Postępowanie sanacyjne, najbardziej restrykcyjne z postępowań restrukturyzacyjnych, wszczyna się w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo dłużnika stoi na skraju bankructwa. Jest ono bardzo sformalizowane, wymaga ingerencji sądu oraz organów państwowych, w tym zarządcy, który obejmuje w zarząd cały majątek dłużnika. Sanacja jest jednak najlepszym sposobem na przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zaciągniętych zobowiązań. Postępowanie to daje możliwość odstąpienia od niekorzystnych umów, zbycie zbędnego, generującego koszty majątku, zwolnienie nieefektywnych i nie niezbędnych pracowników, odwrócenia skutków czynności zdziałanych na szkodę wierzycieli. Decydując się na wniosek o przeprowadzenie sanacji, dłużnik musi być jednak świadomy, że to nie on będzie w czasie postępowania prowadził przedsiębiorstwa, a zarządca, który przejmie wszystkie jego obowiązki.
Czym jest postępowanie sankcyjne?
Zarządca – kim jest i kto może pełnić tę funkcję?
Zarządca zostaje powoływany w chwili otwarcia postępowania sanacyjnego. Wyznaczony zostaje przez sąd gospodarczy. Sąd wyboru dokonuje samodzielnie, jednakże w przypadku wniosku dłużnika popartego przez wierzycieli mających łącznie więcej niż 30% ogólnej sumy wierzytelności, zostaje związany tym wnioskiem. Zasadniczym zadaniem zarządcy jest przeprowadzenie przedsiębiorstwa dłużnika przez postępowanie w taki sposób, aby podejmując wyłącznie niezbędne i racjonalne decyzje, możliwe stało się w przyszłości wykonanie zawartego z wierzycielami dłużnika układu.
Funkcję zarządcy może sprawować jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która posiada licencję doradcy restrukturyzacyjnego, bądź spółka prawa handlowego, której wspólnicy ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem albo członkowie zarządu reprezentujący spółkę posiadają taką licencję. Prawo restrukturyzacyjne jednocześnie wskazuje na przypadki wykluczające możliwość objęcia funkcji zarządcy w określonych okolicznościach. Co do zasady doradca restrukturyzacyjny nie będzie mógł pełnić funkcji zarządcy w postępowaniach prowadzonych wobec osób (dłużników) z nim związanych, takich jak: małżonek, krewny, wierzyciel.
Obowiązki zarządcy a ograniczenie dłużnika w zarządzie
Zgodnie z art. 52 Prawa restrukturyzacyjnego po otwarciu postępowania zarządca niezwłocznie obejmuje zarząd masą sanacyjną (tj. majątkiem dłużnika). Wynika to z faktu, że w czasie postępowania przedsiębiorstwo dłużnika musi być przede wszystkim zabezpieczone przed zniszczeniem, zabraniem przez osoby trzecie oraz roztrwonieniem przez dłużnika. Z uwagi na specyfikę działania przedsiębiorstw i ich rozbudowaną strukturę zarządca w pojedynkę nie byłby w stanie prowadzić firmy. Zarząd wykonuje on więc przy wykorzystaniu odpowiedniej kadry menedżerskiej i pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie dłużnika. Nie jest tak, że wyznaczenie zarządcy automatycznie oznacza, iż zarząd przedsiębiorstwa przestaje pełnić swoją funkcję. Wręcz przeciwnie, organy zarządzające mają obowiązek bardziej skrupulatnego i dokładniejszego prowadzenia spraw firmy, gdyż czynią to pod bacznym okiem zarządcy. Oznacza to, że mimo odebrania dłużnikowi zarządu, cały wysiłek zmierzający do uzdrowienia przedsiębiorstwa spoczywa nie na zarządcy, a na dłużniku i kadrze kierowniczej zatrudnionej przez niego. Ograniczenie sprowadza się do tego, że zarząd przedsiębiorstwa na czas trwania postępowania sanacyjnego zostaje całkowicie podporządkowany decyzjom kierunkowym zarządcy i ma obowiązek dostarczenia mu informacji i dokumentów niezbędnych do wykonywania obowiązków o charakterze sądowym oraz prowadzenia w imieniu dłużnika rozmów i negocjacji z wierzycielami.
