Polecenie wykonania prac szczególnie niebezpiecznych - jak powinno wyglądać?

Wykonywanie niektórych zawodów wymaga posiadania odpowiednich kwalifikacji i odbywania regularnych szkoleń. Prace szczególnie niebezpieczne powinny pozostawać pod szczególną uwagą zatrudniającego – w przypadku jakiegokolwiek wypadku ponosi on bowiem surowszą odpowiedzialność. Czynności wykonywane w ramach takich prac wymagają bezwzględnie uzyskania stosownego polecenia. Jak powinno wyglądać polecenie wykonania prac szczególnie niebezpiecznych?

Prace szczególnie niebezpiecznie

Kodeks pracy nie posługuje się definicją pracy szczególnie niebezpiecznej, w tym zakresie oferuje jedynie odesłanie do przepisów stosownego rozporządzenia (obecnie jest to Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy). Aby można było mówić o niebezpiecznej pracy, musi ona spełniać następujące kryteria:

• powinna być określona jako szczególnie niebezpieczna w ogólnych przepisach BHP;
• powinna być określona jako szczególnie niebezpieczna w branżowych przepisach BHP;
• powinna posiadać charakter pracy o zwiększonym zagrożeniu lub być wykonywana w utrudnionych warunkach, które są uznawane przez danego pracodawcę za szczególnie niebezpieczne;
• jest oznaczona jako szczególnie niebezpieczna w instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji.

Jako przykłady prac szczególnie niebezpiecznych możemy wskazać:

• roboty budowlane, montażowe, rozbiórkowe oraz remontowe;
• prace w zbiornikach, kanałach i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych (np. tunele);
• prace związane z używaniem materiałów niebezpiecznych (np. kwasów, materiałów wybuchowych, łatwopalnych, trujących);
• prace na wysokościach (ponad 1 m nad poziomem ziemi lub podłogi).

Pozwolenie na wykonanie pracy szczególnie niebezpiecznej

Zagrożenie życia i zdrowia osoby wykonującej pracę szczególnie niebezpieczną oraz odpowiedzialność przełożonego, która za tym idzie, wymaga uzyskania stosownego zezwolenia od pracodawcy. Jeśli zatrudniony podejmie czynności niebezpieczne wbrew woli szefa lub bez jego wiedzy i upoważnienia, w sytuacji wypadku pracodawca będzie mógł uniknąć odpowiedzialnością za powstałą szkodę (np. utratę zdrowia lub śmierć pracownika).

Polecenie wykonania prac szczególnie niebezpiecznych jest więc podstawowym dokumentem, który uprawnia pracownika do podjęcia wyznaczonych czynności, gwarantując mu niejako, że zlecone działania zostały odpowiednio przygotowane przez przełożonego w celu zapewnienia mu maksymalnej ochrony życia i zdrowia. Przyjęło się, że polecenie powinno przybrać formę pisemną – w razie ewentualnych sporów łatwiej będzie wykazać, że pracodawca spełnił wszystkie formalności, powierzając do wykonania pracę szczególnie niebezpieczną.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracodawca określa szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych, w szczególności zapewnia:

• bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;
• odpowiednie środki zabezpieczające;
• instruktaż pracowników obejmujący w szczególności: imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań, wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

Pracodawca zapewnia, aby dostęp do miejsc wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych miały jedynie osoby upoważnione i odpowiednio poinstruowane.

Treść polecenia wykonania pracy szczególnie niebezpiecznej

Obecne przepisy prawa pracy nie wskazują jednolitego wzoru pozwolenia na wykonanie pracy szczególnie niebezpiecznej. W tym zakresie musimy się więc odnieść do praktyki. Polecenie może być wydane nie tylko przez samego pracodawcę, lecz także upoważnioną przez niego osobę, np. kierownika budowy, osobę odpowiedzialną za eksploatację terenu. W piśmie powinny znaleźć się następujące informacje:

• określenie osób odpowiedzialnych za organizację i realizację prac;
• wskazanie adresatów polecenia, tj. pracowników, do których kierowane jest pismo;
• oznaczenie miejsca i czasu wykonania pracy szczególnie niebezpiecznej, ze szczególnym uwzględnieniem terminu rozpoczęcia, zakończenia oraz przerw w realizacji pracy;
• opisanie warunków oraz środków ochronnych, które mają zapewnić bezpieczeństwo pracownikowi;
• dokładny opis zlecanych czynności;
• podpis osoby upoważnionej do wystawienia pozwolenia na pracę szczególnie niebezpieczną.

