Przewaga kontraktowa, jako podstawa kary dla sieci handlowej

Przewaga kontraktowa to zjawisko, które ma miejsce w sytuacji wystąpienia znacznej dysproporcji potencjałów ekonomicznych pomiędzy dostawcą i nabywcą produktów rolnych lub spożywczych. 

Zgodnie z ustawą z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, zakazane jest nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy.

Nieuczciwie praktyki wykorzystujące przewagę kontraktową

O nieuczciwych praktykach zrobiło się głośno, kiedy Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKIK) wziął pod lupę dużych przedsiębiorców, który zalegali z wypłatą wynagrodzeń dostawcom lub tez stosowali niezgodne z prawem zapisy w politykach handlowych i kontraktach. Skutkiem działań tych przedsiębiorców, było to że dostawcy otrzymali niższe wynagrodzenie niż należne, a także dochodziło do spadku osiąganych wyników i marż, co utrudniać miało planowanie działalności gospodarczej.

W grudniu 2020 r. UOKIK w wyniku prowadzonego postępowania nałożył na Jeronimo Martins Polska, właściciela popularnej w Polsce sieci „Biedronka”, karę finansową za wykorzystywanie przewagi kontraktowej. Jest to sprawa która na długo zapisze się w pamięci rynku spożywczego, albowiem przedsiębiorca został ukarany najwyższą jak do tej pory karą w wysokości 723 milionów złotych.

Jak wynika z oficjalnych komunikatów UOKIK, Jeronimo Martins Polska, swoim działaniem na rzecz kontrahentów zrealizowało znamiona nieuczciwej przewagi kontraktowej, ponieważ „spółka w arbitralny sposób narzucała niektóre rabaty, głównie dostawcom owoców i warzyw. Kontrahenci byli informowani o konieczności udzielenia rabatu dopiero na koniec okresu rozliczeniowego, po zrealizowaniu dostaw. Tym samym zawierając umowę nie wiedzieli, ile zarobią, ponieważ w każdej chwili właściciel Biedronki mógł zażądać pomniejszenia wynagrodzenia poprzez przyznanie dodatkowego rabatu w sobie tylko znanej wysokości”.

Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej polega w szczególności na:

1. nieuzasadnionym rozwiązaniu umowy lub zagrożeniu rozwiązaniem umowy;

2. przyznaniu wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;

3. uzależnianiu zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;

4. nieuzasadnionym wydłużaniu terminów zapłaty za dostarczone produkty rolne lub spożywcze, w szczególności z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 935).

Postępowanie w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową

Organem właściwym w sprawach praktyk przedsiębiorców nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. 

Istnieje możliwość wszczęcia postępowania wyjaśniającego, które ma na celu przede wszystkim wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie przepisów ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Zakończenie postępowania wyjaśniającego następuje w drodze postanowienia. Postępowanie wyjaśniające nie powinno trwać dłużej niż 4 miesiące, a w sprawach szczególnie skomplikowanych - nie dłużej niż 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

Ustawodawca przewidział elementy obligatoryjne zawiadomienia, na które składają się: 

1. wskazanie podmiotu, któremu jest zarzucane stosowanie praktyki nieuczciwie wykorzystującej przewagę kontraktową;

2. opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia;

3. uprawdopodobnienie naruszenia przepisów ustawy;

4. dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.

Dodatkowo zawiadamiający powinien posiłkować się wszelkimi dokumentami i innymi dowodami, wskazującymi za poparciem swojego zawiadomienia. Prezes Urzędu przekazuje, na piśmie, zgłaszającemu zawiadomienie, informację o sposobie rozpatrzenia zawiadomienia wraz z uzasadnieniem. Co ważne, dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie oraz treść zawiadomienia nie podlegają ujawnieniu stronom postępowania na żadnym jego etapie, dlatego żaden dostawca czy nabywca nie powinien się obawiać.

Prezes Urzędu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową i zawiadamia o tym strony postępowania. W toku postępowania przed Prezesem Urzędu, może być przeprowadzona przez upoważnionego pracownika Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub Inspekcji Handlowej - kontrola u każdego przedsiębiorcy, w zakresie objętym tym postępowaniem. 

