Umowa pożyczki jest jedną z najpopularniejszych i najprostszych umów funkcjonujących w obrocie gospodarczym. To także najprostsza forma, która reguluje korzystanie przez biorącego pożyczkę z cudzego kapitału. Jednakże konstruując umowę, należy zwrócić uwagę na kilka kwestii, które pozwolą na skuteczne egzekwowanie i zabezpieczenie jej zwrotu.
Umowa pożyczki w świetle Kodeksu cywilnego – forma
Umowa pożyczki w polskim systemie prawnym ma charakter umowy konsensualnej, innymi słowy wywiera ona skutki poprzez samo zgodne oświadczenie woli stron („solo consensu”). Przeniesienie własności jej przedmiotu (środków pieniężnych lub rzeczy oznaczonych gatunkowo) ma charakter wtórny i następuje jako wykonanie już zawartej umowy.
Zgodnie z art. 720 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Innymi słowy, pożyczka umożliwia korzystanie przez ją biorącego z rzeczy lub pieniędzy niebędących jego własnością przez określony czas. Po wskazanym czasie biorący pożyczkę zobowiązany jest do zwrotu pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku.
Istotą pożyczki jest uzyskanie własności jej przedmiotu. Zatem pożyczkobiorca uzyskuje prawo swobodnego rozporządzania tym przedmiotem. Z art. 720 § 1 kc nie wynika, by sprzeczne z celem umowy pożyczki było przeznaczenie jej przedmiotu na zaspokojenie innych (wcześniejszych) długów, jakie pożyczkobiorca zaciągnął u pożyczkodawcy. Wobec tego pożyczka może być przeznaczona na spłatę wcześniejszego długu.
Warto pamiętać, że jeżeli wartość pożyczki przekracza jeden tysiąc złotych, to wówczas wymaga się zachowania formy pisemnej. Niezachowanie formy pisemnej nie powoduje nieważności takiej umowy. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 16 lutego 2017 roku, I ACa 934/16, „norma art. 720 § 2 k.c. ustanawia formę pisemną wyłącznie dla celów dowodowych, co oznacza, iż nie wpływa ona na ważność umowy, ale podlega ograniczeniom dowodowym. Jednak dowód z przesłuchania stron lub świadków na okoliczność dokonania czynności prawnej jest dopuszczalny, kiedy strony wyrażą na to zgodę lub jeżeli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma”.
Umowa pożyczki – treść
Do essentialia negotii (składników niezbędnych umowy pożyczki) należy:
1)oznaczenie stron;
2)określenie ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku;
3)zobowiązanie się do ich przeniesienia przez pożyczkodawcę na rzecz pożyczkobiorcy;
4)zobowiązanie pożyczkobiorcy do zwrotu przedmiotu pożyczki.
Bez wyżej wymienionych elementów nie można mówić o tym, że umowa pożyczki została zawarta.
Innymi postanowieniami, niewarunkującymi, ale jednak istotnymi z punktu widzenia zabezpieczenia interesów pożyczkodawcy, jest określenie odsetek za korzystanie z jego pieniędzy. Kodeks cywilny co prawda nie określa pojęcia odsetek, ale najczęściej rozumie się przez nie wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy albo też innych zamiennych rzeczy ruchomych lub za obracanie własnymi pieniędzmi w cudzym interesie. Są to odsetki zwykłe, mające charakter kredytowy. Od tego rodzaju odsetek należy odróżnić odsetki za opóźnienie w wykonaniu zobowiązania pieniężnego (art. 481 § 1 kc), które można traktować jako quasi-odszkodowanie, odszkodowanie ryczałtowe czy też swoistą represję cywilną. Odsetki kapitałowe należne są za czas od powstania zobowiązania do jego wymagalności jako wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy. Wskazać także trzeba, że przepisy Kodeksu cywilnego o umowie pożyczki nie przewidują roszczenia o odsetki kapitałowe. Do powstania takiego roszczenia konieczne jest stosowne i jasno określone postanowienie umowne.
Innym ważnym postanowieniem jest oświadczenie pożyczkobiorcy o swoim stanie majątkowym. Takie oświadczenie zabezpiecza interesy pożyczkodawcy na wypadek niewypłacalności pożyczkobiorcy.
