Stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki - ile wynosi?

Finansowanie działalności gospodarczej lub wydatków o charakterze prywatnym wiąże się bardzo często z koniecznością pożyczenia środków od osób trzecich, w tym również od rodziny czy znajomych. W niektórych przypadkach pożyczkodawcy nie opodatkowują tego rodzaju czynności. Sprawdź, jaka stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki może zostać nałożona na podatników za powołanie się przed organem podatkowym na fakt zawarcia umowy pożyczki, od której nie został uiszczony należny podatek lub podatnik nie dochował warunków zwolnienia z opodatkowania!

Udzielenie pożyczki - jak opodatkować?

Umowy pożyczki są z reguły opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych stawką 0,5%, aczkolwiek zdarza się, że dana czynność jest zwolniona z opodatkowania pod pewnymi warunkami.

W toku czynności sprawdzających czy kontroli organ podatkowy bardzo często bada źródła finansowania wydatków podatnika. Powołanie się na fakt umowy pożyczki, która nie została w odpowiedni sposób zadeklarowana i opodatkowana (z uiszczeniem należnego podatku włącznie), może wiązać się z ryzykiem nałożenia na podatnika dodatkowego podatku sankcyjnego z tego tytułu.

Stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki wynosi 20%

Podatnicy winni mieć na uwadze, że ponosząc określone wydatki, zarówno o charakterze prywatnym, jak i związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, mogą zostać obowiązani do wskazania fiskusowi źródeł ich finansowania. W praktyce konieczność ich wskazania ma zazwyczaj miejsce podczas czynności organu związanych z postępowaniami w sprawach ustalenia wielkości przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Fiskus często pyta o źródła finansowania wydatków również podczas czynności sprawdzających w związku ze złożonym przez podatnika wnioskiem o zwrot nadwyżki w podatku VAT.

Rozważania w zakresie stawki sankcyjnej podatku PCC warto rozpocząć od przytoczenia art. 7 ust. 5 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych z dnia 9 września 2000 r. Zgodnie z przywołaną regulacją, stawka podatku wynosi 20%, jeżeli przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej:

1. podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony; 

2. biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b (dot. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy), powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową (SKOK) lub przekazem pocztowym. 

Jeżeli zaistnieją więc łącznie powyższe przesłanki, tj. po pierwsze organ prowadzi określone wyżej czynności (procedura w toku), po drugie w toku tych czynności sam podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a po trzecie podatek od powyższych czynności nie został zapłacony lub podatnik uprawniony do skorzystania ze zwolnienia w podatku nie dopełnił formalnego warunku w postaci otrzymania środków pieniężnych na rachunek bankowy, rachunek w SKOK-u lub przekazem pocztowym, organ nałoży na podatnika podatek sankcyjny wynoszący 20%.

Czy podatku sankcyjnego da się uniknąć?

Warto zwrócić w tym miejscu uwagę, że 20-procentowa stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki może zostać nałożona tylko wtedy, gdy podatnik wskazując źródła finansowania swoich wydatków, powołuje się na czynność opodatkowaną w świetle ustawy o PCC, od której to podatek nie został uiszczony, np. umowę pożyczki, albo powołuje się na czynność zwolnioną z opodatkowania, jednakże warunki zwolnienia nie zostały dochowane. 

Stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki nie zostanie nałożona na podatnika, jeżeli dana czynność w ogóle nie podlegała opodatkowaniu. Zgodnie bowiem z art. 1 ustawy o PCC opodatkowaniu podlegają m.in. umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku; ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności; umowy depozytu nieprawidłowego. Ustawa o PCC nie przewiduje m.in. opodatkowania nieodpłatnego użytkowania nieprawidłowego (w tym również pieniędzy), co znajduje potwierdzenie w interpretacji indywidualnej wydanej przez Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy, sygn. ITPB2/436-100/14/DSZ, z 17 lipca 2014 r., gdzie organ zauważył w szczególności, że: „Skoro zatem, zgodnie z oświadczeniem Wnioskodawcy, w niniejszej sprawie doszło do zawarcia umowy nieodpłatnego użytkowania nieprawidłowego, a czynności tej nie dokonano pomiędzy spółką osobową prawa handlowego a wspólnikiem tej spółki, to z tytułu zawarcia tej umowy nie może na Nim ciążyć obowiązek podatkowy z ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych – czynność nieodpłatnego użytkowania nieprawidłowego nie mieści się bowiem w zamkniętym katalogu czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem”.

