Umowa darowizny należy do kategorii czynności dwustronnych. Dla jej ważności znaczenia ma nie tylko wola darczyńcy, lecz także zgoda obdarowanego. Teoretycznie może on odmówić przyjęcia darowizny, np. ze względów podatkowych. Zastanówmy się jednak, jakie są obowiązki obdarowanego, jeśli taka umowa dojdzie do skutku.
Umowa darowizny
Zgodnie z treścią art. 888 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Umowa darowizny należy do kategorii umów nazwanych (regulowana jest bowiem konkretnymi przepisami Kodeksu cywilnego), dwustronnych oraz dokonywanych pod tytułem darmym. Z treści tego zobowiązania wynika konieczność działania jego dwóch stron – darczyńcy oraz obdarowanego. Pierwszy z nich dokonuje przysporzenia majątkowego na rzecz drugiego, natomiast obdarowany wyraża zgodę na taką czynność.
Umowa darowizny może być zawarta w zasadzie w każdej formie, nawet ustnej. Jeśli jednak jej przedmiotem ma być jakakolwiek nieruchomość lub przedsiębiorstwo, niezbędna staje się wówczas wizyta w kancelarii notarialnej.
Do istotnych elementów umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, ale darowizna implikuje powstanie w rzeczywistości stosunku etycznego pomiędzy darczyńcą i obdarowanym, wyrażającego się w moralnym obowiązku wdzięczności, który szczególnego wymiaru nabiera w sytuacji, gdy do darowizny dochodzi między bliskimi członkami rodziny. Obowiązek ten może w określonych sytuacjach faktycznych i życiowych obejmować pomoc i wsparcie ze strony obdarowanego, dostosowanie zachowań i reakcji do okoliczności faktycznych powiązanych często z wiekiem czy stanem zdrowia darczyńców. Jest to tym bardziej oczywiste gdy poprzez uczynioną darowiznę darczyńcy wyzbyli się całego swego majątku, licząc na zrozumienie i zapewnienie stabilizacji życiowej na starość.
Podstawowe obowiązki obdarowanego
Głównym obowiązkiem każdego obdarowanego jest wyrażenie zgody na dokonywaną darowiznę. Jeśli ona nie nastąpi, umowa będzie bezskuteczna – nie można bowiem przymuszać nikogo do otrzymywania żadnych praw lub rzeczy majątkowych. Oczywiście warto w tym miejscu zaznaczyć, że zgodnie z treścią art. 898 § 1 kc darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
Rażąca niewdzięczność, uzasadniająca odwołanie darowizny, musi wystąpić po zawarciu umowy. Podstawy odwołania darowizny w oparciu o art. 898 § 1 kc nie stanowi bowiem zachowanie noszące znamiona rażącej niewdzięczności, które wystąpiło jeszcze przed zawarciem umowy, nawet jeśli darczyńca powziął wiedzę o tej okoliczności po zawarciu umowy.
O uznaniu zachowania obdarowanego wobec darczyńcy za rażącą niewdzięczność nie decyduje subiektywne poczucie darczyńcy. Nakaz uwzględniania każdorazowo okoliczności sprawy ma bowiem na celu oderwanie się od uczuć darczyńcy, jego uczucia i poczucia krzywdy, a zadaniem sądu jest rozważenie okoliczności, w jakich poczucie to powstało.
Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane jest złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą. O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być zaś mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań, godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie, lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku.
Podatkowe obowiązki obdarowanego
W przypadku nabycia praw, przedmiotów majątkowych lub pieniędzy w drodze darowizny, na obdarowanym ciąży obowiązek zapłacenia stosownego podatku. Opodatkowaniu podlega nabycie majątku o wartości ponad kwotę wolną od podatku. Obecnie w przypadku jednorazowej darowizny kwota wolna od podatku wynosi:
-
9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
-
7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
-
4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Zgodnie z treścią art. 14 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
-
do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
-
do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
-
do grupy III – innych nabywców.
Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Za zstępnych w rozumieniu ustawy uważa się również osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w Ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a za wstępnych także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.
Pamiętajmy przy tym, że nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami, jest zwolnione z opodatkowania.
Zgłoszenie nabycia darowizny wraz z dokładnym wykazaniem nabytych praw, przedmiotów lub kwot pieniężnych następuje poprzez złożenie oświadczenia na formularzu SD-Z2. Druk powinien zostać złożony do urzędu skarbowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania podatnika. Jeżeli jednak w skład darowizny wchodzi nieruchomość lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, właściwym będzie urząd skarbowy położenia takiej nieruchomości.
Zwolnienie z podatku od darowizn
Obdarowany może korzystać ze zwolnienia podatkowego w dwóch przypadkach:
-
gdy należy do tzw. zerowej grupy podatkowej (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) i w ciągu 6 miesięcy od dnia nabycia przedmiotu darowizny zgłosi fakt nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego,
-
gdy należy do I grupy podatkowej (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie) i nabędzie darowiznę nieprzekraczającą 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami.
Obowiązki obdarowanego - podsumowanie
Obowiązki podatkowe obdarowanego polegają przede wszystkim na terminowym zgłoszeniu faktu darowizny właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Dokonuje się tego w ciągu 6 miesięcy od dnia dokonania darowizny poprzez złożenie prawidłowo wypełnionego formularza SD-Z2. Jeśli obdarowany może skorzystać ze zwolnienia podatkowego, powinien również w ten sam sposób poinformować urząd skarbowy o dokonanej darowiźnie.
