Nadruki na koszulkach są niejednokrotnie niezwykle kreatywne. Czy takie nadruki podlegają ochronie prawnoautorskiej? Czy nadruk na koszulce może naruszać prawa autorskie innych twórców? Sprawdź w poniższym artykule.
Nadruk na koszulce a definicja utworu
Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest:
każdy przejaw działalności twórczej;
o indywidualnym charakterze;
ustalony w jakiejkolwiek postaci;
niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
plastyczne;
fotograficzne;
wzornictwa przemysłowego.
Zgodnie z orzecznictwem: „Sama idea, pomysł, polegający na połączeniu określonego słowa ze sposobem jego wykorzystania w ściśle określonym celu, nie podlega ochronie prawnoautorskiej. Pomysł przyczynia się do powstania dzieła, jednak sam nim nie jest, konieczne jest przybranie przez ideę określonej postaci. Należy odrzucić koncepcję stworzenia utworu jako »ubocznego produktu« pomysłu na sposób wykorzystania pojedynczego wyrazu” (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 22 czerwca 2010 roku IV CSK 359/09).
Mając na uwadze definicję utworu przedstawioną powyżej, można wnioskować, że w konkretnych okolicznościach nadruk na koszulce może stanowić utwór będący przedmiotem prawa autorskiego. Nie jest bowiem wykluczone, że nadruk na koszulce będzie stanowił w danym przypadku zindywidualizowany przejaw działalności i będzie miał charakter twórczy. Każdorazowo wymaga to jednak oceny spełniania przez nadruk na koszulce definicji utworu prawno-autorskiego.
Nadruk na koszulce a utwory zależne
Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. W konkretnych przypadkach nadruk na koszulce może stanowić właśnie utwór zależny, stanowiący np. przeróbkę innego dzieła autorskiego.
Samo stworzenie opracowania innego chronionego utworu autorskiego nie stanowi naruszania praw twórcy utworu, który został opracowany i nie wymaga jego zgody.
Zgody wymaga natomiast rozporządzanie i korzystanie z takiego opracowania, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Twórca utworu pierwotnego może cofnąć zezwolenie, jeżeli w ciągu 5 lat od jego udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Wypłacone twórcy wynagrodzenie nie podlega zwrotowi.
Powyższe stanowisko potwierdza orzecznictwo, wskazując, że: „Dokonanie parafrazy cudzego dzieła nie jest samo w sobie działaniem bezprawnym. Do naruszenia praw autorskich twórcy dzieła pierwotnego dochodzi natomiast w wypadku korzystania bez jego zgody ze stworzonego w ten sposób utworu zależnego i rozporządzania nim. Zgodnie z art. 2 ust. 2 prawa autorskiego rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z 17 lipca 2020 roku, VI ACa 666/18).
Nadruk na koszulce a utwór inspirowany
Zgodnie z przepisami za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. Nadruk na koszulce w zależności od konkretnych okoliczności może być również takim utworem inspirowanym, niestanowiącym opracowania innego utworu, ale osobny utwór.
Jak wskazuje orzecznictwo: „Utwory inspirowane w rozumieniu art. 2 ust. 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych to twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, w celu stworzenia utworu samodzielnego (dzieła inspirowanego). Utwory inspirowane powstają w ramach swobodnego użytkowania cudzych dzieł. Wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet imion z cudzego utworu, przy oryginalnej treści nowego dzieła, nie stanowi opracowania cudzego utworu, ale własny, oryginalny utwór. Przeniesienie bohatera pierwszego utworu w kolejnym utworze w inne miejsce akcji, odmienne ukształtowanie jego charakteru, przy innej wymowie ideologicznej dzieła, wskazują, że powstało dzieło inspirowane. Przedmiotem ochrony autorsko-prawnej jest wyłącznie »sposób wyrażenia«; pozostałe elementy utworu należą – w każdym razie z punktu widzenia norm prawa autorskiego – do domeny publicznej, a zatem nie są objęte prawami wyłącznymi” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 16 kwietnia 2013 roku, I ACa 1216/12).
Orzecznictwo niejednokrotnie opowiadało się za tezą, że slogany bądź grafiki nawiązujące w sposób odległy do utworów popkultury nie naruszają praw autorskich twórców utworów, którymi były inspirowane. Takie stanowisko objął m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie, wskazując, że: „Banalny i prosty zwrot językowy stanowiący fragment piosenki »B.« niebędący w spornym utworze reklamowym cytatem ani zapożyczeniem, co najwyżej inspiracją i odwołaniem do odległych skojarzeń, nie uzasadniają przyjęcia naruszenia praw autorskich” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 14 maja 2007 roku, I ACa 668/06).
Warto jednak zawsze ostrożnie podchodzić do kwalifikacji danego utworu jako utworu inspirowanego, gdyż ten w konkretnych okolicznościach może być trudny do odróżnienia od tzw. plagiatu ukrytego. Zgodnie z orzecznictwem: „Elementy utworu inspirującego w nowo powstałym utworze inspirowanym są i mogą być rozpoznawalne, ale nie dominujące, stanowiąc efekt emocjonalnego i intelektualnego impulsu wywołanego cudzym dziełem. Za kryterium rozgraniczające uznaje się takie twórcze przetworzenie elementów dzieła inspirującego, że o charakterze dzieła inspirowanego decydują już jego własne, indywidualne elementy, a nie elementy przejęte. Samo więc zapożyczenie cudzej postaci bądź jej określenia uzasadnia kwalifikację utworu jako powstałego w wyniku inspiracji cudzym utworem (art. 2 ust. 4 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych t.j. Dz.U. z 2006 roku Nr 90, poz. 631 ze zm.), chyba że przejęcie to stanowi zasadniczą istotę dzieła inkorporującego” (Wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy – IV Wydział Karny Odwoławczy z 20 września 2017 roku, IV Ka 572/17).