Pojęcia, które zostały pokrótce omówione powyżej (depozyt nieprawidłowy, użytkowanie nieprawidłowe, pożyczka), wymagają głębokiej analizy i właściwego skonstruowania stosunku cywilnoprawnego pomiędzy stronami czynności, celem ustalenia charakteru tej czynności, a co za tym idzie jej opodatkowania. Decydując się na nieopodatkowanie nieodpłatnego użytkowania nieprawidłowego pieniędzy, warto zwrócić się z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej w tym zakresie.

Stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki a przedawnienie czynności

Nieodosobnionym przypadkiem jest sytuacja, w której podatnik w toku np. postępowania podatkowego powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, od której co prawda podatek nie został uiszczony, aczkolwiek zobowiązanie podatkowe z tego tytułu przedawniło się (z uwagi na upływ 5-letniego terminu zgodnie z art. 70 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa).

W tym miejscu pojawiały się liczne wątpliwości, czy z uwagi na fakt przedawnienia się zobowiązania podatkowego organ może nałożyć na podatnika sankcyjny podatek w wysokości 20%. Wątpliwości w tym zakresie analizowane były przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 19 czerwca 2012 r., sygn. P 41/10. Trybunał uznał, że fakt, powołania się np. na umowę pożyczki w rozumieniu art. 7 ust. 5 ustawy o PCC prowadzi do powstania „nowego” obowiązku podatkowego, a okoliczność, w której obowiązek podatkowy z tytułu zawartej wcześniej umowy pożyczki uległ przedawnieniu, jest bez znaczenia. Warto w tym miejscu przytoczyć fragment niniejszego wyroku, który stanowi trafną konkluzję dla poczynionych do tej pory rozważań: „Trybunał Konstytucyjny przyjmuje, że powołanie się przez podatnika na fakt dokonania niezgłoszonej do opodatkowania czynności cywilnoprawnej po 5 latach od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku, wywołuje dwojakiego rodzaju skutki prawne. Po pierwsze, kreuje nowy obowiązek podatkowy, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 4 u.p.c.c. Po wtóre, wymaga zastosowania stawki podatku, która w tym wypadku wynosi 20% wartości pierwotnej czynności cywilnoprawnej. W rezultacie, zakwestionowana przez pytający sąd norma prawna wynikająca z art. 3 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 7 ust. 5 pkt 1 u.p.c.c. stanowi, że jeżeli podatnik – w toku określonych rodzajowo postępowań – powołuje się na dokonanie czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, po upływie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym minął termin płatności podatku od tej czynności, to powstaje nowy obowiązek podatkowy. Realizacja tego obowiązku – po przekształceniu go w zobowiązanie podatkowe - polega na zapłaceniu podatku w wysokości 20% wartości konkretnej czynności cywilnoprawnej, z jaką ustawa wiąże obowiązek podatkowy”.

Stawka sankcyjna PCC od ujawnionej pożyczki - obowiązek podatkowy

Ziszczenie się powyższego scenariusza, zgodnie z którym organ podatkowy nałoży na podatnika dodatkowe zobowiązanie w postaci sankcyjnego podatku PCC wynoszącego 20%, wymaga zachowania przez organ podatkowy prawidłowego procedowania w tej sprawie.

Organ bowiem może nałożyć taki podatek, wydając decyzję ustalającą na podstawie art. 21 § 1 pkt 2 ustawy Ordynacja podatkowa, a następnie prawidłowo ją doręczając podatnikowi bądź jego pełnomocnikowi (błędy proceduralne w tym zakresie mogą stanowić dla podatników podstawę do podważenia działań organu podatkowego).