Dotacje na badanie i rozwój - na jakie wsparcie mogą liczyć firmy?

Dynamicznie zmieniające się otoczenie zmusza przedsiębiorców do ciągłego szukania lepszych rozwiązań dostosowanych do oczekiwań klientów. Opracowanie i wdrożenie nowych koncepcji lub technologii, poprawa jakości towarów i usług, a także zwiększenie wydajności produkcji to codzienność firm, które chcą zyskać przewagę nad konkurencją. Wymienione przedsięwzięcia wymagają jednak dużych nakładów finansowych. W jaki sposób Unia Europejska wspiera działalność badawczo-rozwojową przedsiębiorstw oraz jakie są dotacje na badanie i rozwój? Gdzie szukać wsparcia na ten cel? Na postawione pytania odpowiadamy w niniejszym artykule.

Czym jest działalność badawczo-rozwojowa?

Działalności badawczo-rozwojowa to działalność twórcza obejmująca badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowana w sposób systematyczny w celu zwiększenia zasobów wiedzy oraz wykorzystania zasobów do tworzenia nowych zastosowań. To tylko teoria. W praktyce, wielu przedsiębiorców stawia znak równości między działalnością badawczo-rozwojową a innowacyjnością. Wynikiem prowadzenia prac B+R jest bowiem:

• innowacja produktowa – polegająca na udoskonaleniu wyrobu już wytwarzanego przez przedsiębiorstwo lub produkcja innego nowatorskiego produktu;
• innowacja procesowa (technologiczna) – czyli zmiana w stosowanych przez przedsiębiorstwo metodach świadczenia usług lub wytwarzania produktów;
• innowacja organizacyjna – polegająca na wprowadzeniu nowej metody organizacyjnej w biznesowych praktykach przedsiębiorstwa;
• innowacja marketingowa, która polega na zastosowaniu nowej metody promocji (zmiana w wyglądzie produktu, jego opakowaniu lub reklamie). 

Działalność badawczo-rozwojową możemy rozpatrywać również ze względu na rodzaj prowadzonych badań. Na tej podstawie wyróżniamy:

• badania podstawowe – oznaczają one prace eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobycia nowej wiedzy o podstawach zjawisk bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne;
• badania przemysłowe – oznaczają badania planowane lub badania krytyczne mające na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejętności celem opracowania nowych produktów, procesów lub usług bądź też wprowadzenia znaczących ulepszeń do istniejących produktów, procesów lub usług (badania te są prowadzone od skali laboratoryjnej zbliżonej do symulacji warunków rzeczywistych);
• eksperymentalne prace rozwojowe – dotyczą wykorzystania aktualnej wiedzy (aktualnego stanu techniki) lub wiedzy zdobytej w badaniach przemysłowych do planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktów i technologii.

Przedsiębiorcy bardzo często mają problem z określeniem, jaki rodzaj badań prowadzą. Jest to jednak bardzo istotne ze względu na poziom dofinansowania, który różni się w zależności od rodzaju badań. Pomocne w tym zakresie mogą okazać się poziomy gotowości technologicznej (poziomy TRL). Jest to 9-stopniowa klasyfikacja pozwalająca określić dojrzałość technologiczną produktu/procesu/usługi od powstania idei, czyli badań podstawowych (TRL 1), poprzez prace koncepcyjne i laboratoryjne odpowiadające badaniom przemysłowym (TRL 2–6), kończąc na tworzeniu prototypu w ramach prac rozwojowych (TRL 7–9).x

W jaki sposób FENG wspiera działalność B+R?

W ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021–2027 o dotacje na badanie i rozwój mogą ubiegać się przedsiębiorcy, którzy zamierzają realizować projekty w perspektywicznych sektorach – wpisujące się w Krajowe Inteligentne Specjalizacje. Wysokość wsparcia jest uzależniona od: wielkości przedsiębiorstwa, miejsca realizacji inwestycji (zgodnie z mapą pomocy regionalnej) oraz rodzaju działalności. Na przykład małe przedsiębiorstwo może uzyskać do 70% wsparcia na realizację badań przemysłowych, a w przypadku średnich i dużych przedsiębiorstw jest to odpowiednio 60% i 50%. Realizacja eksperymentalnych prac rozwojowych to dotacja rzędu 45% dla małych przedsiębiorstw, 35% dla średnich i tylko 25% dla dużych. 

