Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie kwestii praktycznych związanych z umową pożyczki i tego, kiedy pożyczkodawca może skutecznie domagać się jej zwrotu – aby było to zgodne z przepisami prawa. Roszczenie, aby mogło być dochodzone, musi być wymagalne. Wymagalność jest natomiast wtedy, gdy upłynął termin na dobrowolne wykonanie zobowiązania. Jak ustalić termin zwrotu pożyczki w umowie? O tym w dalszej części.
Na czym polega umowa pożyczki?
Umowa pożyczki uregulowana jest w Ustawie – Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 720 przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Przedmiotem umowy pożyczki nie może być zatem rzecz oznaczona co do tożsamości – na przykład konkretny rower czy samochód oznaczony konkretnym numerem VIN.
Umowa pożyczki może dotyczyć bowiem rzeczy oznaczonych co do gatunku, czyli nieokreślonych w sposób, który umożliwia ich identyfikację od rzeczy tego samego rodzaju. Gdy przedmiotem pożyczki jest ryza papieru, zwrot nie polega na oddaniu tej konkretnej ryzy, a ryzy tej samej jakości, choć będzie to inne opakowanie.
Podobnie jest z pieniędzmi – nie zostaną bowiem zwrócone te banknoty, które zostały pożyczone, a inne, ale zwrot dotyczy takiej samej kwoty. Strony – dający pożyczkę i biorący – powinny precyzyjnie określić kwotę pożyczki, sposób, w jaki zostanie ona przekazana, a także warunki zwrotu. Pożyczka może być udzielona albo w formie bezgotówkowej – przelewem, BLIK-iem, albo w gotówce.
W jakiej formie zawrzeć umowę?
Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami umowa pożyczki, która dotyczy kwoty wyższej niż 1000 zł (lub jeśli wartość rzeczy oznaczonych co do gatunku ją przewyższa), wymaga zachowania formy dokumentowej.
Forma dokumentowa to taka, w której składane oświadczenie woli ma postać dokumentu oraz umożliwia ustalenie osoby składającej oświadczenie. Może to być zatem forma pisemna – poprzez sporządzenie umowy przez strony, ze zwieńczeniem jej w postaci własnoręcznych podpisów stron. Jednakże może mieć to również formę elektroniczną – wówczas wystarczające jest złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
Nie każdy jednak ma kwalifikowany podpis elektroniczny, posługują się nim raczej przedsiębiorcy, dlatego w umowach pomiędzy osobami fizycznymi, choćby przy pożyczkach rodzinnych, sąsiedzkich, wśród znajomych, przeważającym wyborem będzie zwykła forma pisemna.
Nawet niewielka pożyczka powinna zostać sporządzona w formie pisemnej, dając co do pożyczonej sumy czy wartości pożyczonych rzeczy, pewność zwrotu, a także, czasami, nawet pewność uzyskania kwoty pożyczki. Jeśli ma być ona przelana na konto lub udzielona w późniejszym niż zawarcie umowy terminie, będzie chroniła pożyczkobiorcę. Pożyczkodawca ma zaś na uwadze ochronę związaną ze zwrotem pożyczonej sumy.
Termin zwrotu pożyczki w umowie
Co do zasady w polskim systemie prawa cywilnego obowiązuje swoboda umów ograniczona jedynie zasadami współżycia społecznego, przepisami ustaw oraz właściwości, naturze, stosunku prawnego.
Stąd też zupełnie dowolnie można w umowie ustalić termin zwrotu pożyczki. Można określić go ratalnie.
Przykład 1.
Pan Waldemar pożyczył swojej siostrze Aleksandrze 30 000 zł. Ustalono, że siostra będzie zwracała mu tę kwotę ratalnie, od 1 stycznia 2024 roku po 1000 zł miesięcznie, do 3. dnia każdego miesiąca. Ostatnia rata zostanie spłacona po 2,5 roku – 3 lipca 2026 roku. Po tym czasie, gdy pożyczka nie zostanie zwrócona, można wystąpić do sądu o jej zwrot.
Ponadto w umowie można zastrzec, że brak wpłaty raty w konkretnym terminie, na przykład po 7 dniach od ustalonego w umowie, sprawi, że pożyczka stanie się wymagalna w całości – wówczas nawet opóźnienie w spłacie pierwszej raty pozwoliłoby panu Waldemarowi na skierowanie do sądu pozwu o zapłatę 30 000 zł.
Można również wskazać po prostu końcowy termin zwrotu pożyczki.
Przykład 2.
Pani Marta pożycza bratu 4000 zł na opłatę za studia w październiku 2023 roku. Brat obiecuje, że w przerwie wakacyjnej wyjedzie do pracy nad morze i wtedy zwróci jej pożyczoną kwotę. Strony ustalają, że zwrot nastąpi do 30 września 2024 roku.
