Kiedy pojawiają się klauzule niedozwolone? Gdy konsumenci nie mają możliwości negocjowania warunków proponowanej umowy, powstaje niebezpieczeństwo narzucania przez przedsiębiorcę konsumentowi klauzul, które nie będą dla niego korzystne, na przykład w przypadku umów stosowanych przez banki, operatorów telefonicznych, deweloperów, zakłady ubezpieczeń, biura podróży, dostawców gazu i energii elektrycznej itp. Co zrobić w przypadku kiedy pojawią się niedozwolone postanowienia umowne? Przeczytaj nasz artykuł!
Czym są klauzule niedozwolone (abuzywne)?
Kodeks cywilny w art. 3853 zawiera katalog kryteriów, na podstawie których można ocenić, czy w umowie są niedozwolone postanowienia. Klauzulami niedozwolonymi są postanowienia, które:
-
nie zostały uzgodnione indywidualnie, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy;
-
wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;
-
o odsetkach wyższych od maksymalnych albo zbyt wygórowanej karze umownej;
-
zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy bez jego zgody;
-
uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta, że będzie on w przyszłości zawierał dalsze umowy podobnego rodzaju;
-
pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia albo zastrzegają, że przedsiębiorca ma prawo do wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony bez wskazania ważnych przyczyn i zachowania stosownego terminu.
Jak przebiega kontrola wzorców umów ?
Prawo przewiduje sądową lub administracyjną kontrolę wzorców umów:
-
kontrola sądowa polega na tym, że konsument zwraca się do sądu powszechnego (rejonowego lub okręgowego) o uznanie danego postanowienia za niewiążące.
-
kontrola administracyjna polega na tym, że konsument może zwrócić się do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, miejskiego lub powiatowego rzecznika konsumentów, Rzecznika Finansowego oraz organizacji konsumenckich w celu uznania danego postanowienia za niewiążące. Ponadto UOKiK może z urzędu wszcząć postępowania administracyjne w sprawie o uznanie wzorca umowy za niedozwolone postanowienia.
Kto jest uprawniony do wniesienia zawiadomienia o uznanie postanowień wzorca umowy (klauzuli wzorca umowy) za niedozwolone i gdzie się takie zawiadomienie wnosi?
W art. 99a ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zawarty jest katalog osób uprawnionych do zgłoszenia Prezesowi UOKiK zawiadomienia dotyczącego podejrzenia naruszenia zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolone postanowienia umowne.
Zgodnie z tym przepisem zawiadomienie takie mogą zgłosić: konsument, rzecznik konsumentów, Rzecznik Finansowy, organizacja konsumencka lub zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
Wymagane prawem elementy zawiadomienia to:
-
wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest stosowanie niedozwolonych postanowień wzorca umowy,
-
opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia,
-
wskazanie zakwestionowanego postanowienia,
-
uprawdopodobnienieniedozwolonego charakteru klauzuli,
-
dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.
Niedozwolone postanowienia - konsekwencje
Prezes UOKiK w sprawie o uznanie niedozwolone postanowienia wzorca umowy, wydaje decyzje administracyjną, w której rozstrzyga, czy dana klauzula ma niedozwolony charakter oraz zakazuje jej dalszego wykorzystywania.
Decyzja ta ma skutek tylko w stosunku do przedsiębiorcy, który ją stosował oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie klauzuli wskazanej w decyzji. Jest to tzw. kontrola abstrakcyjna postanowień wzorca umowy.
Prezes UOKiK jest uprawniony do nałożenia na przedsiębiorcę kary pieniężnej oraz obowiązku usunięcia przez przedsiębiorcę skutków naruszeń prawa.
Wszczęcie przez Prezesa UOKiK postępowania administracyjnego mającego na celu zakazanie danemu przedsiębiorcy wykorzystywania kwestionowanego postanowienia we wzorcu umowy po złożeniu zawiadomienia nie jest obligatoryjne.
Zawsze po złożeniu zawiadomienia zawiadamiający otrzymuje informację wraz z uzasadnieniem o sposobie rozpatrzenia swego zawiadomienia.
Jeśli w umowie znajduje się klauzula niedozwolona, to niewiążąca jest jedynie ta klauzula, a strony nadal są związane umową w pozostałym zakresie.
Natomiast, jeśli umowa, którą konsument już podpisał, zawiera niedozwolone postanowienia, to nie wiążą one konsumenta z mocy prawa.
[alert-info]Jeżeli natomiast określoną klauzulę wpisaną do rejestru klauzul niedozwolonych stosuje ten sam przedsiębiorca, którego dotyczył wpis, zasadne jest złożenie do UOKiK zawiadomienia o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. W wyniku przeprowadzonego postępowania Prezes UOKiK może zakazać przedsiębiorcy takiej praktyki oraz nałożyć na niego karę pieniężną.
Oceny, czy w danym przypadku mamy do czynienia z praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, należy dokonać na podstawie ustalenia łącznego spełnienia trzech przesłanek, którymi są: działania przedsiębiorcy, bezprawność tych działań, naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. Bezprawność tradycyjnie ujmowana jest jako sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym. Rozważenia przy ocenie bezprawności wymaga kwestia, czy zachowanie przedsiębiorcy było zgodne, czy też niezgodne z obowiązującymi zasadami porządku prawnego. Źródłem tych zasad są normy prawa powszechnie obowiązującego, a także nakazy i zakazy wynikające z zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów. Sprzeczne z prawem są czyny: zabronione i zagrożone sankcją karną, czyny zabronione pod sankcjami dyscyplinarnymi, czyny zakazane przepisami administracyjnymi lub przepisami prawa gospodarczego publicznego, czyny zabronione przepisami o charakterze cywilnym, sprzeczne z nakazami zawartymi w prawie cywilnym lub prawie administracyjnym. Ponadto sąd ten wskazał, że „praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest bowiem takie zachowanie przedsiębiorcy, które podejmowane jest w warunkach wskazujących na powtarzalność zachowania w stosunku do indywidualnych konsumentów wchodzących w skład grupy, do której adresowane są zachowania przedsiębiorcy, w taki sposób, że potencjalnie ofiarą takiego zachowania może być każdy konsument będący klientem lub potencjalnym klientem przedsiębiorcy”.
Na podstawie art. 31 pkt 15 ustawy z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 184), w związku z art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 1182), decyzje Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów publikowane są na stronie internetowej urzędu – tworzą tzw. rejestr klauzul niedozwolonych. Do 2026 r. będzie istniał stary rejestr klauzul niedozwolonych.
Jeśli klauzula, którą konsument ma w swojej umowie, jest taka sama jak ta wpisana już do bazy lub podobna, można powołać się na ten wpis w negocjacjach z przedsiębiorcą lub podnieść ten argument przed sądem powszechnym.
Ponadto Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 31d ustawy z dnia 16 lutego 2017 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. Z 2015 r. poz. 184 ze zm.) może przedstawić swoje pisemne stanowisko, w którym przedstawia argumenty i poglądy ważne dla danego sporu pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, opierając się na określonym stanie faktycznym i prawnym.
