Pożyczka jest umową cywilną, która wywołuje określone skutki w zakresie podatku od towarów i usług oraz podatku od czynności cywilnoprawnych. Ciekawym przypadkiem w zakresie tejże umowy jest sytuacja, gdy spółka udziela wspólnikowi jednorazowej pożyczki. Zasadniczo nie ma prawnych przeszkód, aby jednorazowa pożyczka została zawarta. Do zawarcia tego rodzaju umowy, przy czym istotna jest okoliczność udzielenia takiej pożyczki jednorazowo.
Jednorazowa pożyczka na gruncie podatku VAT
Naszą analizę rozpocznijmy od podatku VAT. Jego zakres podmiotowy obejmuje wyłącznie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, poprzez którą należy rozumieć wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
Naturalnie spółka prowadząca działalność gospodarczą jest podatnikiem podatku VAT (czynnym bądź zwolnionym). Problem pojawia się w momencie, gdy przedmiotem działalności gospodarczej nie jest udzielanie pożyczek. Przykładowo możemy wyobrazić sobie sytuację, w której spółka wykonująca usługi budowlane udziela swojemu udziałowcowi jednorazowej pożyczki. W tym miejscu pojawia się pytanie, czy taka jednorazowa i incydentalna pożyczka mieści się w definicji działalności gospodarczej, co prowadzi do objęcia tej usługi regulacjami podatku VAT?
Przede wszystkim należy wskazać, że zawarta w art. 15 ust. 2 ustawy VAT definicja działalności gospodarczej nie uzależnia jej występowania od częstotliwości czy też celu, w jakim podejmowana jest dana aktywność. Nie ma także znaczenia na gruncie tego przepisu, jaki jest status nabywcy usługi.
Wskazać należy, że nawet jednorazowe udzielenie pożyczki przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą, w związku z jej prowadzeniem, można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki.
W konsekwencji możemy wyprowadzić wniosek, że każda czynność dotycząca majątku spółki prowadzącej działalność gospodarczą powoduje, że podmiot gospodarczy występuje w charakterze podatnika VAT.
Warto również podkreślić, że na kwestię objęcia jednorazowej pożyczki regulacjami podatku VAT nie wpływa rodzaj działalności określony przez spółkę w KRS. Na okoliczność tę zwrócił uwagę Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w piśmie z 5 stycznia 2017 roku, nr 2461-IBPP2.4512.901.2016.1.J, gdzie można przeczytać, że wpis przedmiotu działalności gospodarczej (według klasyfikacji PKD) do rejestru KRS nie ma decydującego znaczenia dla określenia, czy spółka z tytułu udzielonej pożyczki staje się podatnikiem w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od towarów i usług.
Podawany bowiem przy rejestracji podmiotów gospodarczych zakres działalności według PKD nie ma charakteru wiążącego. Ponadto ewentualny brak danego kodu czynności PKD w umowie spółki i wykonanie jej nie oznacza, że przedsiębiorca wykonuje czynność niezgodną z prawem. W rezultacie zawarcie umowy jednorazowej pożyczki, nawet gdy spółka nie ma tego rodzaju usługi wpisanej w KRS, nie powoduje, że umowa jest nieważna.
Pożyczka jako usługa korzystająca ze zwolnienia z VAT
Ustaliliśmy, że usługa polegająca na jednorazowym udzieleniu pożyczki mieści się w zakresie odpłatnego świadczenia usług w rozumieniu ustawy VAT, natomiast sama spółka jako pożyczkodawca jest w tych okolicznościach podatnikiem podatku VAT.
Co jednak istotne, do faktycznego opodatkowania nie dojdzie, ponieważ usługa udzielania pożyczek korzysta ze zwolnienia przedmiotowego. W myśl bowiem art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy VAT wolne od podatku są usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.
Zauważmy, że powyższe zwolnienie nie dotyczy wyłącznie podmiotów zajmujących się profesjonalnym udzielaniem pożyczek. Obejmuje ono każdą usługę polegającą na udzielaniu pożyczki, zatem w zakresie zwolnienia mieści się także jednorazowa pożyczka udzielona przez spółkę wspólnikowi.
Dodajmy także, że tego rodzaju zwolnienie jest nielimitowane, zatem pożyczka jest zwolniona od podatku niezależnie od jej wysokości.
Jednorazowa pożyczka na gruncie podatku PCC
Umowa pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem PCC.
Podatnikiem podatku PCC jest pożyczkobiorca, na którym ciąży obowiązek zapłaty podatku według stawki 0,5% obliczonej od kwoty otrzymanej pożyczki. W ciągu 14 dni od dnia zawarcia umowy pożyczki podatnik jest zobowiązany do złożenia we właściwym US deklaracji PCC-3 oraz zapłaty należnego podatku.
Trzeba jednak podkreślić, że podatek od czynności cywilnoprawnych (z pewnymi wyjątkami) nie występuje tam, gdzie pojawia się podatek od towarów i usług. Wynika to z art. 2 pkt 4 ustawy PCC, gdzie wskazano, że nie podlegają podatkowi czynności cywilnoprawne inne niż umowa spółki i jej zmiany:
w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług;
jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej czynności, z wyjątkiem:
umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach,
umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.
W świetle powyższego, jeżeli dana czynność jest po stronie pożyczkodawcy opodatkowana lub też zwolniona (z zastrzeżeniem opisanych wyjątków), to pożyczkobiorca nie podlega opodatkowaniu podatkiem PCC.
Wskażmy, że co do umowy pożyczki, przy wyłączeniu jej spod opodatkowania nie ma znaczenia, jaki jest status stron tej umowy w zakresie podatku od towarów i usług. O wyłączeniu będziemy mówili, gdy jedna ze stron z tytułu dokonania tej konkretnej czynności jest zwolniona z podatku od towarów i usług.
Przykład 1.
Spółka z o.o. prowadząca działalność w zakresie usług transportowych udzieliła jednorazowej pożyczki jednemu z udziałowców. W tej sytuacji będzie korzystała ze zwolnienia od podatku VAT na mocy art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy VAT, natomiast udziałowiec nie zapłaci podatku PCC na podstawie art. 2 pkt 4 ustawy PCC. W rezultacie umowa pożyczki będzie dla obu stron neutralna podatkowo.
Podsumowując, umowa jednorazowej pożyczki zawartej pomiędzy spółką a jej udziałowcem jest dopuszczalna i prawnie skuteczna. Wskażmy, że zarówno na gruncie podatku VAT, jak i w ramach podatku PCC tego rodzaju transakcja jest neutralna i dla pożyczkodawcy i dla pożyczkobiorcy.
