Praktycznie w każdej firmie mogą zaistnieć okoliczności powodujące wystąpienie zagrożenia życia lub zdrowia pracowników. W takich przypadkach pracownicy mają prawo z własnej inicjatywy powstrzymać się od wykonywania pracy, a nawet oddalić się z miejsca zagrożenia. Przede wszystkim jednak w razie powstania niebezpieczeństwa dla pracowników odpowiedniej reakcji oczekuje się od pracodawcy. Kwestie te regulują odpowiednie przepisy prawa pracy. Poniżej w artykule przegląd regulacji prawnych dotyczących tego aspektu organizowania bezpiecznych warunków wykonywania pracy oraz przedstawienie sytuacji, w których odsunięcie od pracy w razie zagrożenia życia lub zdrowia jest konieczne.
Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP
Podstawowe obowiązki pracodawcy w przedmiocie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP) zostały uregulowane w art. 207–2093 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).
Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie BHP w żaden sposób nie mogą obciążać pracowników.
Zgodnie z art. 207 § 3 kp pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady BHP.
Obowiązki pracodawcy w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia
W myśl postanowień art. 2092 § 1 kp w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany:
– niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony;
– niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne.
Jeżeli bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia już wystąpiło, czyli niebezpieczeństwo stało się realne (np. awaria urządzenia zagrażająca życiu lub zdrowiu pracownika, uszkodzenie pojemnika zawierającego wysoce szkodliwe substancje powodujące przedostanie się do atmosfery trujących oparów, gazów itp.), pracodawca jest bezwzględnie obowiązany zastosować działania wyszczególnione w art. 2092 § 2 kp.
W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca musi:
- wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne;
- do czasu usunięcia zagrożenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy.
Pracownicy mają oczywiście bezwzględny obowiązek wykonać polecenia wydane przez pracodawcę na podstawie art. 2092 § 2 kp.
Pracownik jest zobligowany wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami BHP oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych (art. 211 pkt 2 kp).
Ponadto, stosownie do brzmienia art. 211 pkt 6 kp, pracownik musi niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy zagrożeniu dla zdrowia lub życia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie.
Podjęcie działań przez pracowników w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia lub życia
Pracodawca ma obowiązek umożliwić pracownikom podjęcie określonych działań – nawet bez uzgodnienia tego z przełożonym – w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia lub życia; dotyczy to także zagrożenia dla innych osób. Powyższe kwestie uregulowano w art. 2093 kp.
Pracownicy, którzy podjęli powyższe działania, nie mogą ponosić w związku z tym jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji, pod warunkiem że nie zaniedbali swoich obowiązków.
Osoby uprawnione do odsunięcia pracownika od pracy w razie zagrożenia życia lub zdrowia
Jak już wspomniano na wstępie niniejszego artykułu, pracownik ma prawo powstrzymania się od pracy, jeżeli warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla jego zdrowia lub życia (art. 210 kp). Odsunięcia od pracy może dokonać oczywiście sam pracodawca, o czym także była już wcześniej mowa (art. 2092 § 2 pkt 1).
Przełożony pracownika jest również uprawniony do odsunięcia od pracy zatrudnionego oraz wstrzymania pracy, jeżeli zauważy bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia.
W przypadku gdy bezpośrednie zagrożenie zaobserwuje inny pracownik, powinien on natychmiast ostrzec innych narażonych na utratę zdrowia lub życia, informując jednocześnie o tym fakcie osobę kierującą pracownikami.
W większych zakładach pracy, zatrudniających ponad 100 pracowników, istnieje obowiązek utworzenia służby BHP pełniącej funkcje doradcze i kontrolne (art. 23711 § 1 kp). Szczegółowe zasady jej funkcjonowania określono w przepisach Rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 roku w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, zwanego dalej rozp. w sprawie służby BHP.
Pracownicy służby BHP dysponują także uprawnieniami jak np. odsunięcie od pracy w razie zagrożenia życia lub zdrowia. Służba BHP jest uprawniona, zgodnie z § 3 pkt 5–7 rozp. w sprawie służby BHP, do niezwłocznego:
- wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób;
- odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej;
- odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób.
Służba BHP jest ponadto uprawniona do wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób (§ 3 pkt 8 rozp. w sprawie służby BHP).
Pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. W przypadku braku kompetentnych pracowników pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby BHP specjalistom spoza zakładu pracy. Osobom takim przysługują uprawnienia służby BHP wymienione uprzednio (wstrzymanie pracy maszyny lub urządzenia, odsunięcie pracownika od pracy, wnioskowanie o niezwłoczne wstrzymanie pracy).
Odsunięcie od pracy w razie zagrożenia życia lub zdrowia – podsumowanie
W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany natychmiast wstrzymać pracę i nakazać pracownikom oddalenie się w bezpieczne miejsce. Działania te może przeprowadzić również bezpośredni przełożony pracownika, jeżeli to on zidentyfikuje zagrożenie. Pracodawca powinien umożliwić pracownikom – w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia lub życia albo takiego zagrożenia dla innych osób – podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa, nawet bez porozumienia z przełożonym. Określone uprawnienia w omawianym zakresie posiada również służba BHP oraz pracownik lub specjalista spoza zakładu pracy, którym powierzono wykonywanie jej zadań.
