Nie tylko przedsiębiorcy, lecz także osoby fizyczne poszukują różnego rodzaju korzystnych źródeł finansowania dla swoich przyszłych inwestycji. Przeglądając oferty kredytowo-pożyczkowe, niekiedy decydują się na wzięcie pożyczki od zaprzyjaźnionej firmy zamiast od typowej instytucji finansowej czy podmiotu dokonującego sprzedaży detalicznej kredytów i pożyczek konsumenckich. Abstrahując od rodzaju podmiotu oferującego pożyczkę, występują czasami sytuacje, kiedy pożyczkobiorca jest zmuszony do wnioskowania o umorzenie odsetek od pożyczki będących już zaległością. Czy w takich okolicznościach powstanie u niego przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych PIT?
Umorzenie odsetek od pożyczki - potrącenie wierzytelności a zwolnienie z długu
W prawie cywilnym nie występuje wyjaśnienie pojęcia umorzenia odsetek. Istnieje za to pojęcie tzw. zwolnienia z długu.
Nawiązując do art. 498 od 508 Ustawy - Kodeks cywilny (dalej: kc), jeżeli dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, wówczas każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy:
- tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku oraz
- obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Powyższe potrącenie odbywa się przez złożenie przez jedną ze stron dla drugiej strony oświadczenia o potrąceniu wspólnych wierzytelności. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.
Umorzeniu poprzez potrącenie nie podlegają wierzytelności wymienione w poniższej tabeli.
Wyłączenie umorzenia przez potrącenie | |
Lp. | Jakich wierzytelności dotyczy wyłączenie? |
1. | Nieulegających zajęciu |
2. | O dostarczenie środków utrzymania |
3. | Wynikających z czynów niedozwolonych |
4. | Co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne |
Wierzyciel może natomiast zwolnić dłużnika z długu. W takiej sytuacji zobowiązanie dłużnika względem wierzyciela wygasa, pod warunkiem że dłużnik przyjmie to zwolnienie z długu. Pod tym pojęciem identyfikuje się także umorzenie odsetek od pożyczki przez wierzyciela wobec dłużnika.
Uwzględniając wszystkie powyższe przepisy, należy zaznaczyć, że wierzyciel ma prawo zwolnić z długu – umorzyć odsetki, które zostały już naliczone, ale nie zostały zapłacone, a więc pozostają na dzień umorzenia długiem.
Na czym polega pożyczka?
Zgodnie z art. 720 kc przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Dający pożyczkę może żądać od biorącego pożyczkę odsetek oraz pozaodsetkowych kosztów.
Pozaodsetkowe koszty są związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej i są nimi m.in.:
- marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem umowy pożyczki, udzieleniem pożyczki lub jej obsługą albo koszty o podobnym charakterze;
- opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty pożyczki, jej nieterminową spłatą albo koszty o podobnym charakterze;
- koszty usług dodatkowych, w szczególności koszty ubezpieczeń, koszty związane z ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki, koszty pozyskiwania informacji dotyczących biorącego pożyczkę, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do zawarcia umowy
Należy jednak podkreślić, że opłaty notarialne i daniny publiczne nie są zaliczane do pozaodsetkowych kosztów, mimo że strony umowy pożyczki mogą być zobowiązane do ich uregulowania w związku z zawarciem tej umowy.
Pożyczka a podatek dochodowy od osób fizycznych
W związku z art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, przysporzenia osiągnięte z różnych źródeł.
Zatem przychody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych PIT powstają nie tylko z działalności gospodarczej, lecz także z innych źródeł, które dostarczają osobie fizycznej pożytki także poza działalnością.
Dochody, które nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych PIT, to dochody:
- zwolnione z podatku dochodowego wymienione w art. 21 ustawy o PIT;
- okresowo zwolnione z podatku dochodowego, np. z odpłatnego zbycia obligacji Skarbu Państwa w pewnym okresie czy z odpłatnego zbycia papierów wartościowych, które są dopuszczone do publicznego obrotu papierami wartościowymi, nabytych na podstawie publicznej oferty lub na giełdzie papierów wartościowych albo na rynku regulowanym;
- od których zaniechano poboru podatku na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej.
Umorzenie odsetek od pożyczki to otrzymanie nieodpłatnego świadczenia
Przychód w podatku dochodowym PIT to każda forma przysporzenia majątkowego przybierająca charakter zarówno pieniężny, jak i niepieniężny.
Przychód w podatku dochodowym PIT może także przybrać też formę tzw. nieodpłatnych świadczeń – otrzymania nieodpłatnie konkretnego świadczenia.
