Obecnie coraz więcej osób korzysta z możliwości szczepienia przeciwko COVID-19. Celem artykułu jest wskazanie, czy pracownikowi w związku ze szczepieniem przysługuje zwolnienie od pracy – niejednokrotnie bowiem po szczepieniu samopoczucie nie jest najlepsze, mogą pojawić się dodatkowe objawy, jak gorączka, osłabienie, a także inne, dużo poważniejsze skutki uboczne. Praca jest często niemożliwa z uwagi na stan zdrowia. W artykule zostanie wskazane, czy pracownikowi przysługuje dzień wolny na szczepienie, czy też samodzielnie musi uzyskać np. zwolnienie lekarskie.
Aktualny stan prawny
Zgodnie z aktualnym brzmieniem Kodeksu pracy nie ma w nim regulacji odnośnie do kwestii dni wolnych od pracy w związku z wizytami lekarskimi, szczepieniami. Pracownik, który chce udać się na rutynową wizytę, musi albo wziąć dzień wolny, albo kilka godzin – w zależności od potrzeb. Trzeba jednak skorzystać ze swojego urlopu wypoczynkowego albo wziąć urlop bezpłatny w tym celu.
Jedynie pracownica, która jest w ciąży, może skorzystać ze zwolnienia od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Pracodawca ma obowiązek udzielenia urlopu w tym celu. Pracownica natomiast zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieobecności w pracy w związku z badaniami.
Przykład 1.
Pani Karolina jest w ciąży, mieszka w małej miejscowości, w której nie ma specjalisty ginekologa. W celu przeprowadzenia badań lekarskich musi jeździć do oddalonego o 40 km miasta. Przeprowadza je lekarz, który przyjmuje w godzinach od 9.00 do 15.00 w poniedziałki i czwartki. Pani Karolina pracuje od poniedziałku do piątku od 8.00 do 16.00. Aby udać się na zalecone jej badania, musi mieć zwolnienie, a pracodawca nie może jej odmówić. Zachowa ona wynagrodzenie za dzień, w którym uda się na badania.
Ponadto okresowe i kontrolne badania lekarskie do pracy powinny być przeprowadzone w jej godzinach. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Przykład 2.
Pani Paulina została zobligowana do wykonania badań kontrolnych. W tym celu musiała się udać do miejscowości oddalonej o 40 km od jej miejsca pracy. Badania odbywały się w godzinach jej pracy. Za ten dzień zachowała prawo do wynagrodzenia, a ponadto pracodawca zwrócił jej koszt przejazdu do innego miasta, w którym zostały przeprowadzone badania kontrolne.
Urlop na żądanie, zwolnienie lekarskie
Na czas szczepienia zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami pracownik ma możliwość wzięcia urlopu wypoczynkowego lub urlopu na żądanie. Są one udzielane zgodnie z planem urlopów lub w porozumieniu pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. W obu przypadkach, nawet jeśli jest ustalony plan urlopów i termin urlopu wypoczynkowego, można przesunąć termin na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami. Szczepienie przeciwko koronawirusowi, który powoduje COVID-19, jest ważnym powodem.
Ponadto każdy pracownik ma 4 dni tzw. urlopu na żądanie. Wymaga on zgody pracodawcy, jednak pracownik nie musi podawać powodu urlopu, a wniosek o niego można zgłosić najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.
W każdym z tych przypadków pracodawca musi udzielić zgody na urlop.
Przykład 3.
Pani Kinga zdecydowała się na przyjęcie szczepionki 10 czerwca 2022 roku. W dniu szczepienia przyszła do pracy, gdyż odbywało się ono w godzinach popołudniowych, już po niej. Kolejnego dnia rano czuła się jednak bardzo źle – bolała ją głowa, mięśnie, gorączkowała i była osłabiona. Z tego względu zadzwoniła rano do biura, prosząc o urlop na żądanie w związku z bardzo złym samopoczuciem. Pracodawca wyraził na to zgodę, dzięki czemu mogła zostać w domu.
Co ważne, w regulaminie pracy pracodawca może wprowadzić przepisy bardziej korzystne dla pracowników i przyznać im dzień wolny w dniu szczepienia albo dzień po szczepieniu, aby zadbać o zdrowie swoich pracowników, kontrahentów, stworzyć warunki, które zminimalizują ryzyko zakażenia się.
Jeżeli jednak pracodawca nie wyraża zgody na urlop, ani też nie wprowadza żadnych uregulowań wewnętrznych w tym zakresie, pracownik ma możliwość skorzystania z dnia wolnego w związku ze zwolnieniem lekarskim z uwagi na złe samopoczucie i stan zdrowia. W aktualnym sposobie korzystania z wizyt lekarskich, w formie teleporad, uzyskanie przez pracownika zwolnienia nie wymaga dodatkowego trudu związanego z niezbędnością udania się do gabinetu lekarskiego. Zwolnienie będzie automatycznie przekazane pracodawcy, zatem nie ma już obowiązku przedstawienia go osobiście lub za pośrednictwem innej osoby.
Stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy
Państwowa Inspekcja Pracy stwierdziła, że pracodawca może udzielić dzień wolny na szczepienie lub zapewnić inne profity, w tym nawet dodatku pieniężnego. Wskazano, że nie narusza to przepisów o równym traktowaniu – zatem przedsiębiorca nie będzie narażony na roszczenia odszkodowawcze od pracowników, którzy nie chcą lub nie mogą się zaszczepić.
Zgodnie ze stanowiskiem Państwowej Inspekcji Pracy celowe i zasadne jest jak najszersze poddawanie się pracowników szczepieniom przeciwko COVID-19, a pracodawcy mogą zachęcać swoich pracowników do tego, na przykład przyznając dni wolne na szczepienie lub organizując punkty szczepień w zakładzie pracy.
Przykład 4.
W przedsiębiorstwie Cukierek Sp. J. (cukierni) pracodawca wprowadził w regulaminie pracy zapis, zgodnie z którym pracownicy, którzy zdecydują się na szczepienie, będą mogli skorzystać z jednego dnia wolnego niewliczanego do urlopu wypoczynkowego, według własnego wyboru – w dniu szczepienia lub dzień po. Pracownicy, którzy nie skorzystają ze szczepienia, nie będą mogli rościć sobie prawa do jednego dnia wolnego, który przysługiwał zaszczepionym osobom.
Projekt zmian dotyczących dnia wolnego w związku ze szczepieniem
12 maja 2021 roku do sejmu trafił poselski projekt o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z projektem pracownikowi będzie przysługiwać dzień wolny na szczepienie przeciwko COVID-19. Co ważne, projekt zakłada, że będzie to miało zastosowanie do pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, a także umowę zlecenia. Oczywiście udzielenie dnia wolnego nie będzie możliwe bez okazania dokumentu – skierowania na szczepienie przeciwko COVID-19. Będzie trzeba przedstawić je pracodawcy najpóźniej na dzień przed planowanym szczepieniem.
Wprowadzenie tego przepisu sprawi, że wszyscy pracownicy będą mieli ujednolicone zasady możliwości skorzystania ze szczepienia oraz ewentualnego otrzymania dnia wolnego w związku ze szczepieniem przeciwko COVID-19.
Należy mieć też na uwadze fakt, że aktualny brak przepisów umożliwiających zwolnienie pracownika sprawia, że pracodawcy utrudniają pracownikom szczepienie, a także często nie zgadzają się na to, aby ich pracownicy w godzinach pracy się na nie udali. Niejednokrotnie natomiast nie jest możliwe znalezienie godziny szczepienia tak, by móc je wykonać po pracy.
Dodatkowo, zwłaszcza w pierwszej fazie szczepień, z uwagi na braki szczepionek, aby skorzystać z możliwości ich przyjęcia niezbędne było udanie się kilkadziesiąt kilometrów od miejsca zamieszkania, a czasami konieczne było przebycie dłuższego dystansu. W takiej sytuacji brak dnia wolnego nierzadko wykluczał możliwość zaszczepienia.
Ponadto samopoczucie w dniu szczepienia lub kolejnego dnia jest trudne do przewidzenia – niektóre osoby nie mają żadnych objawów, a inne, nawet przez kilka dni, odczuwają skutki uboczne. Nie ulega wątpliwości, że praca w złym stanie zdrowia, osłabieniu, nie gwarantuje należytego wykonywania obowiązków zawodowych, a co istotne – może zagrażać bezpieczeństwu w pracy.
Dzień wolny na szczepienie – podsumowanie
Podsumowując, należy wskazać, że aktualne brzmienie powszechnie obowiązujących przepisów prawa nie daje możliwości skorzystania z dnia wolnego w związku ze szczepieniem na COVID-19 lub na jakiekolwiek inne choroby.
Pracownik, który potrzebuje wolnego, może wziąć urlop wypoczynkowy, urlop na żądanie lub uzyskać zwolnienie lekarskie (choć raczej dotyczy to złego samopoczucia po szczepieniu, a nie zwolnienia w związku ze szczepieniem).
Państwowa Inspekcja Pracy wskazała, że przyznawanie dnia wolnego w związku ze szczepieniem nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania w stosunku do pracowników, którzy nie chcą lub nie mogą skorzystać ze szczepień.
Zasadnym wydaje się ujednolicenie przepisów, aby uregulować sytuację pracowników i wyeliminować chaos, który aktualnie występuje.
