Graniczny podatek węglowy - kogo obejmie?

Graniczny podatek węglowy (w skrócie CBAM z ang. Carbon Border Adjustment Mechanism) to unijny mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla. Jest to jedna z wielu planowanych instytucji w ramach Unijnego Zielonego Ładu. Poniżej przedstawiamy najważniejsze założenia CBAM oraz zakres, w jakim obecnie regulacja ta ma zastosowanie.

Rozporządzenie unijne w sprawie CBAM

Graniczny podatek węglowy wprowadza Rozporządzenie unijne nr 2023/956 z dnia 10 maja 2023 roku. Rozporządzenie 2023/956 weszło w życie 17 maja 2023 roku i w ograniczonym zakresie stosuje się je od 1 października 2023 roku. Z uwagi na fakt, że mamy do czynienia z rozporządzeniem – czyli aktem unijnym stosowanym bezpośrednio – nie jest konieczne wydawanie polskich przepisów implementujących regulacje unijne.

W założeniu ogólnym możemy wskazać, że celem wprowadzenia granicznego podatku węglowego jest zmuszenie importerów do zwracania uwagi na kwestię emisji gazów cieplarnianych związanych z produkcją określonych wyrobów, a w dalszej kolejności do zachęcenia producentów z krajów trzecich do stosowania niskoemisyjnych środków produkcji. CBAM ma też oddziaływać na unijnych producentów, którzy często przenoszą produkcję towarów do krajów trzecich, gdzie normy związane z emisyjnością gazów cieplarnianych nie są tak restrykcyjne.

Zakres przedmiotowy granicznego podatku węglowego

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ww. rozporządzenia ustanawia się mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 („CBAM”) w odniesieniu do emisji wbudowanych gazów cieplarnianych związanych z towarami wymienionymi w załączniku nr 1, w momencie ich przywozu na obszar celny Unii, w celu zapobiegania ryzyku ucieczki emisji gazów cieplarnianych, a przez to zmniejszenia ich emisji na świecie, również przez stworzenie zachęt do redukcji emisji dla operatorów w państwach trzecich. 

W załączniku nr 1 wymieniono następujące grupy towarów:

• cement,
• energię elektryczną,
• nawozy,
• żeliwo i stal,
• aluminium,
• chemikalia.

W tym miejscu warto też zwrócić uwagę na istniejące wyłączenia z zakresu CBAM. Zgodnie z art. 2 ust. 3 lit. a rozporządzenia 2023/956 nie będzie miał zastosowania do:

• towarów wymienionych w załączniku nr 1, które są przywożone na obszar celny Unii pod warunkiem, że wartość rzeczywista takich towarów na przesyłkę nie przekracza wartości określonej dla towarów o niewielkiej wartości (obecnie 150 EUR);
• towarów znajdujących się w bagażach osobistych podróżnych przybywających z państw trzecich (wartość towarów do 150 EUR);
• towarów, które mają być transportowane lub wykorzystywane w związku z działaniami wojskowymi.

Zakres podmiotowy granicznego podatku węglowego

Chociaż rozporządzenie weszło w życie 1 października 2023 roku, to jednak do końca 2025 roku potrwa okres przejściowy, w którym sam graniczny podatek węglowy nie będzie nakładany, ale przedsiębiorcy unijni dokonujący importu będą mieć określone obowiązki sprawozdawcze. Chodzi tutaj o konieczność raportowania, ile danych towarów przywieźli spoza UE, oraz deklarowane poziomy emisji, które powstały w związku z realizacją procesu produkcyjnego.

Sprawozdanie CBAM o towarach przywiezionych w danym kwartale, nie później niż 1 miesiąc po zakończeniu tego kwartału, zawiera następujące informacje:

1. całkowitą liczbę rodzajów towarów, wyrażoną w megawatogodzinach w przypadku energii elektrycznej i w tonach w przypadku innych towarów, określoną dla każdej instalacji wytwarzającej towary w państwie pochodzenia;
2. rzeczywisty całkowity poziom emisji wbudowanych, wyrażony w tonach emisji ekwiwalentu dwutlenku węgla na megawatogodzinę energii elektrycznej lub – w przypadku innych towarów – w tonach emisji ekwiwalentu dwutlenku węgla na tonę każdego rodzaju towarów;
3. całkowite emisje pośrednie obliczone zgodnie z aktem wykonawczym, o którym mowa w ust. 7;
4. opłatę emisyjną należną w państwie pochodzenia za emisje wbudowane w towary przywożone, z uwzględnieniem rabatów lub innej dostępnej formy rekompensaty.