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT przychodami w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.
Nieodpłatne świadczenie to otrzymanie przez podatnika tzw. jednostronnego świadczenia. Podatnik otrzymujący to nieodpłatne świadczenie nie dokonuje w zamian żadnego innego świadczenia.
Podatnik otrzymujący nieodpłatne świadczenie uzyskuje tym samym wymierną korzyść ekonomiczną o określonej wartości finansowej.
Przykładem nieodpłatnych świadczeń może być korzystanie przez podatnika z ruchomych lub nieruchomych składników majątku na podstawie umowy użyczenia, otrzymanie nieodpłatnie różnego rodzaju usług czy też różnego rodzaju pakietów stanowiących pewnego rodzaju premię za pracę.
Otrzymanie nieodpłatnego świadczenia to także uzyskanie umorzenia odsetek od otrzymanej pożyczki. Biorący pożyczkę, otrzymując umorzenie odsetek od pożyczki, uzyskuje przychód podlegający opodatkowaniu.
Jeżeli osoba fizyczna, która weźmie pożyczkę, dokona jej spłaty wraz z odsetkami, w takiej sytuacji transakcja ta jest dla niej neutralna podatkowo.
Natomiast umorzenie odsetek od pożyczki będzie stanowić przychód podlegający opodatkowaniu u osoby fizycznej – pożyczkobiorcy. Przychód ten powstanie wobec uzyskania nieodpłatnego świadczenia – umorzenia odsetek stanowiących zaległość, naliczonych, ale będących długiem w dniu ich umorzenia.
Gdy podmiot-pożyczkodawca nie umorzyłby bowiem części naliczonych odsetek o pożyczki będących zaległością, osoba fizyczna będąca pożyczkobiorcą byłaby zobowiązana do ich zapłaty.
Umorzenie odsetek od pożyczki przez pożyczkodawcę będzie stanowić zwolnienie z długu pożyczkobiorcy. Dłużnik osiąga tym samym korzyść – przysporzenie majątku w postaci wartości umorzonych odsetek.
Umorzone odsetki od pożyczki, które zostały naliczone i stały się wymagalne, będą stanowić dla osoby fizycznej nieprowadzącej działalności przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym PIT zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT (przychód z nieodpłatnych świadczeń).
Przychód z naliczonych, umorzonych odsetek powstanie w dacie ich faktycznego umorzenia. Faktyczne umorzenie to określone zdarzenie wywołujące skutek zwolnienia z długu dłużnika. Jeśli takie zdarzenie wystąpi, to w dniu tym nastąpi umorzenie odsetek od pożyczki.
Przykład 1.
Osoba fizyczna wzięła pożyczkę pieniężną od zaprzyjaźnionej spółki z o.o. Pożyczka opiewała na wartość 30 000 zł. Odsetki od tej pożyczki zgodnie z harmonogramem wynosiły łącznie 11 000 zł. W pewnym okresie spłacania pożyczki osobę fizyczną dotknęła trudna sytuacja materialna. Przestała ona spłacać pozostałe odsetki. Stały się one wymagalną zaległością. Osoba fizyczna wobec braku możliwości ich spłacania złożyła wniosek do spółki z o.o. z prośbą o umorzenie odsetek od pożyczki. Spółka z o.o. przychyliła się do tej prośby i wydała decyzję o umorzenie pozostałych, zaległych odsetek w kwocie 2 000 zł w dacie 31 stycznia 2023 roku. W tej dacie osoba fizyczna osiągnęła przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym PIT.
Na tę okoliczność spółka z o.o. ma obowiązek wystawić PIT-11, w którym wykaże przychód z innych źródeł w postaci kwoty umorzonych odsetek. Osoba fizyczna natomiast samodzielnie obliczy i odprowadzi podatek dochodowy PIT, przenosząc dane z otrzymanej od spółki z o.o. informacji PIT-11 do zeznania rocznego.
Podmiot będący płatnikiem podatku musi pamiętać o wystawieniu informacji PIT-11
Końcowo należy podkreślić, że gdy podmiot zdecyduje o umorzeniu odsetek od udzielonej pożyczki, wówczas będzie zobowiązany do wystawienia osobie fizycznej PIT-11, w którym w przychodach z innych źródeł (art. 20 ust. 1 ustawy o PIT) ujmie kwotę umorzonych odsetek.
Informację PIT-11 podmiot będzie zobowiązany przekazać osobie fizycznej będącej dłużnikiem.
Z kolei osoba fizyczna ujmie kwotę umorzonych odsetek od otrzymanej pożyczki we właściwym dla siebie zeznaniu rocznym.
