Jakie są wykroczenia przeciwko prawom pracownika?

Czyny zabronione, określone w Kodeksie pracy jako wykroczenia, stanowią przesłankę do ukarania pracodawcy lub osoby działającej w jego imieniu. Ostatnia nowela przepisów kodeksowych wprowadziła zmiany także w zakresie wykazu wykroczeń. Jakie są zatem wykroczenia przeciwko prawom pracownika – piszemy na ten temat poniżej w artykule.

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika – regulacje prawne oraz przepisy zmieniające

Katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika został określony w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 1510, z późn. zm.), dalej jako „kp”. Zmiany w zakresie tych wykroczeń wprowadzono za pośrednictwem Ustawy z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 641), zwanej dalej „nowelizacją”, która weszła w życie 26 kwietnia 2023 roku.

Wykroczenia w zakresie treści stosunku pracy

W art. 281 § 1 kp zawarto katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika w zakresie treści stosunku pracy, w tym obejmujący kwestie organizacyjne i obowiązki informacyjne wobec pracownika.

Oznacza to, że ten, kto – będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:

1. zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 kp powinna być zawarta umowa o pracę;

2. nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, w formie pisemnej lub elektronicznej, o zawarciu umowy o pracę, o której mowa w art. 25(1) § 4 pkt 4 kp, wraz ze wskazaniem przyczyn zawarcia takiej umowy, w terminie 5 dni roboczych od dnia jej zawarcia;

3. nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy;

4. nie informuje pracownika w terminie o warunkach jego zatrudnienia, naruszając w sposób rażący przepisy art. 29 § 3, 3(2) i 3(3) oraz art. 29(1) § 2 i 4 kp;

5. nie udziela pracownikowi w terminie w postaci papierowej lub elektronicznej odpowiedzi na wniosek lub nie informuje o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku, o których mowa w art. 29(3) § 3 kp;

6. wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia, naruszając w sposób rażący przepisy prawa pracy;

7. stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników;

8. narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych;

9. narusza przepisy o elastycznej organizacji pracy, o której mowa w art. 188(1) kp;

10. narusza przepisy o urlopie opiekuńczym, o którym mowa w art. 173(1)–173(3) kp;

11. narusza przepisy dotyczące uwzględnienia wniosków, o których mowa w art. 142(1) i art. 67(19) § 6 i 7 kp;

12. narusza przepisy dotyczące pokrywania przez pracodawcę kosztów szkoleń, o których mowa w art. 94(13) kp;

13. nie prowadzi dokumentacji pracowniczej;

14. nie przechowuje dokumentacji pracowniczej przez okres, o którym mowa w art. 94 pkt 9b, art. 94(5) § 2 i art. 94(6) pkt 2 kp, albo przez dłuższy okres, jeżeli wynika on z odrębnych przepisów;

15. pozostawia dokumentację pracowniczą w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem

– podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Oznacza to, że uwzględniono zmianę w zakresie objęcia odpowiedzialnością wykroczeniową naruszenia polegającego na braku poinformowania pracownika w terminie o warunkach jego zatrudnienia oraz o zmianie tychże warunków (pkt 4 powyżej w wyliczeniu).

Wykroczeniem jest również nieudzielenie pracownikowi w terminie (w postaci papierowej lub elektronicznej) odpowiedzi na wniosek o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę bezterminową lub o bardziej przewidywalne lub bezpieczne warunki pracy (co oznacza zmianę rodzaju pracy lub zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy); wykroczeniem jest także brak poinformowania o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku (pkt 5 w wyliczeniu).

W katalogu wykroczeń uwzględniono ponadto działania pracodawcy lub osoby działającej w jego imieniu, które polegają na naruszeniu przepisów:

• o elastycznej organizacji pracy (pkt 9 w wyliczeniu);

• o urlopie opiekuńczym (pkt 10 w wyliczeniu);

• dotyczących uwzględniania wniosków pracownika – małżonka albo pracownika – rodzica dziecka w fazie prenatalnej, w przypadku ciąży powikłanej lub pracownika – rodzica dziecka niepełnosprawnego albo ze szczególnymi potrzebami o wykonywanie pracy w systemie przerywanego czasu pracy, rozkładu ruchomego czasu pracy, indywidualnego rozkładu czasu pracy oraz wniosku pracownika – rodzica dziecka niepełnosprawnego lub ze szczególnymi potrzebami o telepracę (pkt 11 w wyliczeniu);

• dotyczących pokrywania przez pracodawcę kosztów szkoleń niezbędnych do wykonywania określonego rodzaju pracy lub pracy na określonym stanowisku (pkt 12 w wyliczeniu).

