Podmioty gospodarcze uzyskujące dochody z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w Polsce są zobowiązane do płacenia z tego tytułu podatku dochodowego. Ważny aspektem prowadzenia działalności gospodarczej jest wybór formy opodatkowania. Dopasowanie najkorzystniejszego rozwiązania uwzględniającego specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej, w kontekście formy opodatkowania, może przynieść znaczne korzyści.
Podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych
Przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, na mocy przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – PIT są zobligowani do płacenia podatku dochodowego. Przy czym podstawa opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych ustalana jest w oparciu na zasadach obowiązujących dla formy opodatkowania, którą wybierze przedsiębiorca.
Wyróżniamy następujące formy opodatkowania dostępne dla podatników PIT:
- zasady ogólne – według skali podatkowej 12% i 32%;
- podatek liniowy – 19%;
- ryczałt od przychodów ewidencjonowanych;
- kartę podatkową;
- podatek tonażowy.
Skala podatkowa to podstawowa forma opodatkowania dostępna dla każdego przedsiębiorcy, natomiast podatek liniowy i ryczałt od przychodów ewidencjonowanych wymagają spełnienia określonych warunków. Karta podatkowa aktualnie jest dostępna wyłącznie dla przedsiębiorców, którzy kontynuują opodatkowanie w formie karty podatkowej po 31 grudnia 2021 roku i nie zrezygnują ani nie utracą prawa do opodatkowania w tej formie po 31 grudnia 2021 roku.
Wybór i zmiana formy opodatkowania
Rejestrując jednoosobową działalność gospodarczą w Polsce, wyboru formy opodatkowania należy dokonać pomiędzy zasadami ogólnymi (skala podatkowa lub podatek liniowy) a ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. Przedsiębiorca zakładający jednoosobową działalność gospodarczą dokonuje wyboru formy opodatkowania, składając wniosek o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a więc wypełniając formularz rejestracyjny CEIDG-1.
Natomiast zmiany formy opodatkowania należy dokonać poprzez złożenie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego na piśmie oświadczenia o wyborze danego sposobu opodatkowania (aktualizacji wniosku CEIDG-) w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został osiągnięty pierwszy przychód z tego tytułu w roku podatkowym, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód został osiągnięty w grudniu tego roku podatkowego (art. 9a ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Wyjątek stanowi sytuacja, gdy przedsiębiorca w poprzednim roku stosował kartę podatkową, wówczas na zmianę formy opodatkowania ma czas do 20. stycznia.
Przykład 1.
Pani Aneta prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie projektowania wnętrz. W 2024 roku rozliczała się na zasadach ogólnych, ale po analizie swoich przychodów i kosztów doszła do wniosku, że w 2025 roku bardziej opłacalne będzie przejście na podatek liniowy. Pierwsze przychody z działalności gospodarczej w 2024 roku uzyskała w styczniu. Do kiedy może dokonać zmiany formy opodatkowania na podatek liniowy za 2025 rok?
Skoro pani Aneta osiągnęła pierwszy przychód w 2025 roku w styczniu, to przedsiębiorczyni ma czas na zmianę formy opodatkowania do 20 lutego 2025 roku.
Formy opodatkowania jednoosobowej działalności gospodarczej – charakterystyka
W przypadku skali podatkowej i podatku liniowego przedsiębiorcy prowadzą podatkową księgę przychodów i rozchodów (PKPiR), a przy ustalaniu podstawy opodatkowania mają prawo do obniżenia przychodu o koszty jego uzyskania. Przy czym przy skali podatkowej stawka podatku wynosi 12% (do 120 000 zł dochodu) lub 32% (powyżej tego progu), przy podatku liniowym obowiązuje stała stawka podatkowa w wysokości 19% niezależnie od wysokości dochodu. Zasady ogólne charakteryzują się możliwością stosowania kwoty wolnej od podatku i różnorodnych ulg czy preferencji podatkowych, takich jak np. możliwość wspólnego rozliczenia z małżonkiem, rozliczenie jako osoba samotnie wychowująca dziecko, ulgi prorodzinnej, ulgi rehabilitacyjnej czy ulgi termomodernizacyjnej, natomiast podatek liniowy wiąże się z brakiem możliwości korzystania z kwoty wolnej i większości ulg podatkowych.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych oznacza znacznie prostszą księgowość prowadzoną na podstawie ewidencji przychodów, jednak podstawa opodatkowania ustalana jest na podstawie przychodu bez możliwości pomniejszenia o koszty jego uzyskania. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych to także preferencyjne stawki podatku, należy jednak pamiętać, że wysokość stawki ryczałtu uzależniona jest od rodzaju czynności wykonywanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Wyróżnia się pięć podstawowych: 17%, 15%, 8,5%, 5,5% oraz 3%, zwróćmy więc uwagę, że najwyższa stawka ryczałtu 17% jest wyższa od 12-procentowej stawki charakterystycznej dla pierwszego progu podatkowego przy stosowaniu skali podatkowej jako formy opodatkowania.
