Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa reguluje kwestie podlegania przez przedsiębiorcę ubezpieczeniom społecznym, w tym możliwość korzystania ze świadczeń w odpowiednim momencie. Przed 1 stycznia 2022 roku przedsiębiorca nie mógł korzystać ze świadczenia chorobowego, jeżeli przedsiębiorca posiadał zadłużenie składkowe w stosunku do organu rentowego z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Jak obecnie wygląda sytuacja przedsiębiorcy? Czy zawarcie z organem rentowym układu powoduje, że ubezpieczony w dalszym ciągu traktowany jest jak dłużnik? Odpowiedź poniżej.
Rodzaje ubezpieczeń społecznych i zasady podlegania ubezpieczeniom
Zgodnie z art. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ubezpieczenia społeczne obejmują:
1) ubezpieczenie emerytalne;
2) ubezpieczenia rentowe;
3) ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej „ubezpieczeniem chorobowym”;
4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane dalej „ubezpieczeniem wypadkowym”.
Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:
1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;
2) osobami wykonującymi pracę nakładczą;
3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi dalej „członkami spółdzielni”;
4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4;
5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi;
6) osobami współpracującymi z osobami fizycznymi, o których mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców;
7) posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 30 lipca 2004 roku o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej Polskiej, zwanymi dalej „posłami i senatorami”;
8) osobami pobierającymi stypendium sportowe, zwanymi dalej „stypendystami sportowymi”;
9) pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego;
10) otrzymującymi stypendium doktoranckie doktorantami;
11) osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
12) osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd pracy, zwanymi dalej „bezrobotnymi";
13) osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej „osobami pobierającymi stypendium”;
14) osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
15) duchownymi;
16) żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową;
17) osobami odbywającymi służbę zastępczą;
18) osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;
19) osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy;
20) osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia;
21) członkami rad nadzorczych wynagradzanymi z tytułu pełnienia tej funkcji;
22) małżonkiem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą.
Katalog ubezpieczeń chorobowych
Zgodnie z art. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanego dalej „ubezpieczeniem chorobowym”, obejmują:
1) zasiłek chorobowy;
2) świadczenie rehabilitacyjne;
3) zasiłek wyrównawczy;
4) zasiłek macierzyński;
5) zasiłek opiekuńczy.
Powyższe zasiłki i świadczenia dotyczą tzw. świadczeń krótkoterminowych z „ubezpieczenia chorobowego” przysługujących ubezpieczonym z tytułu czasowej niezdolności do pracy, która ma charakter przejściowy, w odróżnieniu od trwałej (bądź trafniej rzecz tę ujmując – utrwalonej) niezdolności do pracy, której skutków nie da się przewidzieć. Zasadniczym warunkiem nabycia prawa do zasiłku chorobowego jest niezdolność do pracy z powodu choroby. Niezdolność do pracy to będący skutkiem choroby stan organizmu odbiegający od stanu zapewniającego mu normalne funkcjonowanie, powodujący czasową niemożność wykonywania dotychczasowej pracy, to znaczy pracy wykonywanej przed zachorowaniem.
Świadczenie chorobowe a zadłużenie składkowe
Zgodnie z art. 2a ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa świadczenia, o których mowa w art. 2 pkt 1, 2, 5 i 6, nie przysługują osobom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym, osobom współpracującym z osobami fizycznymi, o których mowa w art. 18 ust. 1 Ustawy z dnia 6 marca 2018 roku – Prawo przedsiębiorców, duchownym będącym płatnikami składek na własne ubezpieczenia, w razie wystąpienia w dniu powstania prawa do świadczenia zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie odrębnych przepisów, do czasu spłaty całości zadłużenia.
Jednakże od tego przepisu został wprowadzony wyjątek z uwagi na zawarcie przez dłużnika układu z organem rentowym.
Według art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie Zakład może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.
Natomiast z treści ust. 5 ww. przepisu wynika, że w przypadku odroczenia terminu płatności należności z tytułu składek lub rozłożenia należności na raty uznaje się, że płatnik składek nie posiada zadłużenia z tytułu należności z tytułu składek, jeżeli:
1) opłaca należności z tytułu składek w terminach i w wysokości ustalonych w umowie, o której mowa w ust. 1a, oraz
2) nie posiada zadłużenia z tytułu należności z tytułu składek, nieobjętych umową, o której mowa w ust. 1a.
Przykład
Jan Kowalski prowadzi działalność gospodarczą i jest zgłoszony dobrowolnie do ubezpieczeń chorobowych. Od 1 czerwca do 31 grudnia 2022 roku zalegał z płatnością z tytułem składek na ubezpieczenia społeczne. 10 stycznia 2023 roku Jan Kowalski i organ rentowy zawarli umowę, na mocy której płatność zaległych składek została rozłożona na raty. 2 lutego Jan Kowalski otrzymał zwolnienie lekarskie w związku z przebytym zabiegiem chirurgicznym. Czy w tym przypadku będzie mógł skorzystać z zasiłku chorobowego?
Odpowiedź na powyższe pytanie jest twierdząca. Zgodnie z ww. przepisem po odroczeniu terminu płatności składek lub rozłożeniu należności z tego tytułu na raty uznaje się, że płatnik – przedsiębiorca nie posiada zadłużenia względem organu rentowego.
