Wypowiedzenie umowy o pracę a wiek emerytalny - zagadnienie to jest niezwykle problematyczne. Najnowsze orzecznictwo sądowe prezentuje stanowisko, iż sam fakt osiągnięcia wieku emerytalnego przez pracownika nie może być przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę. Wyjątek może stanowić sytuacja, kiedy pracodawca jest zmuszony do zmniejszenia zatrudnienia w firmie z przyczyn dotyczących jego samego, w związku z czym musi wybrać pracowników, którym wypowie umowę o pracę. Takie postępowanie jest dopuszczalne i nie będzie postrzegane jako dyskryminacja ze względu na wiek czy płeć.
Wypowiedzenie umowy o pracę a wiek emerytalny
Wypowiedzenie umowy o pracę z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego czy też pobierania emerytury jest wysoce wątpliwe. Przepisy Kodeksu pracy, a dokładniej art. 30 § 4, określają, iż wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony jest możliwe tylko z uzasadnionych przyczyn.
W sytuacji, gdy pracodawca przy wypowiadaniu umowy o pracę kieruje się wyłącznie osiągnięciem wieku emerytalnego, może narazić się o posądzenie go o dyskryminację ze względu na wiek.
"Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy."
Dopuszczalność wypowiedzenia umowy o pracę z powodu wieku emerytalnego pracownika była wielokrotnie przedmiotem spraw analizowanych przez Sąd Najwyższy. Orzecznictwo w tym zakresie było różne, od stwierdzających zachowania dyskryminacyjne ze względu na wiek i płeć, po zgodne z obowiązującymi przepisami prawa pracy.
Wiek emerytalny a dyskryminacja ze względu na płeć
Przez jakiś czas stanowisko zgodności wypowiedzenia umowy o pracę z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego zarzucono ze względu na wcześniejsze uzyskiwanie uprawnień emerytalnych przez kobiety. Powodowało to częstsze wypowiadanie umów o pracę właśnie kobietom, w związku z czym takie praktyki uznano za dyskryminację ze względu na płeć.
Ostatecznie Sąd Najwyższy uznał, że rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem wyłącznie z powodu uzyskania przez pracownika wieku emerytalnego należy traktować jako niedopuszczalne (Uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 21 stycznia 2009 r. II PZP 13/08). Stanowi to przejaw dyskryminacji ze względu na wiek w odniesieniu do wszystkich pracowników. Za dopuszczalne należy uznać np. zwolnienie spowodowane koniecznością zmniejszenia zatrudnienia w firmie. Jednakże należy pamiętać o tym, że w tym przypadku powód zwolnienia powinien wynikać z okoliczności leżących po stronie pracodawcy. Sąd Najwyższy w swym wyroku stwierdził, że:
"We wcześniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy przyjmował, że również w takim przypadku nie dochodzi do dyskryminacji ze względu na wiek (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1999 r., I PKN 31/99, OSNAPiUS 2000 nr 13, poz. 505). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że zakaz dyskryminacji pracownika w stosunkach pracy, o którym stanowi art. 113 k.p., powinien być interpretowany przy uwzględnieniu przepisów prawa pracy określających granice ochrony stosunków pracy, w tym także art. 39 k.p.. Skoro wypowiedzenie powódce umowy o pracę nastąpiło z powodu osiągnięcia przez nią wieku emerytalnego oraz uzyskania uprawnienia do emerytury, co w świetle obowiązującego prawa było dopuszczalne(art. 39 k.p. a contrario), to okoliczność ta nie może być oceniana jako dyskryminacja w stosunkach pracy w rozumieniu art. 113 k.p. ani ze względu na wiek, ani ze względu na płeć. Powyższy pogląd został podzielony i szerzej uargumentowany w kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. np. wyroki tego Sądu: z 25 lipca 2003 r., I PK 305/02, OSP 2004 nr 12, poz. 150 z glosą M.Skąpskiego; z 26 listopada 2003 r., I PK 616/02, Prawo Pracy 2004 nr 6, s. 34; z 29 września 2005 r., II PK 19/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 236 oraz z 8 grudnia 2005 r., I PK 94/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 320). W wyroku z 25 lipca 2003 r., I PK 305/02, Sąd Najwyższy uznał, że nabycie przez pracownika prawa do emerytury stanowi uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p.”
Ostatecznie zajął następujące stanowisko:
Jeżeli przyczyną wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę jest nabycie uprawnień emerytalnych, to nie budzi wątpliwości, że rozwiązanie stosunku pracy następuje z powodu osiągnięcia określonego wieku, który (obok przesłanki stażowej) stanowi warunek nabycia prawa do emerytury. W konsekwencji zatem należy opowiedzieć się za poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 15 października 1999 r., I PKN 111/99 (OSNP 2001 nr 5, poz. 143), w którego uzasadnieniu stwierdzono, między innymi, że pracodawca nie może wskazać wypełnienia przez pracownika przesłanek uprawniających go do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jako samoistnej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę, ponieważ takie zachowanie pracodawcy stanowi dyskryminację pracownika ze względu na wiek. Podsumowując ten wątek rozważań, można przyjąć, że wypowiedzenie umowy o pracę ze względu na nabycie przez pracownika uprawnień emerytalnych (osiągnięcie wieku emerytalnego) stanowi dyskryminację ze względu na wiek.
Podsumowując, uzyskanie przez pracownika wieku emerytalnego nie może być powodem rozwiązania z nim umowy. Pracodawca, który jednak wypowie umowę takiemu pracownikowi powinien być świadomy konsekwencji takiego postępowania. Poza przegraną w sądzie sprawą może być zobowiązany do wypłaty odszkodowania z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, przy czym dolna jego wysokość to kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę.
