Jednoosobowa działalność gospodarcza jest formą prowadzenia firmy, którą wybiera się niezwykle często. Założenie jej jest proste, szybkie i mało kosztowne. Nie ma potrzeby spisywania umowy, a więc „odpada” koszt prawnika czy też notariusza. Aktualnie własną działalność – w rozumieniu formalnym – można rozpocząć, nie wychodząc nawet z domu. Proces zakładania JDG przeprowadza się online. Oczywiście nie jest tak, że prowadzenie jednoosobowej firmy nie ma wad. Jest nią np. fakt, że przedsiębiorca jest jednocześnie przedsiębiorstwem, a więc wszelkie zobowiązania firmy to również zobowiązania osoby, która ją prowadzi. Zobacz, jak wygląda odpowiedzialność przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą.
Zakładając jednoosobową działalność gospodarczą, przedsiębiorca ma obowiązek zarejestrować się w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. CEIDG natomiast jest ewidencją osób fizycznych prowadzących działalność – oznacza to, że mimo założenia firmy nie ma ona własnej podmiotowości prawnej. Za wszelkie zobowiązania zaciągnięte w ramach prowadzenia działalności odpowiada przedsiębiorca własnym majątkiem. Sytuacji nie ratuje nawet założenie spółki cywilnej – tutaj również wspólnicy odpowiadają bez ograniczeń. Zobacz, na czym dokładnie polega odpowiedzialność przedsiębiorcy za długi jego firmy.
Jak definiujemy jednoosobową działalność gospodarczą?
Definicję przedsiębiorcy posiada Kodeks cywilny. W art. 43[1] KC stwierdza, iż przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje osobowość prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zgodnie z powyższą definicją przedsiębiorcą może być każda osoba fizyczna, która ma zdolność prawną. Przyjmuje się, że do prowadzenia działalności we własnym imieniu nie jest potrzebne nawet posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Przedsiębiorca nieposiadający jej może bowiem podejmować czynności związane ze swoją działalnością gospodarczą za pomocą przedstawiciela ustawowego.
Powyższą definicję uzupełnia Prawo przedsiębiorców. Zgodnie z art. 3 tej ustawy działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Aby więc móc mówić o działalności gospodarczej, musi być ona:
-
nastawiona na zysk;
-
mieć charakter zorganizowany, tj. przedsiębiorca musi podejmować regularne i uzasadnione gospodarczo działania mające pomóc w prowadzeniu i rozwijaniu firmy;
-
wykonywana w sposób ciągły zmierzający do określonego celu;
-
prowadzona we własnym imieniu, tj. być zarządzana przez jej założyciela (nie np. przez zarząd).
Powyższe oznacza, że dla uzyskania statusu przedsiębiorcy nie wystarczy fakt podejmowania działalności, tj. dokonania niezbędnych czynności nakierowanych na założenie przedsiębiorstwa. Działalność tę należy rzeczywiście wykonywać.
Odpowiedzialność przedsiębiorcy przy JDG
Ustawodawca nie ustanowił rozdziału między majątkiem jednoosobowej firmy a majątkiem prywatnym przedsiębiorcy. Oznacza to, że osoba fizyczna prowadząca działalność na podstawie wpisu do CEIDG odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania firmy i za zobowiązania osobiste w sposób nieograniczony. Działa to dwojako, gdyż zarówno wierzyciel przedsiębiorstwa (np. kontrahent), jak i wierzyciel osobisty przedsiębiorcy (np. bank, który udzielił kredytu gotówkowego) mają prawo do zaspokojenia należnych im wierzytelności z majątku firmy i majątku prywatnego przedsiębiorcy.
Wierzyciel może więc prowadzić egzekucję:
-
ze środków zgromadzonych na rachunku firmowym przedsiębiorcy;
-
ze środków zgromadzonych na rachunku prywatnym;
-
z przedmiotów, które przedsiębiorca nabył w ramach prowadzonej działalności, m.in. z pojazdu firmowego, lokalu przedsiębiorstwa (w przypadku lokalu własnościowego), wyposażenia biura;
-
ze składników wchodzących do majątku prywatnego przedsiębiorcy, których nabycie nie miało związku z prowadzoną działalnością – może to być prywatny samochód, biżuteria, lokal mieszkalny, wyposażenie mieszkania lub domu.
Jednocześnie nie ma znaczenia, czy wyżej wskazane elementy majątku zostały pozyskane przed, w trakcie, czy po zakończeniu prowadzenia działalności gospodarczej.
Małżeńska wspólność majątkowa a odpowiedzialność przedsiębiorcy
Jak zostało wskazane powyżej, za zobowiązania firmy przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem w sposób nieograniczony. Zasada ta ulega modyfikacji, w przypadku gdy przedsiębiorca zawiązuje związek małżeński z ustawową wspólnością majątkową albo z rozszerzoną wspólnością majątkową.
