System wynagradzania to metoda ustalania wysokości i składników wynagrodzenia za pracę, jaką wykonuje pracownik. Jednym z nich, często używanych, jest system prowizyjny. Na czym polega? Kto najczęściej otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne? Przeczytaj w naszym artykule!
Czym jest wynagrodzenie prowizyjne na umowie o pracę?
Wynagrodzenie prowizyjne zależne jest od efektów pracy danego pracownika, np. od:
- sprzedaży;
- obrotu;
- wykonania usług;
- zawartych kontraktów;
- pozyskanych zleceń;
- ściągniętych należności.
System prowizyjny stosowany jest przeważnie wobec pracowników piastujących stanowiska, w których ważne są wyniki wykonanej pracy – czyli np. przedstawicieli handlowych czy ubezpieczeniowych. Natomiast w umowach wysokość wynagrodzenia może zostać ustalona w stawce procentowej. W zależności od tego, czy wyniki pracy są związane z indywidualną pracą pracownika, czy wysiłkiem zespołu, można stosować prowizje indywidualne lub zespołowe.
Przykład 1.
Pan Adam pracuje jako przedstawiciel handlowy i na umowie ma wynagrodzenie prowizyjne. Otrzymuje 8% od swojej sprzedaży w przedziale od 2000 do 20 000 zł, a 10% od sprzedaży powyżej 20 000 zł.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z 8 czerwca 1993 roku, III AUr 199/93, uznał, że „[...] taka forma płac [wynagrodzenie prowizyjne] stosowana jest, gdy pracownik działa w imieniu zakładu pracy, zaś jego wynagrodzenie zależne jest od kwot pieniężnych, na które opiewają określone transakcje lub czynności, zaś stawka takiego wynagrodzenia nie odnosi się do konkretnych kwot, te są bowiem w chwili zawierania umowy nieznane, ale regulowana jest odpowiednim procentem od obrotu lub dochodu”.
Wynagrodzenie prowizyjne jako jeden ze składników wypłaty
Wynagrodzenie pracownika może składać się z kilku elementów. W omawianym przypadku pracownicy często mają w umowie płacę zasadniczą, do której doliczana jest prowizja.
Przykład 2.
Pan Jan pracuje jako agent nieruchomości. W umowie ma dwa składniki wynagrodzenia: płacę zasadniczą oraz prowizję od sprzedaży wynoszącą 3% wszystkich transakcji.
Wynagrodzenie prowizyjne może – ale nie musi – być wypłacane w odstępach miesięcznych. Dlatego gdy prowizja stanowi tylko jeden ze składników wynagrodzenia, może być wypłacana w innych terminach, np. kwartalnie.
Prowizja w przepisach wewnętrznych
Warunki otrzymania prowizji powinny znaleźć swoje wyjaśnienie w odpowiednich dokumentach. Mogą być określone w regulaminie wynagradzania, premiowania lub w odrębnym regulaminie wynagradzania prowizyjnego albo w umowie o pracę lub w zakładowym czy ponadzakładowym układzie zbiorowym. Często spotykaną sytuacją jest opisanie warunków w umowie o pracę.
Warto pamiętać że zapisy znajdujące się w dokumentach mogą zawierać zarówno pozytywne, jak i negatywne warunki, od wystąpienia których zależy, czy pracownik nabędzie prawo do prowizji. Co ważne, ustępy odnoszące się do prowizji powinny być „konkretne i sprawdzalne”, tak aby nie było wątpliwości, w jakich sytuacjach pracownikowi należy się prowizja. Potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2005 roku, I PK 146/04. Kiedy znane są kryteria przyznawania wynagrodzenia prowizyjnego, pracownik ma prawo dochodzić u pracodawcy wypłacenia odpowiedniej kwoty.
Wynagrodzenie prowizyjne a ochrona Kodeksu pracy
W przypadku systemu prowizyjnego wynagrodzenie zależy od efektów, ale pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę obowiązuje odpowiedni czas pracy. Zgodnie z art. 129 § 1 Kodeksu pracy czas pracy osoby zatrudnionej na pełny etat wynosi 8 godzin na dobę w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy oraz 40 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.
Co ważne, pracownika zatrudnionego w systemie prowizyjnym chronią również ustalenia dotyczące płacy minimalnej. W miesiącu, w którymi pracownikowi nie udało się osiągnąć co najmniej minimalnego wynagrodzenia, pracodawca ma obowiązek dopłacić wyrównanie.
Przykład 3.
Pani Karolina otrzymuje jedynie wynagrodzenie prowizyjne wynoszące 10% od obrotu ze sprzedaży. W sierpniu obrót opiewał na 25 000 zł, w związku z czym wynagrodzenie za sierpień wyniosło 2500 zł (10% x 25 000 zł = 2500 zł). Jest ono mniejsze od najniższej krajowej, dlatego pracodawca wypłaci pani Karolinie wyrównanie 1100 zł (3600 zł – 2500 zł = 1100 zł). Pani Karolina otrzyma 3600 zł brutto.
Natomiast w sytuacji gdy prowizja jest jednym z kilku składników wynagrodzenia, suma tych składników powinna odpowiadać co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeśli wynagrodzenie jest niższe, wówczas pracownik otrzymuje wyrównanie.
Przykład 4.
Pan Konrad jest zatrudniony na pełen etat. Otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze 1600 zł, prowizje od transakcji 1% oraz premię funkcyjną 500 zł.
- W sierpniu jego prowizja wyniosła 2500 zł. Czyli w tym miesiącu wynagrodzenie pana Konrada jest wyższe niż najniższa krajowa i równa się 4600 zł.
- We wrześniu prowizja wyniosła jedynie 200 zł. Wynagrodzenie pana Konrada opiewa zatem na 2300 zł i jest mniejsze niż najniższa krajowa, czyli pracownik otrzyma wyrównanie w wysokości 1300 zł.
Umowa zlecenie - wynagrodzenie prowizyjne
W systemie prowizyjnym można też zawierać umowy zlecenia. W tym przypadku przepisy o minimalnej stawce godzinowej nie mają zastosowania. Z art. 8d ust. 1 ustawy wynika, iż przepisów o minimalnej stawce godzinowej nie stosuje się do umów zleceń, jeżeli o miejscu i czasie wykonania zlecenia lub świadczenia usług decyduje przyjmujący zlecenie lub świadczący usługi i przysługuje mu wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne. Osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia, która otrzymuje wyłącznie wynagrodzenie prowizyjne, nie musi więc mieć zagwarantowanego wynagrodzenia minimalnego. Należy jednak przyjąć, że u osób, których wynagrodzenie składa się z kilku elementów – między innymi z prowizji – obowiązuje minimalna stawka godzinowa.
Przykład 5.
Pani Joanna podpisała umowę zlecenie z wynagrodzeniem prowizyjnym i sama decyduje o miejscu i czasie świadczenia usługi. Dlatego zleceniodawca wypłaca jej wyłącznie wypracowaną prowizję i nie weryfikuje, czy została zachowana minimalna stawka godzinowa.
Wynagrodzenie prowizyjne opiera się na wynikach pracy. Dlatego sprawdza się na stanowiskach, gdzie wysokość pensji może zależeć od osiągnięcia założonych celów, np. wartości zawartych transakcji czy wielkości dokonanej sprzedaży. Mimo że wynagrodzenie prowizyjne zależy od wyników pracy, pracownik je otrzymujący ma zagwarantowane wynagrodzenie minimalne.
