Samo posiadanie długu przez wierzyciela nie uprawnia go do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie egzekucji przeciwko nieuczciwemu kontrahentowi. Aby komornik mógł rozpocząć swoje działania, konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku przez wierzyciela. Co jednak, jeśli po czasie okaże się, że prowadzone postępowanie egzekucyjne było wadliwe i nastąpiło uchylenie klauzuli wykonalności?
Czym jest klauzula wykonalności?
Komornik może działać wyłącznie na wniosek uprawnionej osoby. Nigdy nie podejmuje swoich czynności samodzielnie z urzędu, lecz na polecenie odpowiednio umocowanego podmiotu. Czynności zmierzające do odzyskania długu mogą się rozpocząć wyłącznie, gdy wierzyciel złoży wniosek o wszczęcie egzekucji. Takie pismo musi być jednak wyposażone w tzw. klauzulę wykonalności, którą jest tytuł wykonawczy składający się m.in. z tytułu egzekucyjnego.
Tytułem egzekucyjnym nazywamy każdy dokument, którego treść potwierdza istnienie należnego świadczenia (pieniężnego lub niepieniężnego). W praktyce będą to najczęściej orzeczenia sądowe, akty notarialne lub umowy podpisane przez dłużników i ich wierzycieli. Sam tytuł egzekucyjny nie jest jednak wystarczający do tego, aby komornik mógł wszcząć odpowiednie postępowanie. Taki tytuł musi bowiem zostać zaopatrzony w klauzulę wykonalności, która przybiera najczęściej postać urzędowej pieczęci stwierdzającej, że tytuł egzekucyjny nadaje się do wykonania i można go skierować do komornika. Klauzula wykonalności jest nadawana tylko przez sądy, najczęściej w ramach osobnego postępowania, które na szczęście nie wymaga przeprowadzania rozpraw. W niektórych przypadkach taka klauzula jest nadawana z urzędu, np. w wyrokach zasądzających alimenty. Wierzyciel zainteresowany uzyskaniem klauzuli wykonalności na posiadanym przez siebie tytule wykonawczym musi złożyć wniosek o jej nadanie do sądu rejonowego właściwego ogólnie dla miejsca zamieszkania dłużnika, w przypadku postępowania karnego – do sądu miejsca zamieszkania podejrzanego. Sądy nadają wspomniane klauzule dosyć szybko – cała procedura trwa od 2 do 6 tygodni. Po otrzymaniu pieczęci (klauzuli wykonalności) na tytule egzekucyjnym wierzyciel może złożyć stosowny dokument wraz z wnioskiem o wszczęcie egzekucji do właściwego komornika. Od tej pory istnieje możliwość ściągania pieniędzy od dłużnika.
Czy klauzula wykonalności może być wadliwa?
W rzeczywistości nadawane przez sądy klauzule wykonalności mogą być w niektórych przypadkach wadliwe. Będzie tak chociażby wtedy, gdy tytuł egzekucyjny został wydany w ramach postępowania sądowego, które było prowadzone niezgodnie z przepisami. Podobna sytuacja może mieć miejsce, gdy z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności występuje nieuprawniony podmiot, a mimo tego sąd taką klauzulę nadaje.
Niezwykle istotną informacją jest to, że komornik prowadzący postępowanie egzekucyjne nie bada zasadności i poprawności przedstawionych mu tytułów wykonawczych. Prowadzi to niestety do sytuacji, w których ściąga się pieniądze od dłużnika, mimo że nie było do tego żadnych podstaw prawnych. Możliwe jest więc, że komornik ściągnie pieniądze od wskazanej osoby, przekaże je na rzecz wierzyciela, a dopiero po jakimś czasie okaże się, że całe postępowanie egzekucyjne było od samego początku nieważne – ponieważ opierało się na wadliwej klauzuli wykonalności.
Uchylenie klauzuli wykonalności
Dłużnik, który uważa, że toczące się wobec niego lub już zakończone postępowanie egzekucyjne było wadliwe, może starać się odzyskać swoje pieniądze. Wcześniej jednak musi doprowadzić do prawomocnego uchylenia klauzuli wykonalności. Występowanie do komornika lub sądu, przy którym on działa, z wnioskami o zwrot pobranych pieniędzy lub kosztowności nie przyniesie żadnych skutków. Dłużnik otrzyma bowiem odpowiedź, że komornicy nie mają obowiązku badania poprawności i zgodności z prawem tytułów wykonawczych, na których opierają całą swoją pracę. Bez względu na charakter takiego rozwiązania jest ono zgodne z prawem. Innymi słowy, dopóki dłużnik nie doprowadzi do uchylenia klauzuli wykonalności lub tytułu egzekucyjnego, dopóty nie odzyska swoich pieniędzy.
Klauzula wykonalności może zostać uchylona tylko wtedy, gdy osoba występująca z takim żądaniem wykaże przed sądem, że doszło do naruszenia przepisów przy jej wydawaniu. Zgodnie z treścią art. 795 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (kpc) na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie.
Przepis art. 795 § 1 kpc dopuszcza zaskarżenie w drodze zażalenia postanowienia sądu w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności, jednak regulacja ta odnosi się tylko do postanowień sądu pierwszej instancji. Natomiast na postanowienia sądu drugiej instancji co do nadania klauzuli wykonalności zażalenie nie przysługuje. W świetle art. 3941 § 1 i 2 oraz art. 7674 § 1 i art. 795 § 1 kpc zażalenie na postanowienie sądu apelacyjnego o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, jako niedopuszczalne, podlega odrzuceniu z mocy art. 3986 § 3 w związku z art. 3941 § 3 kpc.
