Osoby prowadzące działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniu w ZUS-ie. Każdy przedsiębiorca jest zobowiązany do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne. Można w tym zakresie korzystać z ulg, ale i zdecydować się na opłacanie wyższych kwot. Czy indywidualna podstawa składek może być zadeklarowana w dowolnym momencie? Jak ją ustalić? Szczegóły poniżej.
Podstawa wymiaru składek dla przedsiębiorcy
Przedsiębiorca jako osoba ubezpieczona w ZUS-ie jest zobowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenia. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla osób prowadzących działalność określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej ustawa o sus). Wysokość kwoty zależna jest od ulg, z jakich obecnie korzysta przedsiębiorca. W przepisach mamy do czynienia z trzema możliwościami:
- preferencyjne składki – ta ulga trwa przez 24 pełne miesiące. Można z niej skorzystać od dnia rozpoczęcia działalności lub też maksymalnie po zakończeniu okresu sześciomiesięcznej ulgi na start (opłacanie wyłącznie składki zdrowotnej przez pierwsze pół roku). Składki w tym przypadku opłacane są od podstawy stanowiącej 30% wynagrodzenia minimalnego (art. 18a ust. 1);
- mały ZUS plus – jest to dosyć specyficzna ulga, z której można korzystać po zakończeniu okresu preferencji lub gdy konieczne jest już opłacanie składek od standardowej podstawy. Przysługuje tylko przez 36 miesięcy w ciągu 60 miesięcy prowadzenia działalności. Składki w tym przypadku naliczane są od podstawy ustalanej na bazie dochodu z poprzedniego roku (art. 18c ust. 1);
- duży ZUS – to rozwiązanie stosuje się, gdy nie ma możliwości posłużenia się żadną z innych ulg. Podstawę wymiaru składek stanowi 60% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy (art. 18 ust. 8).
Do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, którym powinni podlegać przedsiębiorcy, zalicza się ubezpieczenie:
- emerytalne w wymiarze 19,52% podstawy;
- rentowe w wymiarze 8% podstawy;
- wypadkowe w wymiarze 1,67% (do kwietnia 2021 r.) podstawy.
Dodatkowo można opłacać składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w wysokości 2,45% podstawy.
Indywidualna podstawa składek na ubezpieczenia społeczne
Przedsiębiorca ma prawo do dowolnego kształtowania kwoty, od jakiej będą naliczane składki społeczne. Indywidualna podstawa składek ZUS nie może być niższa od wartości odgórnie narzuconej przepisami. Co ważne, ubezpieczony nie musi zgłaszać w ZUS-ie chęci zmiany podstawy – może ustalać nawet różne wartości co miesiąc. Warto mieć na uwadze, że wszystkie składki społeczne naliczane są od jednej kwoty – nie ma możliwości podwyższenia kwoty wyłącznie dla jednego z ubezpieczeń.
Przykład 1.
Pani Halina postanowiła zwiększyć kwotę, od jakiej naliczane są składki. Indywidualna podstawa składek społecznych wyniesie 5000 zł. W takie sytuacji składki na ubezpieczenie:
- emerytalne wyniosą 976 zł;
- rentowe wyniosą 400 zł;
- wypadkowe wyniosą 83,50 zł.
Razem daje to 1495,50 zł. Ponadto konieczne jest opłacenie składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy.
W przypadku indywidualnych podstaw należy mieć na uwadze, że są one również limitowane. Ograniczenie dotyczy składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, a także dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.
Limit podstawy emerytalno-rentowej
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o sus limit podstawy wymiaru składki emerytalnej i rentowej stanowi trzydziestokrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Oznacza to, że jeśli indywidualna podstawa składek społecznych przekroczy ograniczenie, to od nadwyżki składki emerytalno-rentowe nie będą opłacane. Limit odnosi się do sumy podstaw ze wszystkich tytułów ubezpieczenia, od jakich obowiązkowo podlega się ubezpieczeniom społecznym.