Zasadą jest, że za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków bez zgody drugiego z nich odpowiada tylko ten partner, który zobowiązanie zaciągnął. Oznacza to, że odpowiedzialność małżonka przedsiębiorcy zależy od tego, czy wyraził zgodę na określone działanie partnera skutkujące powstaniem zobowiązania. Jeśli małżonek przedsiębiorcy wyrazi zgodę na zaciągnięcie danego zobowiązania, będzie za nie odpowiadał, lecz tylko składnikami wchodzącymi do majątku wspólnego. Małżonek nieprowadzący działalności gospodarczej nie odpowiada majątkiem osobistym.
Wiemy już, że zasadniczo egzekucja z majątku prywatnego małżonka przedsiębiorcy jest niemożliwa oraz bardzo ograniczona w stosunku do majątku wspólnego małżonków (z pewnymi wyjątkami, o których poniżej). Co zaś z majątkiem prywatnym przedsiębiorcy? Tutaj bez zmian. Za długi firmy przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem osobistym oraz wchodzącymi w skład majątku wspólnego małżonków dochodami uzyskanymi z działalności gospodarczej.
Zawiązanie spółki cywilnej a odpowiedzialność wspólników
Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą łączyć się w grupy i zawiązywać tzw. spółki cywilne. Spółki tej nie należy jednak traktować jako oddzielnego bytu prawnego. Jest ona jedynie umownym stosunkiem cywilnoprawnym, w którym wspólnicy zobowiązują się do świadczenia polegającego na dążeniu do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób. Współdziałanie wspólników polega w szczególności na prowadzeniu spraw spółki oraz na wniesieniu wkładów. Spółka cywilna sama w sobie nie posiada statusu przedsiębiorcy – ani w rozumieniu KC, ani Prawa przedsiębiorców. Nie ma osobowości prawnej, nie może pozywać i być pozywana, zaciągać zobowiązań czy też posiadać własnego majątku. Wszystkich wspomnianych czynności dokonują jej wspólnicy we własnym imieniu (nie w imieniu spółki) w zakresie wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej.
Wspólnicy spółki cywilnej za zobowiązania spółki odpowiadają solidarnie. Oznacza to, że przedsiębiorcy, którzy zawiązali spółkę, odpowiadają majątkiem wspólnym spółki, a także majątkami osobistymi. Również tutaj nie występuje odpowiedzialność subsydiarna, która nakazywałaby wierzycielowi w pierwszej kolejności sięgać do majątku wspólnego, a dopiero następnie do majątków osobistych wspólników. W wyniku powyższego wierzyciel ma pełne prawo zaspokoić się w całości np. z majątku osobistego tylko jednego wspólnika. W takim wypadku wspólnik ten ma prawo do roszczenia regresowego, tj. żądania od pozostałych wspólników pokrycia zapłaconych wierzytelności w równych częściach.
Instytucja odpowiedzialności solidarnej wspólników ma charakter bezwzględnie obowiązujący. A to znaczy, że odpowiedzialności tej nie można wyłączyć lub ograniczyć np. przez umowę spółki. Taki zapis w umowie nie będzie odnosił żadnego skutku wobec wierzycieli. Przy czym umowne zwolnienie z odpowiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki jednego ze wspólników będzie wywierało skutki prawne między wspólnikami.
W kwestii spółki cywilnej należy jeszcze wspomnieć o zobowiązaniu wspólnika przystępującego lub występującego z niej. Wspólnik przystępujący do istniejącej już spółki nie odpowiada za wcześniejsze zobowiązania zaciągnięte przez pozostałych wspólników. Przystąpienie do długu jest jednak możliwe na podstawie odrębnego zapisu w umowie spółki. Z kolei w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki nie zostaje on zwolniony z nieograniczonej osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe przed jego wystąpieniem.
Odpowiedzialność przedsiębiorcy przy jednoosobowej działalności gospodarczej – podsumowując
Jednoosobowa działalność gospodarcza ma wiele zalet. Jest prosta w założeniu, nie ma również większych trudności z jej prowadzeniem. Nie dotyczy jej podwójne opodatkowanie, które jest zmorą większości spółek prawa handlowego. Z uwagi jednak na zasadę nieograniczonej odpowiedzialności przedsiębiorcy za długi firmy nie zaleca się jej prowadzenia w przypadku biznesu, który wymaga dużego nakładu inwestycyjnego oraz który obarczony jest wysokim ryzykiem. Brak oddzielenia kapitału przedsiębiorstwa od majątku prywatnego posiadanego przez przedsiębiorcę może stać się powodem wielu problemów. Dla osób, które planują więc zaciągać spore zobowiązania, zaleca się założenie jednej ze spółek kapitałowych.
