18 marca 2022 roku prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał Ustawę z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, która weszła w życie 23 kwietnia 2022 roku. Prace nad tym aktem prawnym przebiegały w ekspresowym tempie, a to w związku z inwazją Rosji na Ukrainę. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy, jej celem jest skodyfikowanie przepisów prawa wojskowego znajdujących się dotychczas w różnych ustawach. Ponadto za wprowadzeniem nowego aktu prawnego przemawiało to, że Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej regulująca dotychczas problematykę obowiązku obrony pomimo nowelizacji zawiera unormowania archaiczne i nieprzystające do obecnych potrzeb Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; uzasadniało to opracowanie nowych, które swym zakresem obejmują szeroko rozumiane kwestie związane z obronnością. Co istotne, uchwalona ustawa o obronie Ojczyzny zawiera kilkanaście artykułów odnoszących się do kwestii związanych z prawem pracy, co dotyczy zarówno pracodawców, jak i pracowników. Rozwiązania te przedstawiamy poniżej.
Rekompensata za utracone wynagrodzenie w związku z wezwaniem dotyczącym obowiązku obrony ojczyzny
Właściwe organy mogą wezwać osoby podlegające obowiązkowi obrony do osobistego stawienia się na wezwanie dotyczące tej powinności. Osoby wezwane mają wówczas ustawowy obowiązek na nie odpowiedzieć.
W takim przypadku wezwanym osobom będącym pracownikami lub zatrudnionymi na podstawie umowy cywilnoprawnej, które nie otrzymają wynagrodzenia za czas opuszczony z powodu wezwania, przysługuje na ich żądanie zryczałtowana rekompensata za utracone zarobki.
Rekompensatę wypłaca tym osobom organ wzywający na podstawie zaświadczeń wydanych przez pracodawców.
Zakaz rozwiązywania stosunku pracy z żołnierzem niebędącym żołnierzem zawodowym powołanym do zasadniczej służby wojskowej lub terytorialnej służby wojskowej
Stosunek pracy z osobą niebędącą żołnierzem zawodowym powołaną do pełnienia zasadniczej służby wojskowej albo terytorialnej służby wojskowej może być rozwiązany tylko za zgodą pracownika.
Rozwiązanie to nie dotyczy umów o pracę zawartych na okres próbny, umów o pracę zawartych na czas określony nie dłuższy niż 12 miesięcy, a także jeżeli pracodawca chce rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy.
Urlop bezpłatny na czas szkolenia w ramach dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej
Pracodawca ma obowiązek udzielenia osobie pozostającej w stosunku pracy i odbywającej szkolenie w ramach dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej urlopu bezpłatnego na czas trwania szkolenia.
Ograniczenia te nie znajdują zastosowania w przypadku umów o pracę zawartych na okres próbny albo umów o pracę na czas określony nie dłuższy niż 24 miesiące, a także sytuacji ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy oraz w przypadku gdy pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w przewidzianych w Kodeksie pracy przypadkach i zwolnień grupowych na podstawie Ustawy z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Jeżeli pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, wówczas rozwiązanie stosunku pracy następuje na zasadach ogólnych przewidzianych w Kodeksie pracy.
Urlop bezpłatny w przypadku pełnienia terytorialnej służby wojskowej
Pracodawca obowiązany jest udzielić pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, z wyjątkiem służby pełnionej jednorazowo w czasie lub dniu wolnym od pracy, urlopu bezpłatnego na okres trwania tej służby. Urlopu takiego udziela się na wniosek, a w przypadku wezwania w trybie natychmiastowego stawiennictwa – na podstawie zawiadomienia szefa wojskowego centrum rekrutacji.
W czasie trwania urlopu bezpłatnego pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia. Rozwiązanie to stosowane jest również do żołnierza rezerwy.
Zakaz rozwiązania stosunku pracy z małżonkiem żołnierza odbywającego obowiązkową zasadniczą służbę wojskową
Ustawa o obronie Ojczyzny stanowi o tym, że w okresie odbywania przez żołnierza obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z małżonkiem żołnierza może nastąpić wyłącznie z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Odprawa w przypadku powołania do terytorialnej służby wojskowej
Pracownik, który został powołany do terytorialnej służby wojskowej otrzymuje od pracodawcy odprawę w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.
Świadczenie pieniężne rekompensujące koszty pracodawcy żołnierza pełniącego służbę wojskową
Pracodawcy zatrudniającemu pracownika będącego żołnierzem rezerwy albo będącego żołnierzem Obrony Terytorialnej pełniącego służbę wojskową rotacyjnie przysługuje świadczenie pieniężne za dni, w których pełnił on służbę wojskową.
Świadczenie to rekompensować ma koszty – bez kwot wynagrodzenia – poniesione przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony nowego pracownika w celu zastępstwa żołnierza lub z tytułu powierzenia tego zastępstwa innemu pracownikowi zatrudnionemu dotychczas u tego pracodawcy, a także wypłaty żołnierzowi Obrony Terytorialnej odprawy.