W pełnym zakresie rozporządzenie wejdzie w życie od 1 stycznia 2026 roku. Od tej daty towary mogą być przywożone na obszar celny Unii wyłącznie przez upoważnionego zgłaszającego CBAM. Importer mający siedzibę w państwie członkowskim przed przywozem towarów na obszar celny Unii składa wniosek o przyznanie statusu upoważnionego zgłaszającego CBAM.

Do 31 maja każdego roku, a po raz pierwszy w 2027 roku na 2026 rok każdy upoważniony zgłaszający CBAM składa za pośrednictwem rejestru CBAM, o którym mowa w art. 14, deklarację CBAM za poprzedni rok kalendarzowy. Deklaracja CBAM zawiera następujące informacje:

1. całkowitą liczbę poszczególnych rodzajów towarów przywiezionych w poprzednim roku kalendarzowym, wyrażoną w megawatogodzinach w przypadku energii elektrycznej i w tonach w przypadku innych towarów;
2. całkowity poziom emisji wbudowanych związanych z towarami, o których mowa w lit. a);
3. całkowitą liczbę certyfikatów CBAM, które mają zostać przekazane do umorzenia.

Wdrożenie CBAM będzie się wiązać z obowiązkiem nabycia certyfikatów CBAM. Państwa członkowskie będą sprzedawały certyfikaty CBAM na wspólnej centralnej platformie upoważnionym zgłaszającym CBAM mającym siedzibę w tym państwie członkowskim.

Certyfikaty CBAM będą następnie umarzane. Stosownie do art. 22 ust. 1 rozporządzenia 2023/956 do 31 maja każdego roku, a po raz pierwszy w 2027 roku na 2026 rok upoważniony zgłaszający CBAM przekazuje do umorzenia za pośrednictwem rejestru CBAM certyfikaty CBAM.

Graniczny podatek węglowy - egzekwowanie przepisów i kary

Przepisy rozporządzenia określają też, w jaki sposób przepisy dotyczące CBAM będą egzekwowane. Przede wszystkim zgodnie z art. 25 ust. 1 rozporządzenia organy celne nie zezwalają na przywóz towarów przez inną osobę niż upoważniony zgłaszający CBAM. Oznacza to, że niedopełnienie obowiązku związanego z rozliczeniem granicznego podatku węglowego będzie się wiązać z odmową wprowadzenia importowanego towaru na teren UE.

Dodatkowo w treści rozporządzenia przewidziano zestaw kar pieniężnych. Upoważniony zgłaszający CBAM, który do 31 maja każdego roku nie przekaże do umorzenia certyfikatów CBAM w liczbie odpowiadającej emisjom wbudowanym w towary przywiezione w poprzednim roku kalendarzowym, podlega karze pieniężnej. Kara ta ma zastosowanie do każdego certyfikatu CBAM, którego upoważniony zgłaszający CBAM nie przekazał do umorzenia.

Dalej wskażmy, że jeżeli osoba inna niż upoważniony zgłaszający CBAM wprowadza towary na obszar celny Unii bez dopełnienia obowiązków wynikających z niniejszego rozporządzenia, osoba ta podlega karze pieniężnej. Przy czym uiszczenie kary nie zwalnia upoważnionego zgłaszającego CBAM z obowiązku przekazania do umorzenia pozostałej liczby certyfikatów CBAM w danym roku.

Podsumowując powyższe, należy wskazać, że obecnie graniczny podatek węglowy obowiązuje w określonym zakresie. Pełne stosowanie unijnej regulacji będzie obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku. Od tej daty importowane do Unii produkty niespełniające norm CBAM nie będą mogły zostać wprowadzone na teren UE.