Zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela kształtują nie tylko przepisy powszechnie obowiązujące, lecz przede wszystkim postanowienia umowy ubezpieczenia i jego ogólnych warunków. Jednymi z najczęściej wykorzystywanych klauzul umownych z tego zakresu są franszyza integralna i redukcyjna. Jak rozumieć te pojęcia, jaki kształt mają klauzule franszyzy i co znaczą dla ubezpieczonego?
Czym jest franszyza w umowie ubezpieczenia?
Franszyza to kwotowe ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu wypadku ubezpieczeniowego objętego umową ubezpieczenia. Kwota ograniczająca wypłatę odszkodowania i możliwość jej zastosowania musi wynikać z zapisów umowy ubezpieczenia lub OWU (ogólnych warunków ubezpieczenia). Przepisy powszechnie obowiązujące nie odnoszą się wprost do pojęcia franszyzy – jest to instytucja wykształcona przez praktykę stosowania prawa.
„Zasada swobody umów wyrażona w dyspozycji art. 353 [1] KC uprawnia strony do ukształtowania treści łączącego je stosunku prawnego według ich uznania, w tym również do zastrzeżenia franszyzy redukcyjnej, która nie sprzeciwia się naturze umowy ubezpieczenia, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Franszyza redukcyjna stanowi źródło obopólnych korzyści dla stron umowy ubezpieczenia. W oparciu o wskazaną klauzulę umowną ubezpieczyciel uprawniony jest do zmniejszenia wysokości odszkodowania, zaś ubezpieczający zyskuje możliwość opłacenia niższej składki”.
Franszyza jest zatem wynikiem wzajemnych ustępstw ubezpieczyciela i ubezpieczonego i jako taka nie stanowi naruszenia ogólnych reguł prawa cywilnego.
Franszyza integralna
Klauzula umowna franszyzy integralnej polega na wyłączeniu z ochrony ubezpieczeniowej szkód, których wartość jest niższa od kwoty wskazanej w umowie ubezpieczenia. Gdy jednak wartość szkody i należnego z tytułu jej zaistnienia odszkodowania przekroczy próg określony przez strony, ubezpieczyciel wypłaci świadczenie w pełnej wysokości.
Powyższa klauzula jest wynikiem chęci wyłączenia konieczności przeprowadzania kosztownych czynności likwidacyjnych przez ubezpieczyciela, w sytuacji gdy koszty z tym związane przekraczałyby wartość samych świadczeń odszkodowawczych. Innymi słowy, klauzula franszyzy integralnej wprowadza tzw. próg bagatelności, poniżej którego nie jest opłacalne realizowanie wymaganych prawnie i umownie procedur likwidacji szkód.
Franszyza redukcyjna
Klauzula franszyzy redukcyjnej, inaczej zwanej franszyzą bezwarunkową, polega na tym, że w sytuacji gdy ubezpieczonemu ma zostać wypłacone świadczenie odszkodowawcze, ubezpieczyciel obniża je o określoną w umowie lub OWU kwotę lub procent. Przy czym nie jest ważne, jaką wysokość ma świadczenie – kwota/procent pomniejszenia zawsze jest ustalona w taki sam sposób.
Inne rodzaje franszyzy
W obrocie prawnym nie występuje tylko franszyza integralna i redukcyjna. Można spotkać się także z innymi rodzajami franszyz, w tym między innymi z franszyzą czasową i kilometrową. Klauzule te pojawiają się najczęściej w przypadku ubezpieczeń typu assistance. Polegają natomiast na tym, że ograniczenie odpowiedzialności określone jest w jednostkach czasowych lub w kilometrach.
Przykład 3.
Klauzula umowna zastrzegająca, że bezpłatna usługa holowania samochodu przysługuje, w razie gdy do zdarzenia dojdzie pomiędzy 30 km a 150 km od miejsca zamieszkania ubezpieczonego.
Przykład 4.
Klauzula umowna zastrzegająca, że w ramach ubezpieczenia przysługuje samochód zastępczy, przy czym maksymalny limit korzystania z niego to do trzeciej doby od zdarzenia.
Pozostałe przypadki kwotowego ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela
Franszyza integralna oraz redukcyjna nie są jedynymi powszechnie stosowanymi. Inną często stosowaną metodą ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczyciela w umowie ubezpieczenia jest klauzula udziału własnego, czyli tzw. ryzyko własne ubezpieczonego.
Klauzula udziału własnego polega na tym, że w sytuacji, gdy ubezpieczyciel wypłaca ubezpieczonemu odszkodowanie, pomniejsza je o określony w umowie lub OWU procent lub kwotę stanowiące udział własny ubezpieczonego.
Czym zatem różni się klauzula udziału własnego od franszyzy redukcyjnej? Różnica ma charakter konstrukcyjny i funkcjonalny. Po pierwsze udział własny uwzględnia się już na poziomie ustalania składki i sumy ubezpieczenia. Podstawą obliczania składki jest już wartość po odliczeniu udziału własnego ubezpieczonego. Zakres ten zostaje bowiem wyłączony z ochrony ubezpieczeniowej i odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Inna jest również funkcja udziału własnego. Celem wprowadzania tej klauzuli jest mobilizacja ubezpieczonego do większej ostrożności, a także podejmowania działań mających zapobiegać szkodzie lub jej powiększeniu. Ryzyko zdarzeń objętych ubezpieczeniem w części pozostaje bowiem nadal po stronie ubezpieczonego.