Przykład 2.
Pani Joanna do końca sierpnia 2020 roku była zatrudniona na podstawie umowy o pracę i z tego tytułu otrzymała wynagrodzenie w wysokości 110 tys. zł brutto. Od września 2020 roku rozpoczęła prowadzenie działalności. W deklaracji rozliczeniowej za wrzesień zadeklarowała, że indywidualna podstawa składek wyniesie 13 tys. zł i od tej wartości opłacała składki do końca roku. Oznacza to, że łączna wartość podstaw wynosi 110 tys. zł + 52 tys. zł (13 tys. zł x 4 miesiące) = 162 tys. zł. Przekroczenie limitu trzydziestokrotności miało miejsce w grudniu i w tym miesiącu składki emerytalna i rentowa zostaną pobrane od kwoty 7810 zł (156 810 zł – 149 tys. zł). Warto wiedzieć, że składka wypadkowa naliczona zostanie jednak od pełnej podstawy, czyli od 13 tys. zł.
Limit podstawy wymiaru składki na dobrowolne chorobowe
Wysokość podstawy wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe również jest limitowana. Indywidualna podstawa składki chorobowej nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. W tej sytuacji ograniczenie nie odnosi się jednak do okresu rocznego, a do jednego miesiąca. Powyższe informacje są regulowane w art. 20 ust. 3 ustawy o sus.
Opłacanie składki chorobowej w wyższej kwocie ma przełożenie na wysokość świadczeń wypłacanych w razie choroby i macierzyństwa. Dlatego najczęściej osoby, które chcą skorzystać z zasiłków, wybierają podwyższoną podstawę. To jednak ma też swoje konsekwencje. W razie zadeklarowania podstawy indywidualnej przedsiębiorca nie ma prawa do pomniejszenia składek za okres niezdolności do pracy czy pobierania zasiłku macierzyńskiego czy opiekuńczego.
W przypadku gdy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota, zadeklarowanie przez ubezpieczonego kwoty wyższej niż obowiązująca go najniższa podstawa wymiaru składek oznacza rezygnację z ustalenia podstawy wymiaru składek w kwocie najniższej i nie podlega korekcie przez ubezpieczonego za miesiąc, w którym zadeklarował wyższą kwotę podstawy wymiaru składek.
Indywidualna podstawa składki na ubezpieczenie zdrowotne
Składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest od stałej podstawy stanowiącej 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale roku ubiegłego. Podstawę naliczania składki zdrowotnej również można podwyższyć. To jednak nie przyniesie żadnych korzyści osobie prowadzącej działalność.
Ustalenie indywidualnej podstawy w systemie do rozliczania ubezpieczeń
Część systemów księgowych pozwala na rozliczanie ZUS-ów. Jednym z takich narzędzi jest wFirma.pl, w którym można naliczyć na deklaracjach składki od standardowej, ale i indywidualnej podstawy. Aby to zrobić, należy przejść do zakładki: USTAWIENIA » PODATKI » ZUS » OGÓLNE i tam po wybraniu schematu, przy którym naliczane są składki społeczne, trzeba przejść do części dotyczącej podstawy składek. W polu Podstawa społecznego wystarczy wybrać INDYWIDUALNA, a następnie wpisać kwotę, od jakiej mają być naliczane składki.
Po zapisaniu zmian deklaracja rozliczeniowa DRA będzie zawierała składki naliczone od wyższej podstawy. Po wykonaniu przelewu do ZUS-u można rozliczyć deklarację poprzez jej zaznaczenie i wybór ROZLICZ z górnego paska akcji. Wtedy składki zostaną automatycznie doliczone podczas wyliczenia zaliczki na podatek.
Składki ZUS stanowią jeden z podstawowych elementów każdej działalności. Nie ma możliwości ich zmniejszenia poniżej odgórnie ustalonych limitów. Indywidualna podstawa składek może jednak zostać podwyższona. Należy przy tym pamiętać o obowiązujących limitach.
