi (również te prywatne);
• inne place przeznaczone do ruchu pojazdów.

Droga gminna – co ją charakteryzuje?

Jak możemy wywnioskować z powyższego, drogi gminne stanowią 1 z 4 kategorii dróg publicznych. Zalicza się do nich drogi o znaczeniu lokalnym niezaliczone do innych kategorii, stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom, z wyłączeniem dróg wewnętrznych. Zaliczenie do kategorii dróg gminnych następuje w drodze uchwały rady gminy po zasięgnięciu opinii właściwego zarządu powiatu.

Organem zarządzającym ruchem na drogach gminnych jest starosta, a organem sprawującym nadzór nad zarządzaniem ruchem – wojewoda, z wyjątkiem dróg położonych w granicach administracyjnych miast na prawach powiatu, gdzie zarządcą ruchu na wszystkich drogach publicznych, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, jest prezydent miasta.

Droga wewnętrzna – czy decyduje o tym nazwa?

Droga wewnętrzna to każda budowla przeznaczona do ruchu pojazdów, która nie jest drogą publiczną. Aby dany obiekt mógł stać się drogą publiczną, musi z kolei zostać za taki uznany przez odpowiednie organy. Czasem jednak to, że organ JTS podjął odpowiednią uchwałę, nie będzie miało znaczenia. O tym, czy dana droga jest drogą publiczną, stanowią nie tylko względy prawne, ale również techniczne. Brak jednego z tych elementów powoduje zaliczenie drogi do dróg wewnętrznych.

To samo dotyczy obiektów, po których ma odbywać się ruch pojazdów. Rozstrzygające znaczenie przy ocenie, czy dany obiekt może być wykorzystany jako droga wewnętrzna, ma to, czy ma ona elementarne fizyczne właściwości niezbędne do pełnienia takiego charakteru, tj. czy podstawowe parametry tej nieruchomości umożliwiają ruch pojazdów. Charakter tego rodzaju ciągu komunikacyjnego, przeznaczonego do obsługi ruchu drogowego o ograniczonym zasięgu i intensywności, przemawia za uznaniem, że nie musi on spełniać wszystkich parametrów technicznych wymaganych dla dróg publicznych. Zatem drogą wewnętrzną może być wydzielony liniami granicznymi grunt, jednakże musi on co do zasady służyć większej liczbie osób, niekoniecznie będących właścicielami gruntu, na którym droga jest posadowiona, i osób z nim związanych (por. wyrok NSA z 10 kwietnia 2014 roku, sygn. akt: II FSK 750/12).

Jakie zasady panują na drogach wewnętrznych?

To, jakie reguły obowiązują na drogach publicznych, każdy z nas powinien doskonale wiedzieć – w końcu od tego zależy nasze bezpieczeństwo oraz zasobność naszego portfela. Dodatkowo co wolno, a czego nie można, sygnalizowane jest nam znakami drogowymi. Zgoła inaczej jest na drogach wewnętrznych. Tutaj większość ustawowych zasad nie obowiązuje. Przede wszystkim nie działają przepisy ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Co za tym idzie, możliwa jest tutaj jazda:

• bez uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi (bez prawa jazdy);
• pojazdem bez ubezpieczenia OC;
• pojazdem bez tablic rejestracyjnych;
• pojazdem, który nie został dopuszczony do ruchu, który nie ma sprawnych świateł czy ma pękniętą szybę;
• bez zapiętych pasów bezpieczeństwa czy z telefonem komórkowym przy uchu.

Policja nie jest w stanie również skontrolować prędkości samochodów czy motocykli poruszających się po tego typu drogach, o ile jazda takimi pojazdami nie zagraża życiu, zdrowiu lub własności innych osób. Należy jednak pamiętać, że np. jazda w nocy bez świateł czy z pękniętą przednią szybą również może zostać zakwalifikowana jako stwarzanie zagrożenia bez względu na typ drogi. Oznacza to, że nawet w miejscach, gdzie kodeks drogowy nie obowiązuje, lepiej przestrzegać ogólnie przyjętych zasad.

Zasady poruszania się po drodze wewnętrznej ustala właściciel nieruchomości, na której ona leży. Może ją oznaczyć (znak D-46 – czarny napis „Droga wewnętrzna” na białym tle oraz D-47 – czarny napis „Droga wewnętrzna” na białym tle przekreślony czerwoną wstęgą), ustawić znaki pionowe, malować znaki poziome, montować sygnalizację świetlną czy też określać zasady zatrzymywania się, parkowania, zawracania itd.

Czy każda droga wewnętrzna to droga prywatna?

Drogi wewnętrzne mogą kojarzyć się z prywatnymi dojazdami do posesji oraz parkingami usytuowanymi na osiedlach. Czy jednak zawsze droga wewnętrzna stanowi własność osoby prywatnej? Otóż nie.