Widać wyraźnie większe wsparcie badań przemysłowych w porównaniu do prac rozwojowych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że badania przemysłowe są obarczone dużo większym ryzykiem niepowodzenia niż prace rozwojowe. To podstawowe założenia wsparcia działalności badawczo-rozwojowej w ramach FENG. 

Gdzie można złożyć wniosek o dofinansowanie projektu B+R? Mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa obsługuje Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, duże zaś współpracują z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Konkursem, który przedsiębiorcom stwarza możliwość realizacji kompleksowych projektów, jest tzw. ścieżka SMART. Zaletą tego działania jest modułowość projektów. MŚP muszą zrealizować w jego ramach:

• moduł B+R (badanie przemysłowe lub prace rozwojowe, których efektem będzie wdrożenie innowacyjnego rozwiązania), lub
• wdrożenie innowacji (wdrożenie wyników prac B+R zrealizowanych samodzielnie, zleconych lub zakupionych poza projektem).

Duże przedsiębiorstwa nie mają wyboru między dwoma wymienionymi modułami – muszą obowiązkowo zrealizować moduł B+R. Zaletą tego działania jest możliwość zrealizowania modułu fakultatywnego polegającego na stworzeniu centrum badawczo-rozwojowego w ramach przedsiębiorstwa. Ponadto przedsiębiorcy, którzy zawiążą konsorcjum, uzyskają wyspecjalizowanego partnera, podniosą koszty pośrednie oraz zwiększą wartość pomocy projektu badawczo-rozwojowego do 80%. Co ważne, w ramach ścieżki SMART każdego roku planowanych jest kilka naborów wniosków.

Należy również wspomnieć, że program FENG będzie wspierał otoczenie, które umożliwia udział oraz bardzo często uczestniczy (w roli partnera) w projektach badawczo-rozwojowych. W ramach osi 2 Środowisko przyjazne innowacjom wsparcie uzyskają projekty o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki, w tym m.in. dotyczące rozbudowy publicznej infrastruktury badawczej, transferu i komercjalizacji technologii powstających na uczelniach i w instytutach, wzmacniające potencjał instytucji otoczenia biznesu, takich jak akceleratory, klastry, instytucje badawcze oraz rozwój przedsiębiorstw rozpoczynających działalność innowacyjną – Innovation Coach. W osi 3 Zielone przedsiębiorstwa zarezerwowano środki na: zamówienia publiczne dotyczące prace B+R nad rozwiązaniami i produktami jeszcze nieistniejącymi na rynku. Chodzi o takie innowacje, które są pożądane ze względów społecznych i środowiskowych, bo wspierają transformację gospodarki w kierunku niskoemisyjności.

Jak programy regionalne wspierają działalność B+R?

Programy regionalne wdrażane przez urzędy marszałkowskie poszczególnych województw również zarezerwowały środki na projekty dotyczące działalności badawczo-rozwojowej. Co do zasady działania na rzecz B+R znajdują się w pierwszym priorytecie każdego programu. Czym zatem różni się wsparcie udzielane w ramach FENG od tego w regionach? Przede wszystkim programy regionalne dysponują dużo mniejszymi budżetami na ten cel, a co za tym idzie, realizowane są projekty o dużo mniejszej skali. Można powiedzieć, że jest to wsparcie uzupełniające względem FENG-a. 

Zobaczmy, jak działalność badawczo-rozwojową wspierają regiony na przykładzie województwa łódzkiego. W ramach programu Fundusze Europejskie dla Łódzkiego 2021–2027 wyróżniamy następujące działania: 