Aby uchylić klauzulę wykonalności, niezbędne jest więc wniesienie zażalenia do sądu, który zajmował się jej nadaniem. Samo uchylenie owej klauzuli będzie wystarczające do tego, aby kwestionować jakiekolwiek zajęcie dokonane przez komornika. Pamiętajmy jednak, że uchylenie klauzuli nie powoduje zniszczenia tytułu egzekucyjnego (dokumentu, na podstawie którego prowadzona była egzekucja komornicza). Osoby decydujące się na uchylenie omawianej klauzuli powinny więc pomyśleć o całościowym podejściu do sprawy, tj. o dążeniu do uchylenia tytułu egzekucyjnego np. poprzez powołanie się na zarzut przedawnienia całego zobowiązania lub na to, że wierzyciel tak naprawdę nigdy nie był uprawnionym podmiotem do tego, by mógł żądać zapłaty na swoją rzecz jakiejkolwiek kwoty pieniężnej.
Przykład 1.
Komornik w ramach postępowania egzekucyjnego ściągnął od pana Jana kwotę 5000 zł. Po 3 miesiącach od zakończenia egzekucji dłużnik stwierdził, że wydany przeciwko niemu tytuł wykonawczy był wadliwy – klauzulę wykonalności nadał niewłaściwy sąd rejonowy. Pan Jan doprowadził do uchylenia ww. klauzuli i zawnioskował do wierzyciela o zwrot pieniędzy, które pobrał komornik. Wierzyciel nie będzie musiał zwracać panu Janowi pieniędzy, jeśli uzyska nową (tym razem zgodną z prawem) klauzulę wykonalności na posiadanym przez siebie tytule egzekucyjnym. Jeśli pan Jan doprowadziłby jednak do uchylenia klauzuli wykonalności i tytułu egzekucyjnego, wierzyciel musiałby zwrócić pieniądze dłużnikowi, które pobrał od niego komornik.
Uchylenie tytułu egzekucyjnego następuje najczęściej w ramach osobnego postępowania, które inicjuje dłużnik, czasem w ramach zastosowanych przez niego środków odwoławczych, takich jak zarzuty, sprzeciw, apelacja lub wniosek o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania. Uchylenie tytułu egzekucyjnego w całkowity sposób niszczy roszczenia wierzyciela i jest podstawą do odzyskania ściągniętych od dłużnika pieniędzy.
Odzyskanie pieniędzy po uchyleniu klauzuli wykonalności
Jeśli dłużnik doprowadził do uchylenia klauzuli wykonalności lub tytułu egzekucyjnego, może wnioskować o zwrot nienależnie pobranych od niego pieniędzy. W praktyce następuje to najczęściej już po tym, jak komornik zakończył całe postępowanie egzekucyjne i przekazał wszystkie środki wierzycielowi. Wniosek o zwrot pieniędzy musi być więc kierowany nie do komornika, lecz do wierzyciela, ponieważ to on jest dysponentem środków. Oczywiście przed skierowaniem stosownego pisma do wierzyciela warto zadzwonić do kancelarii komorniczej i upewnić się, że pieniądze już zostały wysłane przez komornika i nie znajduje się on w ich posiadaniu. Gdyby okazało się jednak, że komornik nie przekazał żadnych środków wierzycielowi, to wniosek o zwrot należy kierować do komornika.
Wspomniany powyżej wniosek nie ma swojego jednolitego wzoru, stąd dłużnik może sformułować takie pismo w dowolny sposób. Jeśli wezwanie do zapłaty okaże się bezskuteczne, jedyną drogą na odzyskanie pieniędzy będzie postępowanie sądowe. W tym celu dłużnik musi wnieść pozew o zapłatę – pozwanym będzie oczywiście wierzyciel, który pobrał nienależne mu pieniądze. Pamiętajmy, że dłużnik ma prawo żądać zwrotu wszystkich pobranych od niego kwot, wliczając w to także wynagrodzenie komornicze za prowadzenie wadliwego postępowania egzekucyjnego. Bardzo często takie koszty opiewają na kwoty rzędu kilkuset lub kilku tysięcy złotych – wierzyciel ma wówczas obowiązek oddać je dłużnikowi. Uchylenie klauzuli wykonalności lub tytułu egzekucyjnego nie oznacza automatycznego zwrotu pieniędzy przez komornika lub wierzyciela na rzecz poszkodowanego dłużnika. Taka osoba musi sama zadbać o swój interes i wystąpić z odpowiednimi pismami do odpowiednich osób lub sądów. Dłużnik nie musi przy tym być reprezentowany przez adwokata lub radcę prawnego i może samodzielnie dochodzić swoich praw.
Podsumowując uchylenie klauzuli wykonalności, która została wadliwie nadana tytułowi egzekucyjnemu, powoduje uznanie, że toczące się lub zakończone już postępowanie egzekucyjne jest lub było bezprawne. To z kolei uprawnia dłużnika do złożenia wniosku o zwrot nienależnie pobranych od niego świadczeń pieniężnych, przy czym takie pismo powinno być kierowane z reguły do wierzyciela, a nie do komornika. Jeśli wezwanie do zapłaty będzie bezskuteczne, dłużnik może odzyskać swoje pieniądze tylko na drodze sądowej poprzez złożenie pozwu o zapłatę.