W takiej sytuacji brat może wpłacać nawet częściowe sumy tytułem zwrotu – nie musi być to jednorazowy zwrot, a może czynić to na raty, ale musi zdążyć do 30 września 2024 roku – tak, aby wywiązać się z łączącej go umowy.
Możliwe są też takie określenia terminów zwrotów, które będą związane z przyszłymi zdarzeniami, niekoniecznie pewnymi i wówczas to sądy będą ustalały, czy jest to zgodne z przepisami prawa, naturą stosunku prawnego – na przykład określając, że pożyczkobiorca zwróci pożyczkę w terminie 3 lat od podjęcia przez niego pracy albo osiągania określonych zysków z prowadzonej działalności gospodarczej – te kwestie mogą bowiem nie nadejść, a czasami być celowym działaniem pożyczkobiorcy – zaniżania dochodów, nieposzukiwania pracy, podejmowania pracy „na czarno”.
Każdy pożyczkodawca, w celu zabezpieczenia swoich interesów, powinien w sposób najbardziej precyzyjny określić termin zwrotu pożyczki, korzystając z tych określonych w przykładzie 1. lub 2. powyżej.
Celem jest wyeliminowanie jakichkolwiek nieścisłości czy wątpliwości co do ostatecznego terminu zwrotu pożyczki. Gdyby uzależniać go właśnie od podjęcia pracy czy dochodu, biorący pożyczkę mógłby w rzeczywistości w nieskończoność przeciągać choćby termin rozpoczynania jej zwracania.
Termin zwrotu pożyczki a skutki nieustalenia terminu zwrotu w umowie
Może się zdarzyć, w roztargnieniu czy jakichkolwiek ustnych ustaleniach, że strony w umowie nie wskażą, do kiedy pożyczka miała zostać zwrócona. Jak w takiej sytuacji to ustalić?
Na to pytanie odpowiedź znajduje się w przepisach Kodeksu cywilnego (kc). Zgodnie z art. 723 kc, jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.
Wymaga to jednak dodatkowego działania ze strony dającego pożyczkę – złożenia pożyczkobiorcy oświadczenia o wypowiedzeniu umowy pożyczki. Takie oświadczenie najlepiej zawrzeć na piśmie, skierować je na adres podany przez biorącego pożyczkę przy zawieraniu umowy. Po tym oświadczeniu biorący pożyczkę ma jeszcze 6 tygodni, licząc od dnia doręczenia mu pisma, na dokonanie jej zwrotu. Dopiero po upływie tego czasu można skierować pozew do sądu o zapłatę.
Przykład 3.
Pani Wioletta pożyczyła panu Beniaminowi 20 000 zł 1 sierpnia 2022 roku. Pan Beniamin wskazywał, że potrzebuje środków na zabieg lekarski. Pani Wioletta, która bardzo przejęła się jego losem, podała, że na razie nie potrzebuje zwrotu środków, a jej znajomy powinien o siebie dbać i nie przejmować się pieniędzmi. Biorący pożyczkę przeszedł pomyślnie zabieg i doszedł do siebie, jednak nie zwracał pożyczki. Pani Wioletta podjęła decyzję o remoncie mieszkania i potrzebowała zwrotu pożyczonej sumy. W tym celu 10 października 2023 roku skierowała do niego wypowiedzenie umowy pożyczki z wezwaniem do jej zwrotu.
Ostatnim dniem, w którym zgodnie z przepisami będzie mógł on oddać pożyczone środki, będzie zatem 21 listopada 2023 roku, jeżeli oświadczenie dotrze do niego właśnie 10 października 2023 roku.
W sytuacji, gdy potrzebny jest szybki zwrot gotówki, ten sposób jest dużo bardziej czasochłonny i wymaga oczekiwania na ruch biorącego pożyczkę. Jeżeli pożyczkobiorca nie zwróci pożyczki, dopiero po 6 tygodniach można skierować do sądu pozew, a następnie oczekiwać na nakaz zapłaty czy rozprawę, co również może się wiązać z kolejnymi miesiącami bez środków.
Podsumowując, wskazać należy, że każda umowa, dla zabezpieczenia zarówno pożyczkodawców, jak i pożyczkobiorców, nawet opiewająca na kwotę mniejszą niż 1000 zł, powinna być zawarta w formie dokumentowej – pisemnej lub elektronicznej, gdy strony mają podpisy kwalifikowane. Najlepiej również w umowie wskazać termin zwrotu pożyczki – albo w ratach, z podaniem do kiedy mają one być spłacane, albo poprzez wskazanie konkretnej, końcowej daty, do której ma zostać zwrócona pożyczka.
Brak wskazania tej daty nie będzie równoznaczny z tym, że pożyczkobiorca nigdy jej nie odda, ale wiązać się będzie on z dodatkowymi obowiązkami związanymi z wypowiedzeniem umowy pożyczki i z dłuższym czasem oczekiwania na jej zwrot. Jednocześnie pożyczkobiorca ma dłuższy czas na spłatę pożyczonej sumy, co dla niego będzie korzystne.