• Działanie 1.1 Publiczna infrastruktura badawcza – przedsięwzięcia możliwe do realizacji to: budowa, przebudowa, modernizacja publicznej infrastruktury badawczej oraz inwestycje w specjalistyczną aparaturę. Obligatoryjnym elementem projektu jest rozwój kompetencji pracowników organizacji badawczych związanych z komercyjnym wykorzystaniem infrastruktury i aparatury będącej przedmiotem wsparcia w postaci m.in.: szkoleń, warsztatów, wymiany doświadczeń z innymi jednostkami badawczymi. Mimo że przedsiębiorcy nie są wskazani w tym działaniu jako beneficjenci, to należy o nim wspomnieć, gdyż MŚP będą korzystać z rezultatów tych projektów. Jednym ze wskaźników dla tego działania jest: liczba przedsiębiorstw korzystających ze wspartej infrastruktury badawczej. 
• Działanie 1.2 Inwestycje przedsiębiorstw w badania i innowacje, które umożliwia sfinansowanie m.in.:

1. badań przemysłowych i prac rozwojowych (w tym opracowanie prototypów, demonstracje, opracowanie projektów pilotażowych, testowanie i walidacja nowych lub ulepszonych produktów oraz procesów w otoczeniu stanowiącym model warunków rzeczywistego funkcjonowania);
2. zakup wyników prac B+R (tylko w przypadku konieczności przeprowadzenia prac rozwojowych, uzupełniających lub dostosowujących technologie do specyfiki przedsiębiorstwa);
3. budowy, przebudowy, rozbudowy, modernizacji infrastruktury B+R w przedsiębiorstwach;
4. wdrożenia wyników prac B+R.

• Działanie 1.3 Proces przedsiębiorczego odkrywania, w którego ramach zaplanowano rozwijanie i wzmacnianie zdolności badawczych i innowacyjnych oraz wykorzystywanie zaawansowanych technologii m.in. poprzez: działania związane z monitorowaniem poziomu innowacyjności województwa łódzkiego oraz realizację projektów mających na celu inicjowanie współpracy podmiotów należących do regionalnego systemu innowacji województwa łódzkiego (tutaj beneficjentem są instytucje publiczne, a przedsiębiorcy korzystają z ostatecznych efektów projektu). 

Jak widać, zakres wsparcia działalności badawczo-rozwojowej w województwie łódzkim jest bardzo szeroki. Przedsiębiorcy mogą samodzielnie złożyć wniosek w ramach działania 1.2 lub korzystać z efektów projektów, które uzyskały wsparcie w ramach działania 1.1 oraz działania 1.3.

Dotacje na badanie i rozwój - czym jest program Horyzont Europa?

Na zakończenie należy jeszcze wspomnieć o programie Horyzont Europa, którego celem jest wzmacnianie bazy naukowej i technologicznej Unii Europejskiej. Budżet programu na lata 2021–2027 wynosi 95,5 mld euro, które zostaną wykorzystane w 3 filarach: doskonała baza naukowa, globalne wyzwania i europejska konkurencyjność przemysłowa oraz innowacyjna Europa. Zakłada się, że dzięki programowi utworzonych zostanie nawet 100 000 miejsc pracy w obszarach badań i innowacji, a Unia Europejska stawi czoła poważnym globalnym wyzwaniom w obszarach krytycznych, takich jak: zdrowie, starzenie się, bezpieczeństwo, zanieczyszczenie i zmiana klimatu. Podmioty zainteresowane aplikowaniem w programie zachęcamy do skorzystania z pomocy sieci 6 Horyzontalnych Punktów Kontaktowych powołanych przez NCBiR (https://www.kpk.gov.pl/horyzontalne-punkty-kontaktowe). 

Finansowanie działalności badawczo-rozwojowej w latach 2021–2027 jest priorytetem Unii Europejskiej. Wsparcie na ten cel znajdziemy zarówno w programie ogólnopolskim (FENG), jak i w programach regionalnych. Z dotacji będą mogły skorzystać MŚP oraz duże przedsiębiorstwa, a katalog kosztów kwalifikowanych obejmuje m.in.: koszty wynagrodzenia kadry badawczej, koszty podwykonawstwa, koszty aparatury badawczej, koszty materiałów, surowców, drobnego sprzętu laboratoryjnego czy elementów do budowy prototypu. Ponadto istnieje również możliwość finansowania kosztów prac przedwdrożeniowych, czyli np.: certyfikacji, objęcia rezultatu projektu prawem ochronnym, opracowania dokumentacji wdrożeniowej czy przeprowadzenia badań rynku.