Kolejną bardzo ważną różnicą dla poszczególnych form opodatkowania jest sposób ustalania wysokości składki zdrowotnej. W przypadku przedsiębiorców rozliczających się ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych wysokość składki zdrowotnej w obrębie danego roku podatkowego jest stała, a progi są wyznaczone w zależności od rocznego przychodu przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy opodatkowani skalą podatkową opłacają składkę zdrowotną w wysokości 9% dochodu, a podatkiem liniowym 4,9% dochodu. Co więcej, zapłacona składka zdrowotna przy skali podatkowej nie podlega odliczeniu; przy podatku liniowym można odliczyć od dochodu zapłaconą składkę zdrowotną w ramach obowiązującego w danym roku podatkowym limitu, a ryczałtowcy mogą odliczyć 50% zapłaconej składki zdrowotnej.
Jaką formę opodatkowania wybrać?
Dokonując wyboru formy opodatkowania, warto pamiętać, że decyzja ta powinna być przemyślana i dostosowana do specyfiki prowadzonej działalności oraz indywidualnej sytuacji przedsiębiorcy. W przypadku bowiem, gdy przedsiębiorca dokona wyboru formy opodatkowania na dany rok, w tym także w przypadku kontynuacji dotychczasowej formy opodatkowania, musi ją stosować przez cały rok podatkowy, a ewentualnej zmiany może dokonać dopiero w kolejnym roku podatkowym.
Przy wyborze formy opodatkowania lub przed podjęciem decyzji o zmianie formy opodatkowania w celu ustalenia najkorzystniejszego rozwiązania warto wziąć pod uwagę następujące kwestie:
- analizę osiąganych przychodów i ponoszonych kosztów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej – nie każda forma umożliwia odliczanie wydatków, a przy skali podatkowej stawka podatku uzależniona jest od wysokości dochodu;
- stabilność i przewidywalność dochodów, ewentualną sezonowość – w celu oszacowania wielkości przychodów, kosztów, ustalenia podstawy opodatkowania i podatku dochodowego do zapłaty;
- planowane inwestycje i większe wydatki – ich wysokość przy skali podatkowej i podatku liniowym obniża podstawę opodatkowania, jednak w przypadku środków trwałych czy wartości niematerialnych poniesione wydatki mogą podlegać rozliczeniu w czasie przez kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat;
- ograniczenia w możliwości wyboru poszczególnych form opodatkowania – zasady ogólne przeznaczone dla każdego rodzaju działalności, a podatek liniowy i ryczałt możliwy do wyboru po spełnieniu określonych warunków;
- odliczenie kwoty wolnej od podatku – możliwe jedynie przy skali podatkowej;
- korzystanie z preferencji i ulg podatkowych analizy formy prowadzenia ewidencji i obowiązków przedsiębiorcy – wiele z nich dostępnych jest jedynie przy skali podatkowej, ale nie przy podatku liniowym czy ryczałcie;
- zasady dotyczące ustalenia zobowiązania z tytułu składki na ubezpieczenie zdrowotne dla poszczególnych form opodatkowania – aktualnie w związku z różnymi zasadami ustalania wysokości i odliczalności składki zdrowotnej analizę najkorzystniejszej formy opodatkowania należy opierać nie tylko na szacowanym podatku dochodowym do zapłaty, lecz także na szacowanej wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne koniecznej do uiszczenia za dany rok podatkowy;
- specyfikę prowadzonej działalności gospodarczej i osobistą sytuację przedsiębiorcy – wszystko, co wiąże się z określoną branżą, co wpływa na powyższe aspekty;
- stopień skomplikowania rozliczeń i ewidencji – przy skali podatkowej i podatku liniowym przedsiębiorcy prowadzą podatkową księgę przychodów i rozchodów (PKPiR), w której ewidencji podlegają zarówno przychody, jak i koszty, natomiast ryczałtowcy prowadzą ewidencję przychodów;
- wydatki i czas konieczne do zrealizowania obowiązków przedsiębiorcy stosującego daną formę opodatkowania – np. wydatki za usługi księgowe świadczone przez biuro rachunkowe i czas potrzebny na zgromadzenie dokumentacji niezbędnej do rozliczenia.
W przypadku wątpliwości dotyczących ustalenia najkorzystniejszej formy opodatkowania warto rozważyć skorzystanie z pomocy doradców podatkowych, którzy na podstawie zebranych informacji będą mogli dokonać odpowiedniej analizy uwzględniającej indywidualne potrzeby oraz specyfikę działalności przedsiębiorcy, co pozwoli podjąć optymalną decyzję podatkową.
Podatek dochodowy od osób prawnych
Osoby, które mają osobowość prawną, takie jak w szczególności spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółki akcyjne, opłacają podatek dochodowy od osób prawnych – CIT (ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych). Stawka podatku dochodowego od osób prawnych wynosi 19 albo 9% (klasyczny CIT). Przy czym obniżona 9-procentowa stawka CIT przysługuje podatnikom rozpoczynającym działalność w pierwszym roku podatkowym oraz małym podatnikom, których przychody osiągnięte w roku podatkowym nie przekroczyły kwoty odpowiadającej równowartości 2 000 000 euro przeliczonej według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na pierwszy dzień roboczy roku podatkowego, w zaokrągleniu do 1 zł.
Alternatywą dla klasycznego CIT jest ryczałt od przychodów ewidencjonowanych nazywany również estońskim CIT, możliwy do wyboru po spełnieniu określonych warunków. W uproszczeniu podatek dochodowy płacony jest dopiero w momencie wypłaty zysku. Zmiana formy opodatkowania na ryczałt od dochodów spółek jest możliwa zarówno wraz z początkiem nowego roku podatkowego, jak i w jego trakcie.