Kwotę świadczenia przysługującego w takim przypadku pracodawcy ustala właściwy szef wojskowego centrum rekrutacji.
Odmowa wypłaty świadczenia lub ustalenie kwoty niższej niż wskazana we wniosku pracodawcy następuje w drodze decyzji administracyjnej.
Kwota przyznanego pracodawcy świadczenia za każdy dzień pełnienia służby przez żołnierza nie może przekroczyć 1/22 dwuipółkrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw obowiązującego w kwartale bezpośrednio poprzedzającym termin powołania do tej służby, którego wysokość ogłasza Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
Kwotę świadczenia dla pracodawcy ustala się i wypłaca każdorazowo odpowiednio za czas odbywania terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie albo za dni pełnienia służby w rezerwie za dany miesiąc jej pełnienia.
Uprawnienia członków rodziny żołnierza do świadczeń od pracodawcy
Członkowie rodziny pozostający na wyłącznym utrzymaniu żołnierza niebędącego żołnierzem zawodowym pełniącego służbę wojskową zachowują prawo do wszystkich świadczeń od pracodawcy, który zatrudniał żołnierza w dniu powołania go do służby, przysługujących członkom rodziny innych pracowników zatrudnionych przez tego pracodawcę.
Ustawa o obronie Ojczyzny a zwolnienie od pracy
Pracodawca na wniosek pracownika powołanego do czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej, oraz pełniącego służbę w rezerwie, jest obowiązany udzielić mu zwolnienia od pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia na 2 dni. Nie dotyczy to przypadku powołania w trybie natychmiastowego stawiennictwa.
Na wniosek pracownika, który pełnił terytorialną służbę wojskową rotacyjnie, jednorazowo, nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 dni, pracodawca jest obowiązany udzielić mu zwolnienia od pracy po odbyciu tej służby na 1 dzień, bez zachowania prawa do wynagrodzenia. We wskazanych przypadkach pracodawca może na własny koszt wypłacić pracownikowi wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy.
Czas służby a okres zatrudnienia
Pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej i zasadniczej służby wojskowej, podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy.
Czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabywania lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy w przypadku pracownika podejmującego pracę po raz pierwszy lub podejmującego pracę u innego pracodawcy niż ten, u którego był zatrudniony w dniu powołania do czynnej służby wojskowej, jeśli pracownik ten w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej, podjął pracę. Nie dotyczy to szczególnych uprawnień przyznanych wyłącznie pracownikom pracodawcy, u którego doszło do podjęcia pracy.
Pracownikowi, który podjął pracę po upływie 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej, czas odbywania tej służby wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Nie dotyczy to szczególnych uprawnień przysługujących pracownikom u danego pracodawcy.
W przypadku żołnierzy Obrony Terytorialnej we wskazanych przypadkach do okresu zatrudnienia wlicza się wyłącznie okres pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie.
Obowiązek zatrudnienia pracownika powołanego do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej na poprzednio zajmowanym stanowisku lub stanowisku równorzędnym
Pracodawca, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej, ma obowiązek zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia ze służby pracownik zgłosił się do tego zakładu w celu podjęcia pracy.
Urlop bezpłatny żołnierza Obrony Terytorialnej a okres pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze
W przypadku żołnierzy Obrony Terytorialnej okres urlopu bezpłatnego udzielonego w związku z tą służbą przez pracodawcę jest wliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym wymiar urlopu wypoczynkowego za dany rok.
Nowe kwalifikacje nabyte w czasie służby wojskowej a zatrudnienie
Gdy podczas odbywania zasadniczej służby wojskowej pracownik uzyskał inne lub wyższe kwalifikacje zawodowe, pracodawca jest obowiązany – na wniosek pracownika – zatrudnić go w miarę możliwości na stanowisku, które odpowiada kwalifikacjom nabytym w Siłach Zbrojnych.
Prawo do ostatnio pobieranego wynagrodzenia w razie powołania do zawodowej służby wojskowej
Ustawa o obronie Ojczyzny przyznaje pracownikowi powołanemu do zawodowej służby wojskowej prawo do ostatnio pobieranego wynagrodzenia od pracodawcy do końca miesiąca kalendarzowego, w którym jest obowiązany stawić się do pełnienia tej służby.
W takim wypadku stosunek pracy z pracownikiem powołanym do zawodowej służby wojskowej wygasa z dniem stawienia się do niej.
Zawiadomienie pracodawcy o pełnieniu służby przez żołnierza aktywnej rezerwy
Żołnierz aktywnej rezerwy po zapoznaniu się z wykazem zawiadamia niezwłocznie swojego pracodawcę o dniach, w których będzie pełnił służbę wojskową, oraz o zmianach tych terminów, a także informuje pracodawcę o wezwaniu go do pełnienia tej służby w innych dniach. W przypadku wezwania do pełnienia służby w trybie natychmiastowego stawiennictwa dowódca jednostki wojskowej, do której żołnierz aktywnej rezerwy został wezwany, niezwłocznie zawiadamia o tym fakcie pracodawcę tego żołnierza.