Do bezpośrednich obowiązków zarządcy należy w szczególności:
- Niezwłoczne objęcie zarządu masą sanacyjną;
- Zarządzanie masą sanacyjną;
- Sporządzenie spisu inwentarza;
- Sporządzenie i realizacja planu restrukturyzacyjnego;
- Sporządzenie spisu wierzytelności;
- Ocena propozycji układowych, w tym doradztwo w zakresie ich zmiany w celu zapewnienia zgodności z prawem i możliwości ich wykonania;
- Podejmowanie działań w celu złożenia przez wierzycieli możliwie największej liczby ważnych głosów;
- Udział w zgromadzeniu wierzycieli;
- Złożenie opinii o możliwości wykonania układu.
Najistotniejszym zadaniem zarządcy jest dokonanie spisu inwentarza wraz z oszacowaniem wartości majątku dłużnika oraz na jego podstawie sporządzenie planu restrukturyzacyjnego i następcze jego wdrożenie. Plan ten jest podstawą dla wierzycieli do podjęcia decyzji w przedmiocie głosowania za układem oraz dla sądu w przedmiocie zatwierdzenia zawartego układu. Plan restrukturyzacyjny musi zostać stworzony w taki sposób, aby być gwarantem wykonania propozycji układowych. Do obowiązków zarządcy należy również ich ocena. Jest on zobowiązany do dokonania wszechstronnej i realnej oceny wykonalności propozycji układowych, w szczególności nie ukrywając przed wierzycielami i sądem żadnego ze związanych z danym planem ryzyk. Ważną rolą zarządcy jest także pośredniczenie w negocjacjach między dłużnikiem a wierzycielami. Powinien podejmować kroki w celu przekonania wierzycieli do poparcia układu oraz „wspierania” dłużnika w jego działaniach ku uzdrowieniu przedsiębiorstwa.
Ponadto zarządca ma obowiązek brać udział w zgromadzeniach wierzycieli, przedstawić im główne założenia planu restrukturyzacyjnego, objaśniać ryzyka oraz korzyści z niego płynące, jak również podpowiadać co do podejmowania przez wierzycieli najkorzystniejszych działań względem dłużnika.
Charakter działalności zarządu i jego odpowiedzialność
Działania zarządcy, zgodnie z art. 53 Prawa restrukturyzacyjnego, odbywają się w imieniu własnym, lecz na rachunek dłużnika. Oznacza to, że wszelkie czynności podejmowane przez zarządcę w trakcie postępowania sanacyjnego związane z zarządem przedsiębiorstwa dłużnika wywierają wpływ bezpośrednio na majątek dłużnika. Jednocześnie zarządca nie odpowiada za zobowiązania zaciągnięte w sprawach dotyczących masy sanacyjnej. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w procesie, w którym zarządca działa na rzecz dłużnika, to dłużnik jest stroną w znaczeniu materialnym i świadczenie dochodzone przez zarządcę podlega zasądzeniu na rzecz dłużnika, a dochodzone przeciwko zarządcy podlega zasądzeniu od dłużnika. Jednocześnie nie jest tak, że zarządca jest „bezkarny” i wszystko, czego dokona przy wykonywaniu swej funkcji, idzie na konto przedsiębiorstwa dłużnika. Jeżeli zaciąga zobowiązania z naruszeniem prawa i tym samym wyrządza szkodę w majątku dłużnika, jest on zobowiązany do naprawienia owej szkody. Z kolei, jeśli działanie zarządcy wyrządza szkodę podmiotom trzecim, zarządca ponosi odpowiedzialność osobistą na zasadach ogólnych jak za czyn niedozwolony.
