Jeżeli zależy nam na należytym lub terminowym wykonaniu określonego obowiązku umownego przez drugą stronę umowy, mamy możliwość skorzystania z przewidzianych prawem konstrukcji pełniących funkcję zabezpieczenia umownego. Jakie zabezpieczenie zobowiązań umownych przewiduje prawo? Sprawdź w poniższym artykule!
Zabezpieczenie zobowiązań w formie kary umownej
Najprostsze i podstawowe zabezpieczenie zobowiązań umownych to klauzula umowna, zgodnie z którą naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy.
W takim wypadku w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na taką sytuację wysokości bez względu na wartość poniesionej szkody.
Przykład 1.
Zastrzegając w umowie karę umowną, warto mieć na uwadze kilka praktycznych kwestii. Przede wszystkim trzeba dobrze przemyśleć, za jakie okoliczności kara będzie mogła zostać nałożona – warto opisać je precyzyjnie i w sposób konkretny, aby nie pozostawić pola do interpretacji. Kolejną istotną kwestią jest wysokość, jaką ma mieć kara umowna. Na przykładzie zobowiązania do zachowania poufności łatwo można wyjaśnić, jak istotną rolę odgrywa odpowiednia wysokość kary umownej. Gdy za naruszenie poufności zastrzeżemy karę zbyt niską, nie będzie ona odstraszająca i druga strona może dopuścić się naruszenia poufności, kalkulując ewentualną zapłatę kary. Gdy będzie zbyt wysoka, może nie spełniać realnej funkcji odstraszającej, gdyż druga strona może zakładać, że wysokość kary będzie sądowo podważana w trybie miarkowania kary umownej. Bardzo istotne jest natomiast zadbanie o to, aby w umowie wprost została zapisana możliwość żądania odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary. Bez takiego sformułowania kara będzie stanowić wyłączną rekompensatę z tytułu naruszenia, co może być szczególnie dotkliwe dla wierzyciela, jeżeli karę ustali na niskim poziomie kwotowym.
Prawo do żądania odsetek
Warto mieć na uwadze fakt, że karę umowną można zastrzec wyłącznie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań niepieniężnych. Jakie zabezpieczenie zobowiązań będzie mieć zastosowanie w takiej sytuacji? Przysługują odsetki ustawowe, a dodatkowo można wprowadzić do umowy obowiązek zapłaty odsetek umownych.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
Oświadczenie o poddaniu się egzekucji
Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, czyli tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytułami egzekucyjnymi są zwykle orzeczenia sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu bądź ugoda zawarta przed sądem.
Zabezpieczenie zobowiązań ma również swój szczególny rodzaj – oświadczenie o poddaniu się egzekucji – który stanowi tytuł egzekucyjny. Takiemu tytułowi w szybkim trybie sądowym nadaje się jedynie klauzulę wykonalności, wraz z którą stanowi on tytuł wykonawczy, który można skierować do komornika. Omijamy zatem cały etap sporu sądowego o meritum sprawy.
Umowa poręczenia
Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać powinność, na wypadek gdyby dłużnik jej nie zrealizował. Warto pamiętać, że oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie.
O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela.
Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym poręczyciela.
Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi, w szczególności może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela. Poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela.
Zabezpieczenie zobowiązań a zastaw na rzeczach i prawach
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można także rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.
Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną.
Warto wiedzieć, że jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze. Nieważne jest natomiast zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu.
Zabezpieczenie zobowiązań w postaci zastawu zabezpiecza także roszczenia o odsetki za trzy ostatnie lata przed zbyciem rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym, przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału oraz inne roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania oraz o zwrot nakładów na rzecz.
Zastawca niebędący dłużnikiem może niezależnie od zarzutów, które mu przysługują osobiście przeciwko zastawnikowi, podnosić zarzuty, które przysługują dłużnikowi, jak również te, których dłużnik zrzekł się po ustanowieniu zastawu.
Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem. Po wygaśnięciu zastawu musi zwrócić rzecz zastawcy. Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek.
Przedmiotem zastawu mogą być także prawa, jeżeli są zbywalne.
Zastaw rejestrowy – szczególny rodzaj zastawu
Do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane: umowa o ustanowienie tego zastawu (umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów.
Umowa zastawnicza powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie.
Zabezpieczenie zobowiązań hipoteczne – obciążenie nieruchomości
W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Przedmiotem hipoteki może być także:
- użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego;
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
- wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
Hipoteka umowna może także zabezpieczać kilka wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi.
W umowie ustanawiającej hipotekę należy określić stosunki prawne oraz wynikające z nich wierzytelności objęte zabezpieczeniem.