Przykład 1.

Do Kodeksu pracy wprowadzono przepisy umożliwiające pracownikowi skorzystanie ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej (art. 148(1) kp) w wymiarze do 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku kalendarzowego, z zachowaniem prawa do połowy wynagrodzenia. W katalogu wykroczeń przeciwko prawom pracownika nie uwzględniono naruszenia praw w zakresie zwolnienia z powodu siły wyższej jako odrębnej kategorii. Sprzeczne z prawem działanie w tym obszarze będzie jednak sankcjonowane na podstawie już istniejących przepisów kodeksowych dotyczących naruszeń norm prawnych odnoszących się do czasu pracy.

W razie gdy pracodawca nie potwierdza na piśmie zawartej umowy z pracownikiem, który jest osobą fizyczną, wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych lub egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, a która zalega ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące, pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł.

Wykroczenia związane z wypłatą wynagrodzenia oraz udzielaniem urlopu wypoczynkowego i wydaniem świadectwa pracy

Zgodnie z art. 282 § 1 kp kto wbrew obowiązkowi: 

1. nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń;

2. nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu;

3. nie wydaje pracownikowi w terminie świadectwa pracy

– podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Z kolei kto wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę osobie fizycznej, wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych lub egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, a która zalega ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące – bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł.

Przykład 2.

Pracownik jest zobligowany odbyć szkolenia zawodowe, niezbędne do wykonywania pracy na powierzonym mu stanowisku pracy. Obowiązek ich realizacji wynika z postanowień zakładowych (regulamin pracy). Zgodnie z przepisami szkolenia takie odbywają się na koszt pracodawcy. Jeżeli pracodawca nie będzie chciał pokryć kosztów, może ponieść odpowiedzialność wykroczeniową. W tym przypadku podstawą prawną ukarania będzie art. 282 § 1 pkt 1 kp (bezpodstawne ograniczenie wysokości wynagrodzenia).

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika - bezpieczeństwo i higieny pracy

W przepisach kp wyodrębniono kategorię wykroczeń polegających na naruszeniu przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Katalog tych wykroczeń został zawarty w art. 283 kp.

Tej samej karze podlega, kto:

1. wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania BHP;

2. wbrew obowiązkowi wyposaża stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności;

3. wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności;

4. wbrew obowiązkowi stosuje:

a) materiały i procesy technologiczne bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i bez podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych,

b) substancje chemiczne i ich mieszaniny nieoznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację,

c) substancje niebezpieczne, mieszaniny niebezpieczne, substancje stwarzające zagrożenie lub mieszaniny stwarzające zagrożenie nieposiadające kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem;

5. wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób;

6. nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego wykonaniu nakazu organu Państwowej Inspekcji Pracy (PIP);

7. utrudnia działalność organu PIP, w szczególności uniemożliwia prowadzenie wizytacji zakładu pracy lub nie udziela informacji niezbędnych do wykonywania jej zadań;

8. bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza do wykonywania pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia.

Wykroczenia przeciwko prawom pracownika – aktualny katalog po nowelizacji Kodeksu pracy. Podsumowanie

W artykule przedstawiono kompletny katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika, który jest określony przepisami Kodeksu pracy. Uwzględniono w nim najnowsze zmiany, jakich dokonano w przepisach kodeksowych. Dotyczą one m.in. naruszenia polegającego na braku poinformowania pracownika w terminie o warunkach jego zatrudnienia oraz o zmianie tychże warunków, nieudzielenia pracownikowi w terminie odpowiedzi na wniosek o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę bezterminową bądź o bardziej przewidywalne lub bezpieczne warunki pracy oraz naruszeń w zakresie przepisów o elastycznej organizacji czasu pracy i urlopie opiekuńczym.