Kolejnym elementem są postanowienia przewidujące możliwość wypowiedzenia umowy pożyczki. Zgodnie z art. 723 kc: „jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę”.
Umowa pożyczki może umożliwiać wypowiedzenie umowy zarówno przez pożyczkodawcę, jak i pożyczkobiorcę.
Inną możliwością unicestwienia umowy pożyczki jest odstąpienie. Uprawnienie takie przysługuje dającemu pożyczkę (pożyczkodawcy), który może „odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć”.
Umowa pożyczki – dodatkowe zabezpieczenia spłaty pożyczki
Jedną z możliwości dodatkowego zabezpieczenia zwrotu pożyczki jest wprowadzenie do umowy dodatkowych postanowień dotyczących weksla in blanco. Weksel to nic innego jak papier wartościowy, w którym jedna ze stron zobowiązuje się bezwarunkowo do spłacenia określonej sumy wekslowej we wskazanym terminie stronie przeciwnej. Weksel stanowi podstawę do wystąpienia na drogę sądową w celu ściągnięcia należności.
Zasady wystawiania weksla zostały wskazane w ustawie Prawo wekslowe. Zgodnie z jej art. 1 weksel zawiera:
1)nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2)polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3)nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
4)oznaczenie terminu płatności;
5)oznaczenie miejsca płatności;
6)nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
7)oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
8)podpis wystawcy wekslu.
Weksel bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem.
W braku osobnego oznaczenia miejsce wymienione obok nazwiska trasata uważa się za miejsce płatności, a także za miejsce zamieszkania trasata.
Weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.
Poniżej przykład postanowienia umownego zawartego w umowie pożyczki dotyczący weksla:
1.Na zabezpieczenie spłaty kwoty pożyczki i ewentualnych odsetek ustawowych za opóźnienie w dniu zawarcia niniejszej umowy, Pożyczkobiorca przedłoży do dyspozycji pożyczkodawcy weksel własny in blanco, który zostanie wypełniony przez pożyczkodawcę zgodnie z postanowieniami wskazanymi poniżej, a który stanowi załącznik do niniejszej Umowy (dalej jako: weksel).
2.Weksel będzie mógł zostać wypełniony przez pożyczkodawcę wyłącznie w przypadku opóźnienia pożyczkobiorcy w spłacie poszczególnych rat kwoty pożyczki, odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie poszczególnych rat lub w przypadku natychmiastowej wymagalności pożyczki.
3.Weksel zostanie opatrzony klauzulą „bez protestu”. W Wekslu:
a)miejsce płatności Weksla zostanie uzupełnione przez pożyczkodawcę wedle jego uznania;
b)termin płatności Weksla zostanie uzupełniony przez pożyczkodawcę wedle jego uznania;
c)jako miejsce wystawienia Weksla zostanie wskazany: (nazwa miejscowości);
d)termin wystawienia Weksla zostanie uzupełniony przez pożyczkodawcę wedle jego uznania;
e)jako suma wekslowa zostanie wpisana kwota odpowiadająca nieuregulowanej do dnia wypełnienia Weksla całości lub części Kwoty Pożyczki wraz z Odsetkami Umownymi, powiększona o kwotę tytułem zapłaty ewentualnych odsetek ustawowych za opóźnienie w spłacie.
Ponadto w umowie zabezpieczonej wekslem powinna znaleźć się informacja dotycząca zwrotu weksla:
4.Pożyczkodawca zwróci Pożyczkobiorcy weksel w terminie 7 (słownie: siedmiu) dni:
a)w przypadku wypełnienia weksla, po uregulowaniu przez pożyczkobiorcę całej należnej do spłaty kwoty pożyczki oraz ewentualnych kosztów dochodzenia przez pożyczkodawcę zapłaty nieuregulowanej przez pożyczkobiorcę pożyczki, w tym odsetek ustawowych za opóźnienie;
b)w przypadku niewypełnienia weksla, po spłacie całej kwoty pożyczki oraz ewentualnych odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie poszczególnych rat.
Mimo że umowa pożyczki należy do jednych z najprostszych w konstrukcji umów, do jej treści warto wprowadzić dodatkowe postanowienia, które zabezpieczą w odpowiedni sposób interesy stron, w szczególności zwrot udzielonej pożyczki.
