7 lipca 2023 roku do Sejmu został wniesiony projekt ustawy o ograniczeniu biurokracji i barier prawnych. Może on wprowadzić wiele zmian dotyczących ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Projekt ten pojawił się po wyrokach sądu najwyższego, w których uznano, że ZUS nie może kwestionować podstawy wymiaru składek. Czy doczekamy się jasnych przepisów prawa w tym zakresie?
ZUS dotychczas kwestionował podstawy składek i orzekał pozorności umów o pracę
Dotychczas ZUS weryfikował istnienie stosunku prawnego, wysokości wynagrodzenia czy też deklarowanych przez prowadzących działalność gospodarczą podstaw wymiaru składek. Tego rodzaju kompetencja ZUS-u była uzasadniana tym, że ubezpieczeni mogli pozornie kreować zatrudnienie / wysokość składek na ubezpieczenie społeczne w celu uzyskania nieproporcjonalnej korzyści względem wniesionych składek. Miało to więc zapobiegać możliwości „sztucznego” podniesienia podstawy zasiłkowej i zawierania umów wyłącznie w celu otrzymania zasiłku.
Sprawiało to, że to ubezpieczony oraz pracodawca musieli udowodnić, iż zatrudnienie było prawdziwe, a wynagrodzenie było na poziomie odpowiadającym danemu zakresowi odpowiedzialności pracownika. Natomiast jeżeli przedstawione dokumenty nie były wytwarzające, to ZUS wyłączał z ubezpieczeń np. pracownika, twierdząc, że umowa jest zawarta dla pozoru.
Wyrok SN – ZUS nie może kwestionować podstawy wymiaru składek
Sąd Najwyższy w wyrokach z 2 marca 2023 roku, 19 kwietnia 2023 roku oraz 22 czerwca 2023 roku uwzględnił skargi nadzwyczajne wniesione przez Rzecznika MŚP i uchylił wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie w sprawie o wysokość podstawy wymiaru składek osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą.
Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma prawa kwestionowania zadeklarowanej podstawy wymiaru składki, jeżeli podwyższenie składki nastąpiło zgodnie z przepisami.
„Od początku funkcjonowania Biura Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców interweniujemy w sprawach, w których Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionuje wbrew literze prawa deklarowaną przez przedsiębiorców podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Skargi nadzwyczajne wnoszone przez Rzecznika okazały się skutecznym narzędziem w celu ograniczenia nieuprawnionych działań ZUS. Już najwyższy czas, aby ZUS przestał krzywdzić ludzi, zaczął przestrzegać Konstytucji Biznesu, w szczególności zasad: co nie jest zabronione – jest dozwolone, domniemania uczciwości przedsiębiorcy, rozstrzygania wątpliwości których nie da się usunąć na korzyść przedsiębiorcy” – stwierdził Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców Adam Abramowicz.
Ustawa o ograniczeniu biurokracji i barier prawnych
Jeśli projekt ustawy wejdzie w życie, wówczas w razie wątpliwości ZUS-u, co do istnienia lub nieistnienia stosunku pracy czy też wysokości wynagrodzenia będącego podstawą do wyliczeń zasiłki, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych będzie musiał wystąpić do sądu powszechnego. To sąd będzie ustalał istnienie stosunku pracy. Ponadto to na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych ciążyć będzie obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń.
W Ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza się następujące zmiany:
w art. 18c w ust. 11 w pkt 5 średnik zastępuje się kropką i uchyla się pkt 6;
w art. 83 po ust. 7 dodaje się ust. 8 i 9 w brzmieniu:
„8. Jeżeli z dowodów zgromadzonych w toku postępowania wynikają wątpliwości, co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki na gruncie ubezpieczeń społecznych, Zakład przed wydaniem decyzji występuje do sądu powszechnego o ustalenie istnienia lub nieistnienia tego stosunku prawnego lub prawa i zawiesza postępowanie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy.
9. Do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy Zakład nie wywodzi skutków prawnych dla ubezpieczonego”.
Projektowane zmiany mają na celu wyeliminowanie sytuacji, wyjątkowo uciążliwej dla obywateli i przedsiębiorców, polegającej na tym, że w razie wydania przez ZUS decyzji rodzącej dla nich negatywne konsekwencje, konieczne jest wniesienia odwołania do sądu powszechnego. Zmiany sprawią, że to po stronie ZUS-u będzie leżał obowiązek wnoszenia spraw do sądów i udowadniania, że umowa jest pozorna.
