W przypadku otrzymania spadku nadal w wielu przypadkach podatnicy są obowiązani do zapłaty podatku. Otrzymanie spadku oczywiście wiąże się także z jego podziałem. Często muszą toczyć się batalie sądowe. Czy dział spadku ma wpływ na opodatkowanie podatkiem od spadków i darowizn?
Co podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn?
Ustawodawca precyzyjnie w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn określił, co podlega podatkowi od spadków i darowizn. W świetle uregulowań powyższej normy prawnej są to:
dziedziczenie, zapis zwykły, dalszy zapis, zapis windykacyjny, polecenia testamentowe;
darowizny, polecenia darczyńcy;
zasiedzenie;
nieodpłatne zniesienie współwłasności;
zachowek, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
nieodpłatna: renta, użytkowanie oraz służebność.
Ponadto podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że katalog czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn określony w ustawie jest katalogiem zamkniętym. Wobec tego wymienione w nim tytuły nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych stanowią jedyne przypadki podlegające opodatkowaniu tym podatkiem.
Przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie definiują pojęć: spadek czy dział spadku oraz współwłasność; należy odwołać się do odpowiednich przepisów Kodeks cywilny.
Spadek, dział spadku – definicje
W myśl Kodeksu cywilnego przez spadkobranie należy rozumieć przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy.
Dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Zatem do momentu zniesienia współwłasności lub dokonania działu spadku, spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku.
Co ważne, dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku.
Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku (patrz art. 1038 § 2 kc).
Dział spadku jest zatem instytucją odrębną od dziedziczenia (nabycia spadku), który mogą, ale którego nie muszą dokonać spadkobiercy po nabyciu spadku.
Zgodnie z art. 195 kc przez współwłasność należy rozumieć stan, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Oznacza to, że każdemu ze współwłaścicieli przysługują wszystkie atrybuty prawa własności (tzn. wszystkie uprawnienia składające się na własność). Z kolei niepodzielność oznacza, że każdemu ze współwłaścicieli przysługuje prawo do całej rzeczy, a nie do jej części odpowiadającej udziałowi. W myśl Kodeksu cywilnego każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Sposoby wyjścia ze stanu współwłasności regulują postanowienia art. 211 i art. 212 kc.
W świetle wyżej powołanych przepisów zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze umowy między współwłaścicielami albo, w przypadku braku zgody między współwłaścicielami, na podstawie orzeczenia sądu.
W ramach wymienionych trybów ustawodawca przewiduje trzy sposoby zniesienia współwłasności:
- podział rzeczy wspólnej, czyli np. podzielenie jednej nieruchomości na kilka mniejszych (tzw. podział fizyczny);
- przyznanie rzeczy jednemu lub niektórym ze współwłaścicieli;
- sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny).
Dział spadku – opodatkowanie
W celu zobrazowania problemu posłużymy się przykładem.
Przykład 1.
Jan Kowalski nie miał dzieci. Spadek po nim dziedziczą trzy osoby (dwie kuzynki i jeden kuzyn). Kowalski pozostawił po sobie mieszkanie w Łodzi. Dwie kuzynki mieszkają w Kaliszu i nie potrzebują mieszkania w Łodzi. Kuzyn natomiast mieszka w Łodzi i bardzo potrzebuje mieszkania. W tej sytuacji postanowiono, że dojdzie do działu spadku po Janie Kowalskim w formie aktu notarialnego. W jego wyniku kuzyn nabędzie prawo własności udziałów w lokalu mieszkalnym położonym w Łodzi, przypadających na dwóch pozostałych spadkobierców. Dokona on spłaty w kwocie nieprzekraczającej wartości udziałów w spadku kuzynek.
Mając na uwadze powyższe uregulowania prawne, stwierdzić należy, że dział spadku (bez względu na to, czy wiąże się ze spłatą, czy też dokonywany jest nieodpłatnie) nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Odpłatny dział spadku, jak również związana z tym spłata, nie spowoduje więc powstania po stronie kuzyna obowiązku podatkowego wynikającego z ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Nabycie tym tytułem nie jest wymienione w określającym przedmiot opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.
Kuzyn nie ma więc obowiązku uiszczania podatku od spadków i darowizn i składania deklaracji podatkowych w podatku od spadków i darowizn z tytułu działu spadku.
Podsumowując, spadkodawcy zapłacą podatek od spadków i darowizn tylko od czynności ściśle określonych w ustawie. Tym samym dział spadku nie podlega opodatkowaniu.