Drogi publiczne stanowią własność odpowiednio Skarbu Państwa oraz poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego (województwa, powiatu, gminy). Nie ma zatem drogi publicznej, która stanowiłaby własność prywatną. Inaczej jest z drogami wewnętrznymi. Te mogą należeć zarówno do prywatnych, jak i publicznych jednostek.

Fakt, że dany obiekt przeznaczony do poruszania się po nim pojazdami należy do Skarbu Państwa lub JST, nie przesądza o tym, że musi być to droga publiczna. Co więcej, droga wewnętrzna należąca do podmiotu publicznego nie musi być ogólnodostępna. Może być przeznaczona wyłącznie do użytkowania przez wąskie grono osób. Niezbędne jest zatem formalne zaliczenie drogi do kategorii dróg publicznych (np. drogi gminne potrzebują uchwały rady gminy).

Przejęcie drogi prywatnej pod drogę gminną

Przekształcenie drogi wewnętrznej należącej do gminy w drogę publiczną nie stanowi większego problemu. Wszystko tutaj rozbija się o jej odpowiedni stan techniczny oraz podjęcie odpowiedniej uchwały przez radę gminy.

Większe skomplikowanie cechuje przeobrażenie drogi prywatnej w drogę gminną. Przesłanką konieczną skutecznego podjęcia przez radę gminy uchwały o zaliczeniu drogi do kategorii dróg gminnych jest legitymowanie się przez tę jednostkę samorządu terytorialnego prawem własności do gruntów, po których przebiega taka droga. Potwierdza to wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 czerwca 2016 roku (sygn. akt; I OSK 179/16), w którym sąd stwierdził, że droga, która nie jest własnością gminy, nie może zostać zaliczona do dróg gminnych. Uchwała o zaliczeniu drogi do kategorii dróg publicznych powinna być poprzedzona czynnościami zmierzającymi do przejęcia własności drogi przez podmiot publicznoprawny.

Powyższe oznacza, że w pierwszej kolejności gmina musi stać się właścicielem nieruchomości, na której znajduje się droga wewnętrzna. Tylko jak to zrobić? Przecież mało kto chciałby wyzbywać się swojej własności. Nic bardziej mylnego – właściciele domów jednorodzinnych, zakładów przemysłowych czy gruntów rolnych bardzo chętnie wyzbywają się (nieodpłatnie, w drodze darowizny) dróg dojazdowych do swoich nieruchomości na rzecz gminy. Zdejmuje im to bowiem z barków wiele obowiązków i gwarantuje, że gmina zajmie się konserwacją takiego obiektu. Problem jednak w tym, że czasem gmina nie zgadza się na przyjęcie od właściciela drogi takiej darowizny. Nie zawsze bowiem będzie to dla niej opłacalne. Obsługa drogi prowadzącej wyłącznie do jednej posesji, z punktu widzenia interesów gminy, jest całkowicie nieuzasadniona. Wtedy wójt (burmistrz, prezydent) ma prawo odmówić przyjęcia darowizny.

Inną możliwością jest przejęcie przez gminę dróg prywatnych (nie potrzeba wówczas zgody właściciela) i zaliczenie ich do dróg publicznych. Pozwala na to ustawa z 2023 roku, tj. ustawa o szczególnych rozwiązaniach dotyczących regulacji stanu prawnego niektórych dróg ogólnodostępnych. Jak czytamy w art. 3, nieruchomości gruntowe pozostające w dniu wejścia w życie ustawy od co najmniej 20 lat we władaniu gminy, użytkowane jako drogi ogólnodostępne, niezaliczone do kategorii dróg publicznych, mogą zostać nabyte na własność gminy. Chodzi tu o nieruchomość niezabudowaną, utwardzoną, użytkowaną jako drogę ogólnodostępną o znaczeniu lokalnym, po której odbywa się ruch pojazdów i pieszych, wykorzystywaną przez nieokreśloną liczbę użytkowników, stanowiącą uzupełnienie sieci dróg służących miejscowym potrzebom, funkcjonalnie zbliżoną do dróg publicznych i połączoną z drogami publicznymi.

Przejęcie odbywa się w drodze decyzji o nabyciu nieruchomości, którą wydaje miejscowo właściwy starosta wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej. Co istotne, decyzja wydawana jest na wniosek. Złożyć może go wójt, jak również co najmniej 2/3 właścicieli nieruchomości, na której znajduje się przedmiotowa droga wewnętrzna stanowiąca dojazd do co najmniej 10 nieruchomości zabudowanych.

Jeżeli żadna z powyższych opcji nie wchodzi w grę, pozostaje wywłaszczenie pod drogę publiczną. Procedura wywłaszczeniowa realizowana jest na podstawie przepisów zawartych w ustawie o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. W przypadku gmin podstawą do wywłaszczenia jest zezwolenie na realizację inwestycji drogowej. Decyzję tę wydaje właściwy miejscowo starosta.