Przelew wierzytelności pozwala zmienić osobę, której dłużnik powinien zapłacić. Przelew wierzytelności najlepiej jest zawrzeć na piśmie, bo w razie sporu najłatwiej wtedy wykazać, że taka umowa została zawarta oraz jaką miała treść. O tym, że nastąpił przelew wierzytelności, trzeba zawiadomić dłużnika.
1. Przelew wierzytelności - na czym polega?
Przelew wierzytelności (cesja wierzytelności) polega na zawarciu umowy, w wyniku której zmienia się osoba, której dłużnik powinien zapłacić. Dotychczasowy wierzyciel na podstawie umowy z nowym wierzycielem przenosi na niego wierzytelności (czyli prawo żądania zapłaty lub spełnienia innego świadczenia), jaka mu przysługuje wobec dłużnika.
Umowa między dotychczasowym a nowym wierzycielem, na podstawie której dochodzi do przelewu wierzytelności może być np. sprzedażą (sprzedaż wierzytelności), darowizną, zamianą.
Stroną umowy przelewu wierzytelności nie jest dłużnik.
2. Przelew wierzytelności - co z odsetkami?
Jeśli zostanie zawarta umowa przelewu wierzytelności, to na nabywcę (nowego wierzyciela) przechodzą wszelkie związane z tą wierzytelnością prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Nabywca ma więc prawo żądać od dłużnika również odsetek za opóźnienie w zapłacie.
| “Stosownie do art. 509 § 2 k.c., na skutek przelewu wierzytelność zbywcy wchodzi do majątku nabywcy wraz ze związanymi z nią prawami. Konsekwencją przelewu jest zatem zmiana podmiotowa po stronie wierzyciela, polegająca na tym, że dotychczasowy wierzyciel traci to stanowisko, a w jego miejsce wchodzi nabywca wierzytelności, który uzyskuje ją w takim samym kształcie, w jakim przysługiwała ona zbywcy”. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2017 r., sygn. akt I CSK 170/17 |
3. Czy przelew wierzytelności musi być na piśmie?
Przelew wierzytelności najlepiej jest zawrzeć na piśmie, bo w razie sporu najłatwiej wtedy wykazać, że taka umowa została zawarta oraz jaką miała treść, unika się wtedy problemów z udowodnieniem tego w razie sprawy w sądzie z dłużnikiem. Dlatego zalecane jest zawieranie umów przelewu wierzytelności na piśmie. Ale bezwzględnego obowiązku zawierania umów przelewu wierzytelności na piśmie nie ma.
| “Przepis art. 511 k.c. nie przewiduje rygoru nieważności w razie dokonania przelewu bez zachowania wymogu formy pisemnej. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 74 § 1 K.c., niezachowanie formy pisemnej zastrzeżonej w art. 511 K.c. nie skutkuje nieważnością umowy przelewu, a jedynie określonymi ustawowo ograniczeniami dowodowymi” Wyrok Sądu Najwyższego z 8 lutego 2002 r., sygn. akt II CKN 1160/99 |
4. Kiedy z podpisami u notariusza?
W jednym przypadku umowę przelewu należy zawrzeć na piśmie, i to jeszcze dodatkowo z podpisami notarialnie poświadczonymi. Chodzi o sytuację, gdy dotychczasowy wierzyciel zdążył już skierować przeciw dłużnikowi sprawę do sądu, wygrał ją i sąd nadał na wyrok (lub nakaz zapłaty) tzw. klauzulę wykonalności (czyli formalne stwierdzenie, że sprawę można skierować do komornika). Chcąc przelać wierzytelność, na którą ma się już wyrok (lub nakaz zapłaty) z klauzulą wykonalności, trzeba zadbać o to, żeby nowy wierzyciel mógł ten wyrok (nakaz zapłaty) wykorzystać i nie miał sam problemów ze skierowaniem sprawy do komornika - bo przecież we wszystkich dokumentach (wyroku, klauzuli wykonalności) podane są dane poprzedniego wierzyciela. Dzięki temu, że przelew wierzytelności był zrobiony z podpisami notarialnie poświadczonymi, nowy wierzyciel będzie mógł żądać nadania przez sąd klauzuli wykonalności na na siebie, co pozwoli mu skierować sprawę do komornika.