Powyższe elementy stanowią niezbędne minimum, jeśli chodzi o treść polecenia wykonania prac szczególnie niebezpiecznych. Każdy pracodawca może zamieścić w nim swoje dodatkowe elementy. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby polecenie było skierowane do większej liczby pracowników – jest to szczególnie praktyczne w dużych zakładach pracy, np. przy pracach budowlanych na szeroką skalę. Polecenie powinno być wystawiane na możliwie krótki czas, tzn. sporządzenie pism, które będą pozwalały wykonywać prace szczególnie niebezpieczne przez cały czas trwania danej inwestycji, nie jest dobrym rozwiązaniem, choć w rzeczywistości nie istnieją przepisy, które zakazywałyby takiej praktyki. Jeśli dojdzie do wypadku, pracodawca może mieć niestety problem z uwolnieniem się od swojej odpowiedzialności – długoterminowe polecenie (np. na czas trwania wieloletniej budowy) stawia przełożonego w złym świetle, ponieważ już na starcie pokazuje, że mogło dochodzić do zaniedbań w zakresie aktualnego zabezpieczania terenu budowy oraz szkolenia pracowników w kontekście dbałości o zdrowie w pracy.

Czy pracownik może podjąć pracę szczególnie niebezpieczną bez polecenia pracodawcy?

Tak naprawdę każdy pracownik może zadecydować o podjęciu pracy szczególnie niebezpiecznej bez uprzedniego uzyskania polecenia swojego przełożonego. Naraża się jednak w ten sposób na odpowiedzialność pracowniczą, zwłaszcza gdy dojdzie do wypadku. Podjęcie działań bez wiedzy i woli zatrudniającego stanowi poważne naruszenie obowiązków pracowniczych – w lżejszych przypadkach będzie skutkowało karą pracowniczą, w cięższych zaś nawet zwolnieniem dyscyplinarnym i jednoczesną odpowiedzialnością odszkodowawczą względem zakładu pracy. Podejmowanie pracy szczególnie niebezpiecznej bez polecenia pracodawcy nie jest więc dobrym pomysłem.

W podobnym tonie należy ocenić sytuację, w której pracownik jest kierowany do pracy szczególnie niebezpiecznej, choć wiadomym jest, że pracodawca nie zabezpieczył należycie ani swojego przełożonego, ani miejsca, w którym świadczona będzie praca niebezpieczna (np. na budowie brak jest rusztowania, pracownik nie otrzymuje odzieży ochronnej). W tej sytuacji pracownik ma pełne prawo odmówić podjęcia zleconych mu czynności i nie musi się obawiać tego, że zostanie zwolniony dyscyplinarnie. Zatrudnieni muszą dbać o swoje życie i zdrowie w pierwszej kolejności, interes firmy schodzi na dalszy plan.

Polecenie wykonania prac szczególnie niebezpiecznych – podsumowanie

Polecenie wykonania prac szczególnie niebezpiecznych jest formą pozwolenia na podjęcie określonej pracy, która stwarza zagrożenie życia lub zdrowia pracownika. Mimo że nie istnieje jednolity wzór takiego pisma, wystawia je zawsze pracodawca lub upoważniona przez niego osoba. Polecenie nie powinno być długoterminowe i musi opisać miejsce, czas rozpoczęcia i zakończenia pracy, a także przerwy w jej wykonywaniu. Pismo może być zaadresowane do większej grupy pracowników. Bez polecenia zatrudnieni nie powinni podejmować się prac szczególnie niebezpiecznych, podobnie zresztą jak w sytuacji, gdy widzą, że miejsce pracy jest nienależycie zabezpieczone i stwarza dla nich zagrożenie zdrowia lub życia.