Zgodnie z art. 365 Kodeksu cywilnego, jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń, wybór świadczenia będzie należał do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z innej okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia. Dłużnik może dokonać wyboru poprzez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru przez spełnienia świadczenia. W artykule wyjaśnimy, na czym polegają zobowiązania przemienne.
Zobowiązania przemienne - istota
Cechą charakterystyczną zobowiązań przemiennych jest równoległe występowanie kilku świadczeń. Zobowiązanie jest określone alternatywnie, z założeniem że możliwe do wyboru świadczenia są równorzędne, żadne z nich nie ma charakteru podstawowego.
Źródłem zobowiązania przemiennego zazwyczaj jest czynność prawna lub ustawa. Wybór określenia świadczeń alternatywnych należy do stron danego stosunku prawnego. Istota zobowiązania przemiennego sprowadza się do równoległego występowania kilku świadczeń.
Zobowiązania przemienne - charakterystyka
Do cech zobowiązań przemiennych można zaliczyć: jedność stosunku zobowiązaniowego, zamienne określenie zobowiązania. Źródłem zobowiązania przemiennego jest czynność prawna. To strony stosunku zobowiązaniowego określają co może być przedmiotem świadczenia. Przykładem świadczenia alternatywnego będzie zobowiązanie pracownika do świadczenia pracy na rzecz pracownika albo świadczenie wynagrodzenia za pracę należne w razie wcześniejszego wypowiedzenia przez pracownika umowy o pracę. Przedmiot świadczenia alternatywnego został określony również w zapisie zwykłym. Zgodnie z art. 968 § 1 kc spadkodawca może przez rozporządzenie testamentowe zobowiązać określonego spadkobiercę do spełnienia świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Przedmiot zapisu, określenie zapisobiercy jest określony przez spadkodawcę. Przedmiotem zapisu będzie każde świadczenie, które będzie przynosiło korzyść majątkową zapisobiercy. W momencie śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku, powstaje wówczas dla zapisobiercy wierzytelność, na podstawie której może od żądać od obciążonego spełnienia świadczenia, które jest przedmiotem zapisu.
W przypadku zobowiązań alternatywnych, przy powstaniu zobowiązania nie można określić świadczenia, wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego świadczenia spośród kilku świadczeń. Wyboru świadczenia dokonuje osoba uprawniona. Jeżeli ona nie dokona wyboru świadczenia, druga strona umowy może wyznaczyć odpowiedni termin. Po jego bezskutecznym upływie prawo do wyboru świadczenia przechodzi na drugą stronę umowy. Spadkodawca poprzez ustanowienie zapisu zwykłego może doprowadzić do powstania między zapisobiercą i zobowiązanym do wykonania zapisu zobowiązania przemiennego.
Wykonanie zobowiązania następuje w momencie dokonania wyboru świadczenia do spełnienia. Jeżeli spadkodawca nie dokona wyboru które świadczenie ma wykonać, zastosowanie ma art. 365 kc. Należy zauważyć, że każde ze świadczeń przemiennych powinno być przez testatora dostatecznie określone, barak określenia świadczenia alternatywnego spowoduje iż nie będzie możliwości dokonania wyboru świadczenia. Wybór świadczenia alternatywnego nie dotyczy zapisu windykacyjnego, który w momencie otwarcia spadku wywołuje skutki rzeczowe.
Co może być przedmiotem zapisu?
Przedmiotem zapisu może być przede wszystkim świadczenie majątkowe, które jest przedmiotem zobowiązania. Spadkodawca ma dużą swobodę w wyborze świadczenia, określeniu przedmiotu zapisu zwykłego oraz regulowaniu stosunków między stronami zobowiązania, Kodeks cywilny nie przewiduje tu żadnych ograniczeń.
Przedmiotem zapisu są zazwyczaj rzeczy lub prawa, które wchodzą w skład spadku. Istnieje również możliwość aby przedmiotem zapisu zwykłego były składniki, które nie wchodzą w skład masy spadkowej. Zgodnie z wyrokiem Sadu Najwyższego z dnia 7 marca 2913r II CSK 486/12, przedmiotem zapisu może być każde świadczenie o charakterze majątkowym polegające na działaniu jak i na zaniechaniu.
Mogą to być nawet prawa, które spadkobierca dla wykonania zapisu musi dopiero nabyć. Zapis może być również określony jako ułamek wartości udziału spadkowego. Zapis może być również wyrażony jako świadczenie polegające na zapłacie oznaczonej kwoty lub równowartość pieniężna pewnego obszaru gruntu.
Chwilą wykonania zapisu jest moment określony przez spadkobiercę. Jeżeli moment ten nie został określony, zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. W przypadku gdy jest kilku spadkobierców, zapis może obciążyć wszystkich. Wysokość obciążenia jest zależne od wielkości udziałów spadkowych wszystkich spadkobierców.
Może się również tak zdarzyć, że osoba na rzecz której został uczynniony zapis nie chce lub nie może być zapisobiercą, będzie on zwolniony od obowiązku jego wykonania, jednak powinien on wykonać dalsze zapisy. Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Termin wykonania zapisu zwykłego może zostać wskazany przez spadkodawcę w testamencie. Jeżeli termin ten nie jest oznaczony, zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jeśli termin spełnienia świadczenia z tytułu zapisu już nadszedł, a strona uprawniona do wyboru świadczenia alternatywnego nie dokonała tego wyboru, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin, działając na podstawie art. 365 § 3 k.c.
Sposób formułowania zobowiązania alternatywnego
Pozew o zasądzenie świadczenia może zostać sformułowane w sposób alternatywny. Wówczas w żądaniu alternatywnym określa się , że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń.
Wybór świadczenia należy do dłużnika lub osoby trzeciej, wierzyciel w powództwie może żądać alternatywnego zobowiązania od pozwanego wszystkich wynikających z zobowiązań świadczeń. W przypadku zgłoszenia dwóch roszczeń zasadniczego oraz ewentualnego, związek pomiędzy nimi jest ścisły.
Zgodnie z art. 365 § 1 kc dłużnikowi przysługuje prawo wyboru rodzaju świadczenia które ma spełnić, tylko wówczas gdy rodzaj spełnienia świadczenia nie wynika z czynności prawnej, ustawy lub z okoliczności nie wynika, że wybór świadczenia należy do osoby trzeciej.
Do wykonania świadczenia alternatywnego nie wystarcza oparcie się na treści umowy, trzeba wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności w których zawarto umowę. W stosunkach obligacyjnych możliwe jest alternatywne sformułowanie żądania pozwu, wówczas gdy wierzyciel wie, że dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne, w wyroku sąd zasądzi oba świadczenia.
Egzekucja będzie dotyczyła tylko jedno z tych świadczeń. Upoważnienie przemienne jest uprawnieniem przysługującym dłużnikowi, podczas gdy w przypadku zobowiązania przemiennego wybór alternatywnego świadczenia, które ma zostać spełnione, może w zależności od okoliczności należeć do dłużnika, wierzyciela albo do osoby trzeciej.
Ponadto zobowiązanie przemienne uzyskuje swój ostateczny kształt już z chwilą dokonania skutecznego wyboru świadczenia przez podmiot uprawniony. W przypadku upoważnienia przemiennego zobowiązanie jest ostateczne wówczas, gdy uprawniony zachowa się w sposób przewidziany obowiązującymi przepisami prawa.
Podstawa prawna
Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. 2023.1610 z dnia 2023.08.14).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