5. Zawiadomienie dłużnika o przelewie
O tym, że nastąpił przelew wierzytelności, trzeba zawiadomić dłużnika. Dłużnik musi wiedzieć, komu ma zapłacić. Jeśli dłużnik nic o przelewie wierzytelności nie wie, to może zapłacić swojemu dotychczasowemu wierzycielowi. Wtedy nowy wierzyciel nie może żądać zapłaty od dłużnika, tylko powinien się domagać zapłaty od osoby, której dłużnik zapłacił.
Gdyby jednak dłużnik został zawiadomiony o przelewie wierzytelności przez zbywcę (dotychczasowego wierzyciela) albo dowiedział się o przelewie z innych źródeł (np. od nabywcy), to nie powinien płacić staremu wierzycielowi. Jeśli mimo wszystko zapłaci staremu wierzycielowi, to sporo ryzykuje. Nowy wierzyciel może w takiej sytuacji żądać od dłużnika zapłaty, więc dłużnik może zostać zmuszony do zapłacenia “dwa razy”. Wynika to z art. 512 Kodeksu cywilnego.
6. Czy potrzebna zgoda dłużnika na przelew wierzytelności?
W zdecydowanej większości przypadków zgoda dłużnika na przelew wierzytelności nie jest potrzebna.
Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że byłoby to sprzeczne z :
-
ustawą (czyli musiałby istnieć przepis, który zabrania dokonania przelewu; np. art.84 Kodeksu pracy zabrania przelewania na inną osobę prawa do wynagrodzenia za pracę )
-
zastrzeżeniu umownemu (czyli w umowie strony uzależniły przelew od zgody dłużnika albo wyłączyły całkowicie możliwość przelewu)
-
właściwości zobowiązania (np. prawo do alimentów).
Można też w umowie ograniczyć możliwość przelewu (cesji) wierzytelności bez zgody dłużnika.“Skoro można w umowie wyłączyć możliwość przelewu wierzytelności, to tym bardziej dopuszczalne jest umowne ograniczenie cesji, np. przez wskazanie konkretnego podmiotu, na rzecz którego przelew może być dokonany. W takim przypadku cesja na rzecz innej osoby czy firmy nie będzie skuteczna” - uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2017 r., sygn. akt IV CSK 116/16.
7. Wymóg zgody na przelew wierzytelności można obejść
Aby uzależnić przelew wierzytelności od zgody dłużnika, najlepiej zrobić to na piśmie. W praktyce jednak mimo wprowadzenia np. do umowy wymogu uzyskania zgody, łatwo jest go obejść i dokonać przelewu wierzytelności bez oglądania się na dłużnika. Dlaczego?
Z przepisów o przelewie (art. 514 K.c.) wynika, że jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, to zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu (chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział). Czyli jeśli istnieje dokument potwierdzający istnienie wierzytelności (np. umowa, faktura VAT), to musi on zawierać też informację o tym, że na przelew wierzytelności potrzebna jest zgoda dłużnika. Jeśli na dokumencie takiej informacji nie ma, to przelew będzie skuteczny.
Co jeśli istnieje kilka dokumentów potwierdzających istnienie wierzytelności (np. umowa, faktura VAT, wyrok sądu) a tylko część z nich zawiera zastrzeżenie, że na przelew wierzytelności musi się zgodzić dłużnik? Przecież dłużnik nie ma wpływu na to, czy wierzyciel w treści wystawionej przez siebie faktury VAT wpisze takie zastrzeżenie. W przypadku, gdy został wydany wyrok sądu nakazujący zapłacenie długu, wprowadzenie do treści wyroku informacji, że przelew wymaga zgody dłużnika jest w praktyce niemożliwe.