Przedsiębiorcy są obowiązani do przekazywania wszelkich koniecznych informacji i dokumentów na żądanie Prezesa Urzędu. Ponadto zobligowani są do udzielenia żądanych informacji a także umożliwienia wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń oraz środków transportu kontrolowanego. Również kontrolowany przedsiębiorca, zobowiązany jest do udostępnienia i wydania materiałów lub innych przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie oraz umożliwienia dostępu do informatycznych nośników danych, urządzeń lub systemów informatycznych, w zakresie informacji zgromadzonych na tych nośnikach, w urządzeniach lub w systemach, w tym do korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną.

Kontrolowany zapewnia kontrolującemu oraz osobom upoważnionym do udziału w kontroli warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, np. sporządza we własnym zakresie kopie lub wydruki materiałów i korespondencji, udostępnia środki łączności, którymi dysponuje, w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności kontrolnych.

Procedura przewiduje, że zażalenie wnosi się do sądu ochrony konkurencji i konsumentów za pośrednictwem Prezesa Urzędu, który przekazuje je wraz z odpowiedzią, do tego sądu w terminie 7 dni od dnia wniesienia zażalenia. Na rozpoznanie zażalenia sąd ma 7 dni od dnia jego przekazania przez Prezesa Urzędu. Postanowienie sąd uzasadnia z urzędu. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. Zasadą jest, że jeśli zażalenie zostanie przez sąd ochrony konkurencji i konsumentów uwzględnione, tzn. będzie zasadne - dowody uzyskane w wyniku zaskarżonej czynności kontrolnej nie mogą być wykorzystane w prowadzonym postępowaniu oraz w postępowaniach prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów.

Postępowanie w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową powinno być zakończone nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia. Prezes Urzędu po zakończeniu postępowania może wydać decyzję o uznaniu praktyki za nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu, albo umarza postępowanie, w drodze postanowienia. W decyzji o uznaniu praktyki za nieuczciwe wykorzystującą przewagę Prezes Urzędu nakazuje zaniechanie stosowania praktyki naruszającej zakaz, jeżeli do czasu wydania tej decyzji praktyka nie została zaprzestana.

Jeżeli w toku postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową zostanie uprawdopodobnione - na podstawie okoliczności sprawy, informacji zawartych w zawiadomieniu lub innych informacji będących podstawą wszczęcia postępowania - że został naruszony zakaz, o którym mowa w art. 6, a strona postępowania zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań w celu zakończenia naruszenia lub usunięcia jego skutków, Prezes Urzędu może, w drodze decyzji, zobowiązać tę stronę do wykonania tych zobowiązań i określić termin wykonania tych zobowiązań. 

Prezes może w różnych przypadkach również decyzję uchylać, a także może nadać rygor natychmiastowej wykonalności decyzji w całości lub w części, jeżeli wymaga tego ochrona istotnych interesów dostawców lub nabywców.

Kara Pieniężna

Prezes Urzędu może nałożyć na dostawcę albo nabywcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli dostawca albo nabywca, choćby nieumyślnie, dopuścił się naruszenia zakazu nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej.

Wymierzając karę Prezes Urzędu bierze pod uwagę w szczególności okres, stopień oraz skutki rynkowe naruszenia przepisów ustawy, przy czym stopień naruszenia Prezes Urzędu ocenia, biorąc pod uwagę okoliczności dotyczące natury naruszenia i działalności dostawcy albo nabywcy, która stanowiła przedmiot naruszenia oraz specyfiki rynku, na którym doszło do naruszenia. Organ bierze pod uwagę także okoliczności łagodzące lub obciążające, które wystąpiły w sprawie, czyli przekładowo dobrowolne usunięcie skutków naruszenia czy podjęcie z własnej inicjatywy działań w celu zaprzestania naruszenia lub usunięcia jego skutków.

Przepisy przewidują także, możliwość nałożenia kary pieniężnej za opóźnienie w wykonaniu decyzji, postanowienia lub orzeczenia sądu na przedsiębiorcę.

Możliwość uniknięcia wszczęcia postepowania i kary

Zgodnie z przepisami, nie wszczyna się postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania, upłynęły 2 lata. W przypadku kary, nie wszczyna się postępowania w sprawach nakładania kar pieniężnych, jeżeli upłynęły 2 lata od końca roku, w którym dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy czy w przypadku w którym uprawomocniła się decyzja o nałożeniu kary pieniężnej.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, Dz.U.2020.1213 t.j.

2. Decyzja Prezesa Urzędu Konkurenci i Konsumentów NR RBG - 13/2020 z dnia 11 grudnia 2020 r. Znak: RBG.440.1.2019.

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.