Obowiązki dłużnika
Jak zostało wskazane powyżej, nie jest tak, że otwarcie postępowania sanacyjnego zwalnia dłużnika z jakichkolwiek obowiązków wobec przedsiębiorstwa czy sądu. Prawo restrukturyzacyjne przewiduje szereg zobowiązań, których dłużnik bezwzględnie musi przestrzegać, aby proces mógł zakończyć się sukcesem. Przede wszystkim ma on obowiązek wydać zarządcy majątek i księgi rachunkowe przedsiębiorstwa. Postępowania sanacyjne w sposób restrykcyjny ogranicza czy wręcz uniemożliwia dłużnikowi możliwość rozporządzania własnym majątkiem. Zaznaczyć jednak należy, że dłużnik nie traci prawa własności, a jedynie prawo osobistego zarządzania majątkiem. Obok zobowiązania dłużnika do wydania majątku, ma on również obowiązek udzielania zarządcy pełnych i zgodnych z prawdą informacji o sytuacji faktycznej, prawnej i ekonomicznej przedsiębiorstwa. Dłużnik zobowiązany jest również wydać zarządcy wszystkie dokumenty dotyczące jego majątku i zobowiązań. W praktyce powinien przekazać zarządcy dostęp do wszelkiej dokumentacji dotyczącej przedsiębiorstwa. Powyższe jest o tyle istotne, gdyż wyłącznie właściwa współpraca dłużnika z zarządcą będzie pozwalała na utrzymanie przedsiębiorstwa w stanie niepogorszonym, opracowanie prawidłowego planu restrukturyzacyjnego oraz przyjęcie przez wierzycieli układu. Ustawa nakłada na dłużnika także obowiązek udzielania zarządcy i sędziemu-komisarzowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień celem należytego ustalenia stanu stosunków majątkowych dłużnika. Wyjaśnień tych dłużnik powinien udzielać na każde żądanie zarządcy lub sędziego-komisarza.
Przepis art. 52 ust. 3 w zw. z art. 36 ust. Prawa restrukturyzacyjnego przewiduje odpowiedzialność karną za dostarczenie przez dłużnika nieprawdziwych informacji. Sankcję są dość restrykcyjne, gdyż przewidują nawet możliwość zastosowania kary pozbawienia wolności do lat 5. Aby jednak dłużnik mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności, zarządca ma obowiązek pouczyć go o obowiązku przedłożenia informacji i udostępnienia dokumentów oraz o odpowiedzialności karnej za dostarczanie nieprawdziwych informacji. Pouczenie to powinno nastąpić na piśmie niezwłocznie po otwarciu postępowania sanacyjnego. Podkreślenia wymaga, że samo pouczenie dłużnika nie zwalnia zarządcy z obowiązku rzetelnego weryfikowania przedstawionych mu informacji i dokumentów, jeśli istnieją uzasadnione wątpliwości co do ich prawdziwości.
Ponadto dłużnik jest obowiązany do zaniechania wszystkiego, co mogłoby zaszkodzić masie sanacyjnej lub interesom wierzycieli. Chodzi tu przede wszystkim o zakaz ukrywania składników majątku przedsiębiorstwa, obciążania majątku pozornymi zobowiązaniami czy podejmowania działań mających na celu utrudnienie ustalania majątku.
Zarządca w postępowaniu sanacyjnym – podsumowanie
Celem postępowania sanacyjnego, jak zresztą wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych, jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. Tym, co odróżnia omawiane postępowania od pozostałych procedur, jest możliwość wprowadzenia tzw. działań sanacyjnych, tj. działań z pogranicza restrukturyzacji i upadłości, jak np. likwidacji części majątku dłużnika i redukcji etatów. Aby prawidłowo przeprowadzić procedurę, działania te muszą zostać przeprowadzone przez profesjonalnego zarządcę, który w swych czynnościach nie powinien być ograniczany postępowaniem dłużnika. Stąd też ustawa zobowiązuje dłużnika do wydania całego swojego majątku zarządcy, w tym wszelkiej dokumentacji i ksiąg rachunkowych. Ma on również obowiązek współpracować z zarządcą, udzielając na jego żądanie wszelkich wyjaśnień dotyczących działania przedsiębiorstwa. Istotny jest fakt, że za wszelkie działania niezgodne z prawem, np. przekazywanie zarządcy nieprawdziwych informacji lub ich zatajenie, dłużnikowi grozi odpowiedzialność karna.