Odpowiedź na to pytanie znajduje się w wyroku Sądu Njwyższego z 5 kwietnia 2006 r. (sygn. akt I CSK 189/05). Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że “w przypadku istnienia kilku dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności zbytej w drodze przelewu, z których tylko część zawiera informację o zakazie dokonywania przelewu bez zgody dłużnika, ocena skuteczności tego zastrzeżenia wymaga ustalenia, w oparciu o jaki dokument wierzyciel wykazał wobec nabywcy wierzytelności jej istnienie. Jeżeli dokument ten nie zawierał wzmianki o zakazie dokonywania przelewu, to pactum de non cedendo [czyli umowa zakazująca zbycie wierzytelności bez zgody dłużnika - przyp. red.] będzie bezskuteczne wobec nabywcy wierzytelności, chyba że nabywca wierzytelności w chwili przelewu o zastrzeżeniu tym wiedział”.
8. Przelew wierzytelności a obrona dłużnika przed zapłatą
W wyniku przelewu (cesji) wierzytelności sytuacja prawna dłużnika nie może się pogorszyć. Dlatego zabezpieczono go w ten sposób, że wprowadzono w art. 513 § 1 K.c. zasadę, zgodnie z którą dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
Przykład 1.
Jan Nowak zamówił na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej maszynę. Miał za nią zapłacić w terminie 30 dni od jej otrzymania. Maszyna okazała się wadliwa, Jan Nowak złożył reklamację u sprzedawcy. Ten reklamacji jednak nie uznał utrzymując, że to Jan Nowak nieprawidłowo użytkował maszynę i ja uszkodził. Ponieważ Jan Nowak nie zapłacił za maszynę, sprzedawca dokonał przelewu wierzytelności o zapłatę ceny na inną firmę. Jan Nowak nie stracił jednak w wyniku przelewu wierzytelności prawa do odstąpienia od umowy sprzedaży z powodu wad rzeczy. Odstąpienie od umowy wywołuje takie skutki, jakby umowa nie została zawarta (konieczność zwrotu maszyny, brak obowiązku zapłaty lub - jeśli zapłata już nastąpiła - konieczność zwrotu zapłaconej ceny). Jan Nowak może więc nadal złożyć sprzedawcy oświadczenie o odstąpieniu od umowy z powodu wady sprzedanej rzeczy i powołać się na to oświadczenie, gdy nabywca wierzytelności będzie żądał od niego zapłaty.
9. Przelew wierzytelności a niewypłacalność dłużnika
Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje.Gdyby więc wierzyciel np. najpierw umorzył dłużnikowi dług, a potem dokonał cesji wierzytelności (która już mu nie przysługiwała, bo została umorzona), to oczywiście zbywca odpowiada za to przed nabywcą.
Odrębną kwestia jest wypłacalność dłuznika. Co jeśli nabywca nie jest w stanie wyegzekwować zapłaty od dłużnika? Czy może mieć wtedy jakieś żądania do osoby, od której nabył wierzytelność, czy tylko do dłużnika?
Zasadą jest, że zbywca nie ponosi wobec nabywcy wierzytelności odpowiedzialności za to, czy dłużnik jest wypłacalny. Jeśli nabywca nie wyegzekwuje zapłaty od dłużnika, to jest to ryzyko nabywcy, a nie zbywcy. Ale zasadę tę można w umowie zmienić. Zbywca może przyjąć na siebie odpowiedzialność za wypłacalność dłużnika. Wtedy nabywca wierzytelności może żądać od zbywcy odszkodowania, jeśli nie uda mu się wyegzekwować pieniędzy od dłużnika (art. 516 K.c.).
10. Powierniczy przelew wierzytelności - na czym polega?
Można się też spotkać z tzw. powierniczym przelewem wierzytelności. Jest to przelew wierzytelności dokonywany w celu ściągnięcia zapłaty od dłużnika. Takie umowy zawierane są np. z firmami windykacyjnymi, które mają odzyskać należności od dłużników.
Powierniczy przelew wierzytelności w celu jej ściągnięcia i przekazania zbywcy to umowa, na podstawie której cedent (czyli zbywca) przekazuje wierzytelność do majątku osoby trzeciej (nabywcy, np. firmy windykacyjnej), po to, aby nabywca mógł we własnym imieniu ściągnąć dług od dłużnika, działając jednocześnie na rzecz zbywcy, za odpowiednim wynagrodzeniem wynikającym np. z umowy zlecenia.
